Szczekociny

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Rynek w Szczekocinach

Herb

Państwo

Polska

Województwo

śląskie

Powiat

zawierciański

Gmina

Szczekociny

Prawa miejskie

1398–1870, od 1 stycznia 1923

Burmistrz

Jacek Lipa

Powierzchnia

17,98 km²

Wysokość

264 m n.p.m.

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość

3518^[1] w oparciu o dane GUS.
205,9 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 34

Kod pocztowy

42-445

Tablice rejestracyjne

SZA

Położenie na mapie gminy Szczekociny

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa śląskiego

Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego

50°37′39″N 19°49′31″E/50,627500 19,825278

TERC (TERYT)

2416084

SIMC

0932413

Urząd miejski

ul. Senatorska 2
42-445 Szczekociny

Multimedia w Wikimedia Commons

Informacje w Wikipodróżach

Strona internetowa

Szczekociny – miasto w Polsce w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Szczekociny. Miejscowość położona jest nad rzeką Pilicą na obszarze Niecki Włoszczowskiej, będącej częścią Niecki Nidziańskiej.

Szczekociny znajdują się na terenie Małopolski^[2] i pomimo że reforma z 1999 r. włączyła je do województwa śląskiego, Szczekociny nie są częścią Śląska. Przed 1975 r. Szczekociny były częścią województwa kieleckiego, a w latach 1975–1998 częścią województwa częstochowskiego. Natomiast w czasach zaboru rosyjskiego były częścią guberni kieleckiej przez większość tego okresu. Dlatego Szczekociny związane są z Kielecczyzną.

Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto miało 3772 mieszkańców. W przeciągu lat zauważalny jest spadek ludności. Z danych z 12 grudnia 2021 r. liczba osób wynosi 3518.

Nazwa

Miejscowość była wzmiankowana w formach Schecocino (1307), Scecoczin (1350–51), Scecociny oraz Sczecoczicze (1366), Sczekoczino (1405), Sczekoczyny (1470–80), Szczekocin (1787), Szczekociny (1827). Jest to nazwa dzierżawcza od nazwy osobowej Szczekota^[3].

Historia

Prawa miejskie nadano Szczekocinom w 1398 roku. W latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymienia miejscowość jako własność Szczekockiego herbu Odrowąż.

W XVI w. istniał tu zbór braci polskich^[4]. W 1595 roku miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego było własnością Macieja Szczepanowskiego^[5].

6 czerwca 1794 pod Szczekocinami (na polach wsi Wywła) rozegrała się jedna z największych bitew insurekcji kościuszkowskiej. Dowodzone przez Tadeusza Kościuszkę wojska polskie zostały pokonane przez połączone siły rosyjsko-pruskie. W bitwie pod Szczekocinami zginęli generałowie Józef Wodzicki i Jan Grochowski, a śmiertelnie ranny został chłop, bohater spod Racławic, Bartosz Głowacki.

W 1815 r. wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego Szczekociny znalazły się w zaborze rosyjskim^[6].

W XIX wieku Szczekociny należą do Łubieńskich, Czackich, Halpertów. Na terenie miasta dominuje drobny handel, tkactwo, szewstwo. Założono tu niewielką fabrykę płótna i destylarnie^[6].

W dniu 1 stycznia 1923 Szczekociny odzyskały prawa miejskie^[7], które straciły w 1871 roku w wyniku represji za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym przeciwko zaborcy rosyjskiemu.

Dwa dni po rozpoczęciu II wojny światowej, 3 września 1939 pod Szczekocinami zwycięską walkę z wojskami niemieckimi stoczył 8 pułk ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego.

W 1942 roku około 1500 Żydów ze Szczekocin zostało wywiezionych do Treblinki i tam zamordowanych.

Podczas II wojny światowej we wrześniu 1939 r. Szczekociny już zostały częściowo spalone przez Niemców. W okolicy działały oddziały polskiej partyzantki, które w lipcu 1944 r. zajęły przejściowo miasto i wysadziły tutejszy most kolejowy. W styczniu 1945 r. miasto zajęły wojska radzieckie^[8]. Ostatecznie w wyniku wojny stan zabudowań uległ zniszczeniu w 75%^[6]. Po wojnie Szczekociny zostały odbudowane ze zniszczeń.

