Deksametazon
|
Nazewnictwo | | Nomenklatura systematyczna (IUPAC) | (8S,9R,10S,11S,13S,14S,16R,17R)-9-fluoro-11,17-dihydroksy-17-(2-hydroksyacetylo)-10,13,16-trimetylo-6,7,8,11,12,14,15,16-oktahydrocyklopenta[a]fenantren-3-on | Inne nazwy i oznaczenia | 9α-fluoro-16α-metylo-11β,17α,21-trihydroksy-1,4-pregnadieno-3,20-dion | |
Ogólne informacje |
Wzór sumaryczny | C22H29FO5 |
Masa molowa | 392,46 g/mol |
Wygląd | bezwonny, biały lub białawy, krystaliczny proszek[1] |
Identyfikacja |
Numer CAS | 50-02-2 |
PubChem | 5743 |
DrugBank | DB01234 |
SMILES | C[C@@H]1C[C@H]2[C@@H]3CCC4=CC(=O)C=C[C@@]4([C@]3([C@H](C[C@@]2([C@]1(C(=O)CO)O)C)O)F)C | |
InChI | InChI=1S/C22H29FO5/c1-12-8-16-15-5-4-13-9-14(25)6-7-19(13,2)21(15,23)17(26)10-20(16,3)22(12,28)18(27)11-24/h6-7,9,12,15-17,24,26,28H,4-5,8,10-11H2,1-3H3/t12-,15+,16+,17+,19+,20+,21+,22+/m1/s1 | InChIKey | UREBDLICKHMUKA-CXSFZGCWSA-N | |
Właściwości | | Rozpuszczalność w wodzie | 0,09 g/kg (25 °C)[3] | w innych rozpuszczalnikach | rozpuszczalny w acetonie, etanolu i chloroformie[1] | | Temperatura topnienia | 262 °C[3] | logP | 1,83[2] | |
Niebezpieczeństwa | Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2020-06-22] | | Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów | Na podstawie podanej karty charakterystyki | | | Zwroty H | H360D | Zwroty P | P201, P280, P308+P313 | | Numer RTECS | TU3980000 | Dawka śmiertelna | LD50 >3000 mg/kg (szczur, doustnie) | |
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) |
|
Klasyfikacja medyczna |
ATC | A01AC02, C05AA09, H02AB02, D07AB19, R01AD03, S01BA01, S02BA06, S03BA01, D10AA03, D07XB05, S01CB01, D07CB04, S01CA01, S02CA06, S03CA01, R01AD53 |
Stosowanie w ciąży | kategoria C |
|
| Multimedia w Wikimedia Commons | |
Deksametazon – organiczny związek chemiczny, syntetyczny glikokortykosteroid o silnym i długotrwałym działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym (około 30-krotnie przewyższającym hydrokortyzon) i immunosupresyjnym. Ma silne działanie przeciwobrzękowe w obrzęku mózgu pochodzenia naczynioruchowego, w nowotworach mózgu, po urazach głowy, a także po zabiegach neurochirurgicznych. Bywa stosowany doraźnie w celu profilaktyki i łagodzenia objawów choroby wysokościowej[4][5]. W czerwcu 2020 roku Uniwersytet Oksfordzki ogłosił wyniki badań wskazujące na jego skuteczność w łagodzeniu ciężkich komplikacji oddechowych związanych z COVID-19, wynikającą z hamowania szkodliwej nadaktywności układu odpornościowego[a][6][7].
Działanie
Zmniejsza gromadzenie się leukocytów i ich adhezję do śródbłonka, hamuje proces fagocytozy i rozpad lizosomów, zmniejsza liczbę limfocytów, eozynofili, monocytów, blokuje zależne od IgE wydzielanie histaminy i leukotrienów. Hamuje syntezę i uwalnianie cytokin: interferonu g, interleukin IL-1, IL-2, IL-3, IL-6, TNF-a, GM-CSF. Hamując aktywność fosfolipazy A2 poprzez lipokortynę, nie dopuszcza do uwalniania kwasu arachidonowego, a w konsekwencji do syntezy mediatorów zapalenia (leukotrienów i prostaglandyn). Hamuje przepuszczalność naczyń kapilarnych, zmniejsza obrzęk. Praktycznie nie wykazuje działania mineralokortykosteroidowego, dlatego może być stosowany, gdy w przewlekłym leczeniu prednizonem występuje nadciśnienie tętnicze lub obrzęki. Wpływa na gospodarkę węglowodanową, białkową (zwiększa katabolizm, stężenie glukozy, mocznika i kwasu moczowego we krwi), nasila lipolizę i wpływa na redystrybucję tłuszczu w ustroju. Stosowany długotrwale prowadzi do centralnego rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Zmniejsza wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego oraz zwiększa wydalanie z moczem jonów wapnia. Nasila resorpcję i upośledza tworzenie kości[potrzebny przypis]. Wykorzystywany w diagnostyce endokrynologicznej z uwagi na specyficzną zdolność hamowania czynności kory nadnerczy. Po podaniu p.o. jego dostępność biologiczna wynosi 78%. Po podaniu i.v. osiąga stężenie maksymalne w surowicy po 10–30 min, a po podaniu i.m. po 60 min. Wiąże się z białkami osocza w 68%. t1/2 wynosi ok. 190 min. Stosowany miejscowo prawie nie wchłania się do krwi[potrzebny przypis].
