Kunów

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości noszące tę nazwę.
Kunów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Kunowie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

ostrowiecki

Gmina

Kunów

Prawa miejskie

1365-1502, 1535-1870, 1990

Burmistrz

Lech Łodej

Powierzchnia

7,26[1] km²

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


2970[2][3]
409,1 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 41

Kod pocztowy

27-415

Tablice rejestracyjne

TOS

Położenie na mapie gminy Kunów
Mapa konturowa gminy Kunów, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Kunów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Kunów”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kunów”
Położenie na mapie powiatu ostrowieckiego
Mapa konturowa powiatu ostrowieckiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Kunów”
Ziemia50°57′31″N 21°16′59″E/50,958611 21,283056
TERC (TERYT)

2607054

SIMC

0947202

Urząd miejski
ul. Warszawska 45b
27-415 Kunów
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP
Kościół św. Władysława
Wnętrze kościoła św. Władysława
Zabytkowa dzwonnica przy kościele św. Władysława

Kunów – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie ostrowieckim, nad rzeką Kamienną. Jest siedzibą miejsko-wiejskiej gminy Kunów. Prawa miejskie w latach 1365–1502, 1535–1867 i ponownie od 1990.

Był miastem i siedzibą klucza dóbr biskupstwa krakowskiego w województwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku[4].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kieleckiego.

Według danych z 1 stycznia 2018 Kunów liczył 2970 mieszkańców[2].

Położenie

Miasto położone jest w dolinie rzeki Kamiennej, przy ujściu Świśliny. Znajduje się 8 km na północny zachód od Ostrowca Świętokrzyskiego.

Pod względem historycznym Kunów leży w Małopolsce, w dawnej ziemi sandomierskiej[5].

Przez Kunów przebiega droga krajowa nr 9 (E371). W mieście znajduje się stacja kolejowa Kunów na trasie linii nr 25 Skarżysko-Kamienna – Ostrowiec Świętokrzyski.

Przez miasto przechodzi szlak turystyczny niebieski niebieski szlak turystyczny z Łysej Góry do Pętkowic oraz szlak rowerowy niebieski niebieski szlak rowerowy ze Skarżyska-Kamiennej do Ostrowca Świętokrzyskiego.

Historia

 Osobny artykuł: Kamieniarstwo w Kunowie.

Tereny wokół Kunowa były zamieszkane już w czasach wczesnosłowiańskich, czego dowodem są pozostałości grodziska w Nietulisku Dużym. Początkowo osada Kunów znajdowała się na północnym brzegu rzeki Kamiennej. We wczesnym średniowieczu Kunów był własnością biskupstwa krakowskiego. Biskupi mieli tu swój dwór, w którym często przemieszkiwali. Od co najmniej 1362 r. znajdowała się tu siedziba klucza majątkowego. W Kunowie przebywał między innymi Paweł z Przemankowa, w 1271 r. uwięziony na rozkaz Leszka Czarnego i wysłany do Sieradza. W 1241 r. osada została złupiona przez Tatarów, a w 1247 przez Konrada Mazowieckiego. Za panowania Kazimierza Wielkiego miejscowa parafia zajmowała obszar 63 km² i była zamieszkiwana przez ok. 240 osób. W 1365 r. osada otrzymała przywilej miejski.

W XV w. przebywał tu kardynał Zbigniew Oleśnicki, który znacznie rozbudował miasto. W Kunowie wykopano obszerny staw, który dostarczał siły wodnej działającym tu wówczas fabrykom sukna i kopalniom kamienia. Znajdował się tu drewniany kościół pw. św. Władysława. W 1502 r. miasto zostało złupione i doszczętnie spalone przez Tatarów, przez co utraciło prawa miejskie.

Dwór biskupi odbudowano dopiero w drugiej połowie XVI w. 29 sierpnia 1535 r. biskup krakowski Piotr Tomicki nadał Kunowowi ponownie prawa miejskie na prawie magdeburskim. Pierwszym wójtem w mieście został Mikołaj Brzeski – koniuszy biskupi. Dzięki protekcji biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego miasto w 1548 i 1554 r. otrzymało nowe przywileje i ulgi, które pozwoliły mu się odbudować. Pozwalały one na pobieranie opłaty na utrzymanie mostu na rzece Kamiennej. Zwolniały także mieszczan kunowskich od opłat celnych i targowych na terenie całego kraju. W Kunowie znajdowały się kopalnie czerwonego i białego marmuru. W 1578 r. w mieście było 65 rzemieślników różnych profesji. Kunów zasłynął z produkcji kamienia, który był wykorzystywany do budowy dworów i pałaców w całej Polsce.