Historia przynależności administracyjnej

do 1795 – Korona Królestwa Polskiego, województwo krakowskie, powiat lelowski
1795–1807 – część lewobrzeżna – Królestwo Prus, Nowy Śląsk; część prawobrzeżna – Cesarstwo Austrii, Nowa Galicja
1807–1809 – część lewobrzeżna – Księstwo Warszawskie, departament kaliski, powiat lelowski; część prawobrzeżna – Cesarstwo Austrii, Nowa Galicja
1810–1815 – Księstwo Warszawskie, departament krakowski, powiat lelowski
1815–1816 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, departament krakowski, powiat lelowski
1816–1837 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, województwo krakowskie, obwód olkuski, powiat lelowski
1837–1841 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia krakowska
1841–1844 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia kielecka
1844–1866 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia radomska, powiat olkuski
1867–1915 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia kielecka, powiat włoszczowski
1915–1917 – Austro-Węgry, Generalne Gubernatorstwo Lubelskie, gubernia kielecka, powiat włoszczowski
1917–1918 – Królestwo Polskie (1917–1918) tzw. „aktu 5 listopada”, Generalne Gubernatorstwo Lubelskie, gubernia kielecka, powiat włoszczowski
1919–1939 – II Rzeczpospolita, województwo kieleckie, powiat włoszczowski
1939–1945 – Generalne Gubernatorstwo, dystrykt radomski, powiat jędrzejowski
1945–1975 – województwo kieleckie, powiat włoszczowski
1975–1998 – województwo częstochowskie
od 1999 – województwo śląskie, powiat zawierciański

Zabytki

Barokowo-klasycystyczny zespół z pałacem zbudowany w latach 70. XVIII w. przez Jana Ferdynanda Naxa, otoczony parkiem z końca XVIII w. (po II wojnie światowej w pałacu mieściło się liceum z internatem);
Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, powstały ok. 1680 r., przebudowany w stylu wczesnoklasycystycznym w 1780 r. przez Urszulę Dembińską (ks. Jan Wiśniewski „W historycznym opisie kościołów” podaje, że kościół zbudowany był w 1450 r. przez Odrowąża ze Szczekocin, podkanclerza koronnego);
Budynek dawnej plebanii przy placu Panny Marii 5 w miejscowości Szczekociny, zlokalizowany na działce nr 2464 (obręb 0001 Szczekociny); wpisany do rejestru zabytków 5 grudnia 2019 (nr rej. A/583/2019)^[9].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Szczekocin w 2014 r.^[1]

Edukacja

Przedszkola

Przedszkole Publiczne, al. Jana Pawła II 5

Szkoły podstawowe

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki, ul. Senatorska 22
Społeczna Szkoła Podstawowa, ul. Śląska 86

Szkoły ponadpodstawowe

Liceum Ogólnokształcące, ul. Spacerowa 12
Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Zespole Szkół, ul. Spacerowa 12
Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w formie zaocznej w Zespole Szkół, ul. Spacerowa 12

Wspólnoty wyznaniowe

W mieście działa rzymskokatolicka parafia św. Bartłomieja Apostoła.

Sport i turystyka

Miejsko Gminny Ludowy Klub Sportowy Olimpijczyk
Uczniowski Klub Sportowy LIDER
Sparta Szczekociny
Uczniowski Klub Sportowy TALENT

Szczekociny są punktem początkowym żółtego szlaku turystycznego prowadzącego do Moskorzewa.

Organizowane są również turystyczno-rekreacyjne spływy kajakowe po Pilicy, które są wielką atrakcją turystyczną dla mieszkańców Szczekocin i pobliskich miejscowości.

Fotografie ze Szczekocin

Pałac Dembińskich

Jeden z budynków w zespole przypałacowym

Kościół św. Bartłomieja

Rynek w Szczekocinach

Pomnik Żydów szczekocińskich

Miasta partnerskie

Adony (Węgry)
Jelšava (Słowacja)

Odznaczenia

Krzyż Partyzancki (1983)^[10]

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Szczekociny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-08-12] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Początki i rozwój miasta Szczekociny do końca XV w. Opis dokumentów średniowiecznych dotyczących Szczekocin. Cz. 13. - Stowarzyszenie Miłośników Historii Szczekocin i Okolic [online], historiaszczekocin.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967, s. 164.
↑ Czesław Tadeusz Zwolski, Ponidzie. Busko Zdrój Jędrzejów Kazimierza Wielka Pińczów Staszów. Przewodnik turystyczny, Warszawa 1971, s. 29.
↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 111.
↑ ^a ^b ^c HISTORIA - UMiG Szczekociny [online], pl/historia.html [dostęp 2024-04-26] (pol.).
↑ Dz.U. z 1922 r. nr 95, poz. 876.
↑ https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/795-szczekociny/96-historia-miejscowosci/67904-historia-miejscowosci.
↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 stycznia 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.). wkz.katowice.pl [dostęp 2019-12-24].
↑ Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU. Lewandowska UrszulaU., KrystynaK. Malik KrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 21, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).