Wskazania
Wskazania do stosowania deksametazonu[8][9][10]:
- ostre stany zagrożenia życia wymagające podania glikokortykosteroidów, np. obrzęk mózgu, wstrząs, stan astmatyczny i astma oskrzelowa, obrzęk krtani i strun głosowych, nieżyt oskrzeli, przełom w chorobie Addisona
- bakteryjne zapalenie opon mózgowych
- ropień mózgu
- erytrodermia i inne rozległe, poważne, ostre choroby skóry wrażliwe na działanie glikokortykosteroidów (w początkowym etapie leczenia)
- toczeń rumieniowaty i inne choroby autoimmunologiczne (w początkowym etapie leczenia)
- poważny przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów
- stany toksyczne w przebiegu gruźlicy, duru brzusznego i in. ciężkich chorób zakaźnych (jako uzupełnienie leczenia przeciwdrobnoustrojowego)
- leczenie paliatywne w chorobach nowotworowych
- wrodzony przerost nadnerczy u dorosłych
- nudności i wymioty pooperacyjne lub związane z terapią przeciwnowotworową
- w okulistyce:
- ostre i przewlekłe alergiczne i zapalne choroby gałki ocznej, leczenie uszkodzeń rogówki[11]
- po zabiegach chirurgicznych w celu ograniczenie reakcji zapalnych oraz w zapobieganiu odrzuceniu przeszczepu[11]
- leczenie obrzęku plamki, zaburzeń widzenia, stanów zapalnych[12]
Postacie
Preparat prosty dostępny jest w Polsce jest w postaci tabletek, iniekcji dożylnych i domięśniowych, aerozolu do rozpylania na skórę, kropli do oczu, implantu do ciała szklistego. Dostępne w Polsce preparaty złożone produkowane są w formie maści, kropli do oczu i aerozolu[13].
Deksametazon w diagnostyce chorób nadnerczy
Deksametazon używany jest m.in. w diagnostyce zespołu Cushinga, choroby Cushinga oraz ektopowego wydzielania ACTH w tzw. testach dynamicznych[14]:
- Nocny test hamowania deksametazonem – test polega na podaniu 1 mg deksametazonu o godzinie 24 i zbadanie porannego poziomu kortyzolu, którego stężenie w wyniku testu powinno wynosić poniżej 5 μg/dL (140 nmol/l)
- Dwudniowy test hamowania deksametazonem
Działania niepożądane
- nadmierne otłuszczenie twarzy tzw. twarz księżycowata
- nagromadzenie tkanki tłuszczowej na szyi i tułowiu
- przyrost masy ciała i w następstwie otyłość
- rozstępy na skórze o barwie purpurowo-czerwonej
- zaburzenia emocjonalne
- nadciśnienie tętnicze
- osteoporoza
- cukrzyca lub nieprawidłowa tolerancja glukozy
- osłabienie siły mięśniowej związane z zanikiem tkanki mięśniowej spowodowane katabolicznym działaniem glikokortykosterydów
- charakterystyczna budowa ciała – otłuszczenie twarzy i tułowia i chude kończyny górne i kończyny dolne
- u dzieci – opóźnienie wzrostu kostnego z następową karłowatością
- psychozy[potrzebny przypis]
Przeciwwskazania
Interakcje
Deksametazon osłabia działanie leków przeciwzakrzepowych i hipoglikemizujących. Nasila działanie toksyczne glikozydów naparstnicy, w skojarzeniu z lekami moczopędnymi zwiększa utratę potasu z moczem. Równoczesne stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych powoduje zwiększenie ryzyka wystąpienia krwawień z przewodu pokarmowego. Barbiturany, glutetimid, leki przeciwpadaczkowe i przeciwhistaminowe, ryfampicyna oraz efedryna osłabiają działanie deksametazonu, a estrogeny je nasilają[potrzebny przypis].