W 1616 r. w Kunowie znajdowało się 130 domów. Istniały też w mieście 2 kościoły drewniane pod wezwaniem św. Szymona i Judy oraz św. Leonarda. W 1638 r. w mieście wzniesiono murowany kościół pod wezwaniem św. Władysława w miejsce dawnego drewnianego. Po potopie szwedzkim liczba domów zmniejszyła się do 63, Kunów był zamieszkiwany przez 530 osób. Wójtem kunowskim był wówczas Jan Lasota.

Najstarszą wzmiankę o szkole parafialnej w Kunowie spotykamy w aktach biskupich w Krakowie. Istniała już w 1504 r., a jej pierwszym rektorem był Stanisław z Sandomierza. Od tamtego czasu w mieście istniała szkoła.

W 1705 r. Kunów i okolice nawiedziła epidemia dżumy. Według sporządzonego na zlecenie magistratu miasta bilansu, w Kunowie na skutek zarazy zmarło 560 osób.

W XVIII w. i ponownie od 1859 r. działała tu kopalnia rudy. W 1789 r. miasto przeszło na własność Skarbu Państwa. W Kunowie pracowało wówczas 10 kamieniarzy dostarczających kamienia ciosanego do Warszawy, m.in. do budowy Łazienek Królewskich. W Kunowie działał cech kamieniarzy, zaś przy miejscowej parafii działało Bractwo Różańca Świętego.

Kościół pw. św. Władysława w Kunowie

W 1814 i 1818 r. miasto było niszczone przez pożary. W 1827 r. było tu 119 domów i 730 mieszkańców. W 1860 r. 145 domów i 1121 mieszkańców (w tym 232 Żydów). Po zmianie prawa i zniesieniu wójtostwa, pierwszym burmistrzem miasta Kunowa w latach 1811–1822 był Władysław Czerwiński.

W czasie powstań narodowych miasto było dla okolicy punktem zbornym powstańców i postojem dla oddziałów. W okresie powstania styczniowego plebania w Kunowie słynęła ze spotkań i narad dowódców powstania: gen. Józefa Hauke-Bosaka, Zygmunta Chmieleńskiego i Dionizego Czachowskiego. Przewodniczącym organizacji powstańczej w tutejszej okolicy był ks. Kacper Kotkowski – przedstawiciel Rządu Narodowego i okolicznego ziemiaństwa. Wybitną rolę odegrał w mieście ówczesny proboszcz w Kunowie ks. Jan Dąbrowski, po powstaniu zesłany na Syberię.

W XIX w. miasto podupadło w związku z rozwojem nowego ośrodka przemysłowego w Ostrowcu Świętokrzyskim. 1 czerwca 1869 r. z ukazu carskiego Kunów utracił prawa miejskie jako reperkusje po powstaniu styczniowym. Po tym czasie nastąpiła dalsza pauperyzacja osady.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., miejscowość stopniowo zaczęła rozbudowywać się, co związane było z budową Fabryki Maszyn i Narzędzi Rolniczych. 8 września 1939 roku Kunów został zajęty przez Niemców. Pierwsza grupa konspiracyjna powstała tutaj w listopadzie 1939 r. i weszła w skład Związku Walki Zbrojnej. Miejscowość w czasie wojny należała do Okręgu Kielecko-Radomskiego ZWZ-AK „Jodła”. Okres po II wojnie charakteryzował się stałym rozwojem miejscowości. Została rozbudowana Fabryka Maszyn Rolniczych. W 1953 r. z inicjatywy Eugeniusza Dziewulskiego, lekarza i wielkiego społecznika, zostały wybudowane wodociągi. Postępujący proces urbanizacji Kunowa przyniósł m.in. wybudowanie nowej szkoły w 1967, Ośrodka Zdrowia w 1973, Biblioteki Publicznej w 1988, Urzędu Miasta i Gminy oraz Poczty w 1991 r. Kunów prawa miejskie odzyskał dopiero w 1990 r. Od tego momentu obserwować można szybki rozwój miasta. Dzięki funduszom strukturalnym Unii Europejskiej zmodernizowano przebiegającą przez Kunów drogę krajową, wybudowano rondo, wyremontowano most. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kunowskiej rozpoczęło prace renowacyjne zabytków kamieniarstwa kunowskiego, które również przeżywa renesans.

