Sympatykomimetyki

Sympatykomimetyki, sympatykotoniki – grupa substancji pobudzających współczulny (sympatyczny) układ nerwowy pośrednio lub bezpośrednio. Substancje stymulujące bezpośrednio receptory adrenergiczne nazywa się też adrenomimetykami. Są to substancje o budowie i działaniu podobnym do naturalnie występujących we współczulnym układzie nerwowym neuroprzekaźników, to znaczy adrenaliny i noradrenaliny. Pośrednie działanie sympatykomimetyków polega na zwiększaniu stężenia neuroprzekaźników w synapsach układu współczulnego poprzez:
a. zahamowanie wychwytu zwrotnego przekaźnika (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, kokaina)
b. zahamowanie monoaminooksydazy (inhibitory monoaminooksydazy)
c. zahamowanie katecholo-O-metylotransferazy – rzadko wykorzystywane
d. zwiększenie wydzielania przekaźnika z zakończenia nerwowego, tak zwane działanie na ziarnistości (efedryna, amfetamina).

Sympatykomimetyki mają wielokierunkowe działanie na organizm, wiele z nich jest środkami psychoaktywnymi lub lekami. Znanym psychoaktywnym sympatykomimetykiem jest amfetamina, która działa jednocześnie na dwa sposoby – hamuje wychwyt zwrotny monoamin oraz zwiększa wydzielanie przekaźników – przez co jej euforyzujący efekt działania jest mocno odczuwalny. W Polsce od 2017 r.[1] na liście leków znajduje się (wg stanu na listopad 2022) dimezylan lisdeksamfetaminy[2], prolek dekstroamfetaminy[1].

Receptory adrenergiczne, których pobudzenie jest skutkiem stymulacji układu współczulnego dzieli się na dwa typy – receptory α- i β-adrenergiczne. Sympatykomimetyki, zależnie od skutku ich działania na oba typy receptorów, dzieli się na selektywne (pobudzające głównie receptory α lub β) i nieselektywne (pobudzające w jednakowym stopniu receptory α i β). W przypadku sympatykomimetyków selektywnych trzeba jednak pamiętać, że ich selektywność nigdy nie jest stuprocentowa. Zawsze występuje niewielka komponenta nieselektywności, co ma znaczenie kliniczne.

Niektóre efekty pobudzenia układu współczulnego

  • rozszerzenie źrenic
  • wzrost ciśnienia tętniczego krwi
  • przyspieszenie akcji serca (tachykardia), wzrost siły skurczu
  • rozszerzenie oskrzeli, przyspieszenie oddechu
  • zwiększone zużycie tlenu przez serce i inne mięśnie
  • wzrost glikemii, lipoliza

α-adrenomimetyki

Są to substancje pobudzające receptory α1 znajdujące się w mięśniach gładkich naczyń krwionośnych, śliniankach, mięśniach gładkich macicy, mięśniach gładkich ściany oskrzelików, zwieraczach, mięśniówce gładkiej ściany tętniczki doprowadzającej nerki oraz w mięśniu rozwieraczu źrenicy. Działają też na receptory α2, które znajdują się w części presynaptycznej neuronu.

Receptory α1 są sprzężone z białkiem Go. Ich pobudzenie powoduje aktywację fosfolipazy C, która katalizuje przemianę 3,5-bisfosforanu fosfatydyloinozytolu (PIP2) do 1,4,5-trisfosforanu inozytolu (IP3) i diacyloglicerolu (DG). Następuje aktywacja kinazy białkowej C. W mięśniach gładkich i zwieraczach dochodzi do skurczu (czego rezultatem jest zwiększenie oporu obwodowego i wzrost ciśnienia)[3], ponadto następuje rozszerzenie źrenicy.

Receptory α2 znajdują się w presynaptycznej części neuronu i są sprzężone z białkiem Gi. Ich pobudzenie obniża poziom cyklicznego AMP. Powoduje to zahamowanie uwalniania noradrenaliny do szczeliny synaptycznej i w rezultacie zmniejszenie jej poziomu i działania. Skutki pobudzenia receptorów α2 są przeciwne do skutków pobudzenia receptorów α1 – należą do nich: rozkurcz naczyń krwionośnych, nasilenie agregacji płytek krwi oraz hamowanie wydzielania insuliny w trzustce.

Leki α-adrenergiczne działające obwodowo, czyli pobudzające receptory α1 stosuje się w przypadku zapalenia górnych dróg oddechowych, zaburzenia krążenia pochodzenia ortostatycznego oraz zbyt niskiego ciśnienia. Leki α-adrenergiczne pobudzające receptory α2 są lekami przeciwnadciśnieniowymi (obniżają ciśnienie krwi).

Agonisty receptora α1

Agonisty receptora α2

Agonisty receptora α1 i α2

β-adrenomimetyki

Pobudzają metabotropowe receptory β-adrenergiczne, które znajdują się w mięśniu sercowym, mięśniach gładkich oskrzeli, macicy i obwodowych naczyń krwionośnych.