Ciąża i laktacja
Kategoria C. Ostrożnie w okresie karmienia piersią[potrzebny przypis].
Dawkowanie
Dawkowanie deksametazonu jest indywidualne, zależy od schorzenia i stanu pacjenta. U dorosłych stosuje się dawki 0,5–16 mg na dobę w kilku dawkach podzielonych, stosując się do dobowego rytmu wydzielania kortykosterydów[13].
Preparaty
W Polsce dostępny (2021) jako[13]:
- preparaty proste: Demezon, Dexamethason, Dexamethasone, Dexamethasone phosphate, Dexapolcort, Dexaven, Ozurdex, Pabi-Dexamethason
- preparaty złożone: Dexadent (deksametazon + framycetyna + polimyksyna B), Dexamytrex (deksametazon + gentamycyna), Dexapolcort N (deksametazon + neomycyna), Maxitrol (deksametazon + neomycyna + polimyksyna B), Mybracin i Tobradex (deksametazon + tobramycyna)
Uwagi
- ↑ Badanie randomizowane na grupie 6425 brytyjskich pacjentów wykazało, że zastosowanie deksametazonu zmniejsza śmiertelność o jedną trzecią w przypadkach najcięższego, wymagającego zastosowania respiratora, przebiegu choroby (przy wartości p wynoszącej 0,0003) i o jedną piątą u pozostałych pacjentów poddanych tlenoterapii (p = 0,0021), nie wpływając natomiast w sposób istotny statystycznie na przeżywalność osób, których stan nie wymuszał zastosowania tej metody[6][7].
Przypisy
- ↑ a b Dexamethasone, [w:] PubChem, United States National Library of Medicine, CID: 5743 [dostęp 2020-06-21] (ang.).
- ↑ Dexamethasone, [w:] DrugBank, University of Alberta, DB01234 [dostęp 2020-06-22] (ang.).
- ↑ a b CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 97, Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 3-144, 5-146, ISBN 978-1-4987-5429-3 (ang.).
- ↑ Paul B.P.B. Rock Paul B.P.B. i inni, Dexamethasone as prophylaxis for acute mountain sickness. Effect of dose level, „Chest”, 95 (3), 1989, s. 568–573, DOI: 10.1378/chest.95.3.568, PMID: 2920585 (ang.).
- ↑ RajanR. Kapoor RajanR., A.S.A.S. Narula A.S.A.S., A.C.A.C. Anand A.C.A.C., Treatment of Acute Mountain Sickness and High Altitude Pulmonary Oedema, „Medical Journal Armed Forces India”, 60 (4), 2004, s. 384–387, DOI: 10.1016/S0377-1237(04)80018-2, PMID: 27407680, PMCID: PMC4923381 (ang.).
- ↑ a b Dexamethasone reduces death in hospitalised patients with severe respiratory complications of COVID-19 [online], University of Oxford, 16 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-21] (ang.).
- ↑ a b KarolinaK. Świdrak KarolinaK., Deksametazon: pierwszy lek, który ratuje życie zakażonych koronawirusem?, [w:] Medonet.pl [online], 16 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-17] .
- ↑ Dexamethasone phosphate SF, [w:] Indeks Leków MP, opis substancji, Medycyna Praktyczna [dostęp 2021-01-13] .
- ↑ Dexamethasone Krka, [w:] Indeks Leków MP, opis substancji, Medycyna Praktyczna [dostęp 2021-01-13] .
- ↑ Dexaven, [w:] Indeks Leków MP, opis substancji, Medycyna Praktyczna [dostęp 2021-01-13] .
- ↑ a b Dexamethason 0,1% WZF, [w:] Indeks Leków MP, opis substancji, Medycyna Praktyczna [dostęp 2021-01-13] .
- ↑ Ozurdex, [w:] Indeks Leków MP, opis substancji, Medycyna Praktyczna [dostęp 2021-01-13] .
- ↑ a b c Deksametazon, [w:] Indeks Leków MP, lista preparatów, Medycyna Praktyczna [dostęp 2021-01-13] .