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Kunowa w 2014 roku[2].


Zabytki

Kościół oraz dzwonnica zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.609/1-2 z 18.03.1957 i z 15.04.1967)[6].
  • Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Kościelna, z nagrobkami z XIX wieku (nr rej.: A.9 z 22.03.2007)[6], spośród których wyróżnia się nagrobek Franciszka Fornalskiego; na cmentarzu znajduje się także mogiła powstańców z 1863 poległych w bitwie pod Janikiem-Sadłowizną; (nr rej.: A.609/3-5 z 31.03.2015)[6].
  • Figura Św. Jana Nepomucena przy moście na rzece Kamiennej pochodząca z 1755 roku. Odnowiona w 2006 r. przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kunowskiej.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół katolicki

Świadkowie Jehowy

  • zbór Kunów[7]

Ludzie związani z Kunowem

Poniższa lista, dwie pierwsze kategorie, przedstawia znane osoby związane z Kunowem o których wspominają autorzy książek i monografii poświęconych historii miasta (ks. Aleksander Bastrzykowski, ks. Władysław Fudalewski, Andrzej Kryj):

Szlachta, duchowieństwo i wojskowi

Artyści, uczeni

Inni

  • Marianna Jaworska (zm. 1976) – odznaczona pośmiertnie medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” 31 lipca 2008 roku; uratowała dziewczynkę pochodzenia żydowskiego o imieniu Batia w czasie okupacji niemieckiej[8][9].

Film

  • 1977: Wszyscy i nikt (reż. Konrad Nałęcki, scenariusz: Janusz Przymanowski) – większość scen w filmie kręcono w Kunowie m.in. w kościele i w dzwonnicy przy kościele św. Władysława oraz w nieistniejącej już drewnianej plebanii a także w pobliżu rynku u styku ulic: Podgórze i Kościelna.

Sport

W mieście działa klub piłki nożnej, Stal Kunów, założony w 1938 roku.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
  2. ↑ a b c Kunów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  4. ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 112.
  5. ↑ Teresa Koba-Ryszewska, Przeszłość administracyjna ziem województwa kieleckiego, [w:] Z dziejów ziemi kieleckiej (1918–1944), red. Teofila Weintraub, Książka i Wiedza, Warszawa 1970, s. 10–11.
  6. ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 45 [dostęp 2015-12-21] .
  7. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-18] .
  8. ↑ O nas. sprawiedliwi.org. [dostęp 2021-03-29].
  9. ↑ Marianna Jaworska | Dawny Kunów nad Kamienną. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-29)].

Bibliografia

  • ks. Aleksander Bastrzykowski „Monografja historyczna Kunowa nad Kamienną i jego okolicy”, Kraków 1939
  • ks. Władysław Fudalewski „Kunów nad Kamienną”, Warszawa 1900
  • A. Kryj „Kunów nad Kamienną. Zarys dziejów”, Kunów 1993
  • Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, Warszawa 1880
  • „Miasta polskie w Tysiącleciu”, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967
  • x. Jan Wiśniewski „Dekanat Opatowski” – Radom 1907
  • publikacje regionalne Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kunowskiej
  • „Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia.” Kielce 2004.

Linki zewnętrzne

  • Strona internetowa miasta i gminy Kunów
  • Kunowskie księgi metrykalne od 1592 r.
  • Kunów (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 880 .
  • Kunów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 196 .
  • Kunów nad Kamienną w powiecie opatowskim Gubernii Radomskiej (1900) w bibliotece Polona
  • p
  • d
  • e
Gmina Kunów
  • Siedziba gminy: Kunów
Miasto
  • Kunów
Wsie
Kolonia
Osada
  • Stefania
Części miasta
Części wsi
Osady wsi
Osady leśne wsi
  • Jeleniec
  • Sadłowizna
  • Zwierzyniec
Przysiółki wsi