Receptory β są sprzężone z białkiem Gs, które składa się podjednostek α, β i γ. Po przyłączeniu agonisty do receptora, od białka Gs oddysocjowuje podjednostka α-GTP, która aktywuje cyklazę adenylową. Cyklaza adenylowa katalizuje przemianę ATP do 3'-5'-cyklicznego adenozynomonofosforanu (cAMP). Wzrasta poziom cAMP, który aktywuje kinazy białkowe A (PKA). Następuje wydalanie jonów wapnia na zewnątrz komórki i zatrzymanie jego uwalniania z siateczki śródplazmatycznej. Zachodzi również fosforylacja kinazy lekkich łańcuchów miozyny (MLCK) i staje się ona nieaktywna. W rezultacie nie dochodzi do powstania kompleksu wapń-kalmodulina-MLCK, co powoduje – w zależności od umiejscowienia receptorów – rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych, oskrzeli i/lub macicy.

Pobudzenie receptorów β1 w mięśniu sercowym powoduje wzrost stężenia cAMP, stymulację kinazy białkowej A i fosforylację białek kanału wapniowego typu L. Kanały wapniowe otwierają się i wapń napływa do wnętrza komórki. Następuje intensyfikacja pracy serca – częstość skurczów, siła skurczów, przewodnictwo i pobudliwość serca ulegają zwiększeniu, równocześnie wzrasta jednak zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen.

β-mimetyki stosuje się przede wszystkim w leczeniu astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc jako leki rozszerzające oskrzela i ułatwiające oddychanie. Leki z tej grupy znajdują również zastosowanie w podtrzymywaniu ciąży przez obniżanie kurczliwości macicy.

 Osobny artykuł: leki tokolityczne.

Agonisty receptora β1 w mięśniu sercowym

Agonisty receptora β2 w mięśniach gładkich macicy i oskrzeli

Agonisty receptora β2 w mięśniach gładkich obwodowych naczyń krwionośnych

Agonisty receptora β1 i β2

Nieselektywne α- i β-adrenomimetyki

Zobacz

Przypisy

  1. ↑ a b Elvanse. Charakterystyka produktu leczniczego [online], Rejestry medyczne, 2022 [dostęp 2023-03-06] .
  2. ↑ Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych [online], Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia, 29 listopada 2022 [dostęp 2023-03-06] .
  3. ↑ AndrzejA. Rudziński AndrzejA., JolantaJ. Oko-Łagań JolantaJ., JacekJ. Kuźma JacekJ., Omdlenia dzieci i młodocianych, „Przegląd Lekarski”, 64 (Suplement 3), 2007, s. 76–79 [zarchiwizowane 2016-03-14] .
  4. ↑ DilekD. Yazicioğlu DilekD. i inni, Tizanidine for the management of acute postoperative pain after inguinal hernia repair: A placebo-controlled double-blind trial, „European Journal of Anaesthesiology”, 33 (3), 2016, s. 215–222, DOI: 10.1097/EJA.0000000000000371, PMID: 26555871  (ang.).
  5. ↑ Ann-HelenaA.H. Hokkanen Ann-HelenaA.H. i inni, Sublingual administration of detomidine to calves prior to disbudding: a comparison with the intravenous route, „Veterinary Anaesthesia and Analgesia”, 41 (4), 2014, s. 372–377, DOI: 10.1111/vaa.12150, PMID: 24628898, PMCID: PMC4258079  (ang.).
  6. ↑ a b c d K.N.K.N. Grimsrud K.N.K.N. i inni, Pharmacokinetic and pharmacodynamic analysis comparing diverse effects of detomidine, medetomidine, and dexmedetomidine in the horse: a population analysis, „Journal of veterinary pharmacology and therapeutics”, 38 (1), 2015, s. 24–34, DOI: 10.1111/jvp.12139, PMID: 25073816, PMCID: PMC4286451  (ang.).
  7. ↑ a b AnnieA. Kullmann AnnieA. i inni, Effects of xylazine, romifidine, or detomidine on hematology, biochemistry, and splenic thickness in healthy horses, „The Canadian Veterinary Journal”, 55 (4), 2014, s. 334–340, PMID: 24688132, PMCID: PMC3953931  (ang.).
  8. ↑ Erin E.E.E. Fierheller Erin E.E.E., Nigel A.N.A. Caulkett Nigel A.N.A., Jeremy V.J.V. Bailey Jeremy V.J.V., A romifidine and morphine combination for epidural analgesia of the flank in cattle, „The Canadian Veterinary Journal”, 45 (11), 2004, s. 917–923, PMID: 15600157, PMCID: PMC545981  (ang.).

Bibliografia

  • WaldemarW. Janiec WaldemarW. (red.), Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji, wyd. 5, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002, s. 87–90, ISBN 83-200-2646-6, OCLC 749349647 .
  • WaldemarW. Janiec WaldemarW. (red.), Kompendium farmakologii, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006, ISBN 83-200-3589-9, OCLC 749163759 .

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Kontrola autorytatywna (klasa środków farmakologicznie czynnych):
  • LCCN: sh85131450
  • GND: 4137457-5
  • BnF: 11965058m
  • BNCF: 39823
  • J9U: 987007553676005171
Encyklopedia internetowa:
  • Britannica: science/adrenergic-drug
  • SNL: sympatomimetika