- ↑ BarbaraB. Zahorska-Markiewicz BarbaraB., Patofizjologia kliniczna, ISBN 83-87804-37-1 .brak strony (książka)
Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.
A01: Preparaty stomatologiczne
A01AA – Preparaty zapobiegające próchnicy | |
---|
A01AB – Leki przeciwinfekcyjne i odkażające do stosowania miejscowego w jamie ustnej | |
---|
A01AC – Kortykosteroidy do miejscowego stosowania w jamie ustnej | |
---|
A01AD – Inne leki do miejscowego stosowania w jamie ustnej | |
---|
C05: Leki ochraniające ścianę naczyń
C05A – Leki stosowane zewnętrznie w leczeniu hemoroidów | C05AA – Preparaty zawierające kortykosteroidy | |
---|
C05AD – Preparaty zawierające środki miejscowo znieczulające | |
---|
C05AE – Preparaty miorelaksacyjne | |
---|
C05AX – Inne leki stosowane zewnętrznie w leczeniu hemoroidów | |
---|
|
---|
C05B – Leki stosowane w leczeniu żylaków | C05BA – Heparyny i heparynoidy do stosowania zewnętrznego | - heparynoid
- apolan sodu
- heparyna
- polisiarczan pentozanu
|
---|
C05BB – Leki obliterujące żylaki do podawania domiejscowego | |
---|
C05BX – Inne leki stosowane w leczeniu żylaków | |
---|
|
---|
C05C – Leki wpływające na elastyczność naczyń | C05CA – Bioflawonoidy | |
---|
C05CX – Inne leki wpływające na elastyczność naczyń | |
---|
|
---|
C05X – Inne leki leki ochraniające ścianę naczyń | C05XX – Inne leki leki ochraniające ścianę naczyń | |
---|
|
---|
D07: Kortykosteroidy
D07A – Kortykosteroidy | D07AA – Kortykosteroidy o słabym działaniu | |
---|
D07AB – Kortykosteroidy o umiarkowanie silnym działaniu | - klobetazon
- maślan hydrokortyzonu
- flumetazon
- fluokortyn
- fluperolon
- fluorometolon
- flupredniden
- dezonid
- triamcynolon
- alklometazon
- butepran hydrokortyzonu
- deksametazon
- klokortolon
|
---|
D07AC – Kortykosteroidy o silnym działaniu | |
---|
D07AX – Kortykosteroidy o bardzo silnym działaniu | |
---|
|
---|
D07B – Kortykosteroidy w połączeniach z antyseptykami | D07BA – Kortykosteroidy o słabym działaniu w połączeniach z antyseptykami | |
---|
D07BB – Kortykosteroidy o umiarkowanie silnym działaniu w połączeniach z antyseptykami | |
---|
D07BC – Kortykosteroidy o silnym działaniu w połączeniach z antyseptykami | - betametazon
- acetonian fluocynolonu
- fluokortolon
- diflukortolon
|
---|
|
---|
D07C – Kortykosteroidy w połączeniach z antybiotykami | D07CA – Kortykosteroidy o słabym działaniu w połączeniach z antybiotykami | |
---|
D07CB – Kortykosteroidy o umiarkowanie silnym działaniu w połączeniach z antybiotykami | |
---|
D07CC – Kortykosteroidy o silnym działaniu w połączeniach z antybiotykami | |
---|
D07CD – Kortykosteroidy o bardzo silnym działaniu w połączeniach z antybiotykami | |
---|
|
---|
D07X – Kortykosteroidy, różne połączenia | D07XA – Kortykosteroidy o słabym działaniu w innych połączeniach | |
---|
D07XB – Kortykosteroidy o umiarkowanie silnym działaniu w innych połączeniach | |
---|
D07XC – Kortykosteroidy o silnym działaniu w innych połączeniach | |
---|
|
---|
D10: Leki przeciwtrądzikowe
D10A – Leki przeciwtrądzikowe do stosowania zewnętrznego
| D10AA – Kortykosterydy stosowane w leczeniu trądziku | |
---|
D10AB – Preparaty zawierające siarkę | |
---|
D10AD – Retinoidy | |
---|
D10AE – Nadtlenki | |
---|
D10AF – Leki przeciwinfekcyjne stosowane w leczeniu trądzika | |