Linki zewnętrzne

Szczekociny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 837 .
Szczekociny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 640 .
Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona

Miasta województwa śląskiego

Miasta na prawach powiatu	Bielsko-Biała Bytom Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze Żory
Miasta powiatowe	Będzin Bieruń Cieszyn Kłobuck Lubliniec Mikołów Myszków Pszczyna Racibórz Tarnowskie Góry Wodzisław Śląski Zawiercie Żywiec
Miasta gminne	Blachownia Czechowice-Dziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Imielin Kalety Kłobuck Knurów Koniecpol Koziegłowy Krzanowice Krzepice Kuźnia Raciborska Lędziny Łaziska Górne Łazy Miasteczko Śląskie Olsztyn Ogrodzieniec Orzesze Pilica Poręba Przyrów Pszów Pyskowice Radlin Radzionków Rydułtowy Siewierz Skoczów Sławków Sośnicowice Strumień Szczekociny Szczyrk Toszek Ustroń Wilamowice Wisła Włodowice Wojkowice Woźniki Żarki

Szczekociny

Części miasta wg TERYT	Kocie Górki Pod Gąszczami Węgrzcza Za Gąszczami Zagrodniki Zarzecze Zwierzynek
Inne	Nawsie Tęgobórz

Gmina Szczekociny

Siedziba gminy	Szczekociny
Wsie	Bonowice Bógdał Brzostek Chałupki Drużykowa Goleniowy Grabiec Gustawów Łąkietka Małachów Ołudza Przyłęk Rędziny Rokitno Siedliska Starzyny Szyszki Tęgobórz Wólka Ołudzka Wólka Starzyńska
Kolonie	Podkaszczor Podlipie
Osada leśna	Gajówka
Integralne części wsi	Dębowiec Folwark (Ołudza) Folwark (Tęgobórz) Góry Grotkowice Kaszczor Kopalina Krakówka Kresy Młynek Na Pańskim Polu Pod Łysą Górą Podlas Podrajec Podtrzciniec Przy Moście Przy Nowej Drodze Stara Wieś (Ołudza) Stara Wieś (Rokitno) Suchy Młyn Szafranka Wiatrówki Wolskie Piaski Zachoinie Lewe Zachoinie Prawe Zaolszynie

Powiat zawierciański

Miasta	Łazy Ogrodzieniec Pilica Poręba Szczekociny Włodowice Zawiercie
Gminy miejskie	Poręba Zawiercie
Gminy miejsko-wiejskie	Łazy Ogrodzieniec Pilica Szczekociny Włodowice
Gminy wiejskie	Irządze Kroczyce Żarnowiec

Powiat włoszczowski (1867–1975)

Siedziba powiatu – Włoszczowa

Przynależność wojewódzka	gubernia kielecka (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945–75)
Miasta	Koniecpol (← od 1959) Kurzelów (do 1870) Lelów (do 1870) Secemin (do 1870) Szczekociny (do 1870 i od 1923) Włoszczowa (do 1870 i od 1919)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Chrząstów (do 1954) Dobromierz (← 1923–54) Drochlin (do 18??) Irządze Kluczewsko Koniecpol (od 1973) Krasocin Kurzelów (do 1954) Lelów (od 1870) Moskorzew Nieznanowice (do 1870) Oleszno (do 1954) Radków (do 1954) Rokitno (do 1954) Secemin Słupia (do 1946 →) Sokolniki (do 1870) Szczekociny (1870–1922) Szczekociny (od 1973) Włoszczowa (od 1870)
Gromady (1954–72)	Bebelno (1954–68) Biała Wielka (1954–59) Bieganów (1954–68) Bodziejowice (1954–68) Bonowice (1954–59) Bukowa (1970–72) Chlewice (1954–72) Chrząstów (1954–61) Cieśle (1954–69) Czarnca (1954–72) Dobromierz (1954–72) Drochlin (1954–61) Drużykowa (1954–59) Goleniowy (1954–61) Irządze (1954–72) Kluczewsko (1954–72) Komorniki (1954–61) Koniecpol (← 1959–72) Konieczno (1954–72) Kossów (1954–61) Krasocin (1954–72) Kuczków (1954–59) Kurzelów (1954–72) Kuźnica Grodziska (1954–69) Lelów (1954–72) Ludynia (1954–68) Łachów (1954–61) Łapczyna Wola (1954–59) Mieczyn (1954–72) Międzylesie (1954–59) Moskorzew (1954–72) Nakło (1954–72) Nieznanowice (1954–59) Oblasy (1970–72) Oleszno (1954–72) Podlesie (1954–72) Psary (1954–68) Radków (1954–72) Rogienice (1954–61) Rokitno (1954–72) Secemin (1954–72) Sokolniki (1954 →) Starzyny (1954–72) Szczekociny (1961–72) Ślęzany (1954–59) Włoszczowa (1961–72) Żelisławice (1954–61)

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):