  • p
  • d
  • e
Powiat opatowski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
  • gubernia radomska (1867–1915)
  • woj. kieleckie (II RP) (1919–39)
  • woj. kieleckie (1945–75)
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
  • Baćkowice
  • Baszowice (do 1870)
  • Bodzechów
  • Boksyce (do 1954)
  • Częstocice (do 1954)
  • Czyżów (Szlachecki) (do 1954)
  • Ćmielów (od 1870)
  • Dębno (do 1870)
  • Gęsice (do 1954)
  • Grzegorzowice (do 1954)
  • Iwaniska
  • Jakubowice (do 1870)
  • Julianów (do 1954)
  • Krzczonowice (do 1870)
  • Kunów (od 1870)
  • Lasocin (1870–1954)
  • Łagów
  • Malkowice (do 1954)
  • Modliborzyce (do 1954)
  • Nietulisko (do 1870)
  • Nos(k)ów (do 1870)
  • Opatów
  • Ożarów (od 1870)
  • Piórków (do 1954)
  • Rembów (do 1954)
  • Ruda Kościelna (do 1954)
  • Sadowie
  • Słupia Nowa (1870–87 →)
  • Szewna (od 1973)
  • Waśniów (od 1870)
  • Wojciechowice
Gromady
(1954–72)
  • Baćkowice (1954–72)
  • Bardo (1954–68)
  • Bidziny (1954–72)
  • Biskupice (1954–72)
  • Bodzechów (1954–72)
  • Bogusławice (1961–72)
  • Boleszyn (1954–61)
  • Boria (1954–72)
  • Brzezie (1954–58)
  • Brzozowa (1954–59)
  • Brzóstowa (1954–61)
  • Bukowie (1954–61)
  • Chmielów (1954–72)
  • Chocimów (1961–68)
  • Cząstków (1954–61 (→))
  • Czyżów Szlachecki (1954–61 →)
  • Ćmielów (1954)
  • Ćmielów (1961–72)
  • Dębno (1954–59)
  • Dębowa Wola (1961–72)
  • Garbowiec (1954–61)
  • Gęsice (1954–59)
  • Gierczyce (1954–72)
  • Gliniany (1954–61)
  • Grocholice (1954–61)
  • Iwaniska (1954–72)
  • Jakubowice (1954–61 →)
  • Janik (1954–58)
  • Janików (1954–72)
  • Janowice (1954–61)
  • Jędrzejowice (1954–72)
  • Julianów (1954–59)
  • Jurkowice (1954–68)
  • Karwów (1954–56)
  • Kobylany (1954–72)
  • Kornacice (1954–61)
  • Kunów (1954–72)
  • Lasocin (1954–72)
  • Linów (1954–61 →)
  • Łagów (1954–72)
  • Marianów (1954–68)
  • Miłkowska Karczma (1954–61)
  • Miłków (1954–59)
  • Miłoszowice (1954 →)
  • Modliborzyce (1954–72)
  • Momina (1954–72)
  • Niedźwiedź (1954–55 →)
  • Nieskurzów (1954–58)
  • Nietulisko (1954–68)
  • Oficjałów (1956–61)
  • Opatów (1961–72)
  • Ożarów (1954–72)
  • Piórków (1954–72)
  • Płucki (1954–58)
  • Podszkodzie (1954–59)
  • Przepaść (1954–59)
  • Przepiórów (1961–72)
  • Przeuszyn (1954–72)
  • Raków (1954–72 (→))
  • Rembów (1954–59)
  • Ruda Kościelna (1954–61)
  • Sadowie (1954–72)
  • Sarnia Zwola (1954–72)
  • Sarnówek (1954–61)
  • Słupia Nadbrzeżna (1954–72)
  • Słupia Stara (1954–68)
  • Sobótka (1954–61 (→))
  • Staw Kunowski (1954–59 (→))
  • Stobiec (1954–59)
  • Stodoły (1954–59)
  • Sudół (1954–59)
  • Szewna (1954–72)
  • Szumsko (1954–72)
  • Ujazd (1954–59)
  • Waśniów (1954–72)
  • Wojciechowice (1954–72)
  • Wola Malkowska (1954 →)
  • Wólka Lipowa (1954–72)
  • Wszachów (1954–58)
  • Zbelutka / Nowa Zbelutka (1954–72)
  • Złota Woda (1954–59)
  • Zwola (1954–58)
  • p
  • d
  • e
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).