---|
D10AX – Inne | |
---|
|
---|
D10B – Leki do stosowania wewnętrznego | D10BA – Retinoidy | |
---|
D10BX – Inne | |
---|
|
---|
H02: Kortykosteroidy do stosowania wewnętrznego
H02A – Kortykosteroidy do stosowania wewnętrznego | H02AA – Mineralokortykosteroidy | |
---|
H02AB – Glikokortykosteroidy | |
---|
|
---|
H02B – Kortykosteroidy do stosowania wewnętrznego w połączeniach | H02BX – Kortykosteroidy do stosowania wewnętrznego w połączeniach | |
---|
|
---|
H02C – Leki przeciwnadnerczowe | H02CA – Antyadrenokortykosteroidy | |
---|
|
---|
R01: Leki stosowane w chorobach nosa
R01A – Leki udrożniające nos (miejscowo) | R01AA – Sympatykomimetyki | |
---|
R01AC – Preparaty przeciwalergiczne | |
---|
R01AD – Kortykosteroidy | |
---|
R01AX – Inne | |
---|
|
---|
R01B – Leki udrożniające nos do stosowania wewnętrznego | R01BA – Sympatykomimetyki | |
---|
|
---|
S01: Leki oftalmologiczne
S01A – Leki stosowane w zakażeniach oczu | S01AA – Antybiotyki | |
---|
S01AB – Sulfonamidy | |
---|
S01AD – Preparaty przeciwwirusowe | |
---|
S01AE – Fluorochinolony | |
---|
S01AX – Inne | |
---|
|
---|
S01B – Leki przeciwzapalne | S01BA – Kortykosteroidy | |
---|
S01BB – Kortykosteroidy w połączeniach z lekami rozszerzającymi źrenice | |
---|
S01BC – Niesteroidowe leki przeciwzapalne | |
---|
|
---|
S01C – Połączenia leków przeciwzapalnych z przeciwinfekcyjnymi | S01CA – Połączenia kortykosteroidów z lekami przeciwinfekcyjnymi | |
---|
S01CB – Połączenia kortykosteroidów, leków przeciwinfekcyjnych i leków rozszerzających źrenice | |
---|
S01CC – Niesteroidowe leki przeciwzapalne w połączeniach z lekami przeciwinfekcyjnymi | |
---|
|
---|
S01E – Leki stosowane w jaskrze i zwężające źrenicę | S01EA – Sympatykomimetyki stosowane w jaskrze | |
---|
S01EB – Parasympatykomimetyki | |
---|
S01EC – Inhibitory anhydrazy węglanowej | |
---|
S01ED – Leki β-adrenolityczne | |
---|
S01EE – Analogi prostaglandyn | |
---|
S01EX – Inne | |
---|
|
---|
S01F – Leki rozszerzające źrenicę | S01FA – Preparaty przeciwcholinergiczne | |
---|
S01FB – Preparaty sympatykomimetyczne (bez preparatów stosowanych w jaskrze) | |
---|
|
---|
S01G – Leki zmniejszające przekrwienie oraz przeciwalergiczne | |
---|
S01H – Środki znieczulające miejscowo | |
---|
S01J – Preparaty diagnostyczne | |
---|
S01K – Preparaty pomocnicze w chirurgii oka | S01KA – Substancje wiskoelastyczne | |
---|
S01KX – Inne | |
---|
|
---|
S01L – Leki stosowane w leczeniu zaburzeń naczyniowych oka | S01LA – Leki przeciwneowaskularyzacyjne | |
---|
|
---|
S01X – Pozostałe leki oftalmologiczne | S01XA – Inne preparaty oftalmologiczne | |
---|
|
---|
S02: Leki otologiczne
S02A – Leki przeciwinfekcyjne | S02AA – Leki przeciwinfekcyjne | |
---|
|
---|
S02B – Kortykosteroidy | |
---|
S02C – Połączenia kortykosteroidów i leków przeciwinfekcyjnych | S02CA – Połączenia kortykosteroidów z lekami przeciwinfekcyjnymi | |
---|
|
---|
S02D – Inne leki otologiczne | S02DA – Leki przeciwbólowe i znieczulające | |
---|
|
---|
S03: Leki oftalmologiczne i otologiczne
S03A – Leki przeciwinfekcyjne | S03AA – Leki przeciwinfekcyjne | |
---|
|
---|
S03B – Kortykosteroidy | |
---|
S03C – Połączenia kortykosteroidów i leków przeciwinfekcyjnych | S03CA – Połączenia kortykosteroidów z lekami przeciwinfekcyjnymi | |
---|
|
---|