Janów Podlaski

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Janów Podlaski

wieś
Panorama
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	bialski
Gmina	Janów Podlaski
Liczba ludności (2021)	2659[2][3]
Strefa numeracyjna	83
Kod pocztowy	21-505[4]
Tablice rejestracyjne	LBI
SIMC	0012960[5]
Położenie na mapie gminy Janów Podlaski Janów Podlaski
Położenie na mapie Polski Janów Podlaski
Położenie na mapie województwa lubelskiego Janów Podlaski
Położenie na mapie powiatu bialskiego Janów Podlaski
52°11′44″N 23°12′38″E/52,195556 23,210556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Janów Podlaski – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Janów Podlaski^[5][6].

Wieś jest sołectwem^[7], siedzibą gminy Janów Podlaski, rzymskokatolickiego dekanatu Janów Podlaski i parafii Trójcy Świętej..

Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 2720 mieszkańców^[8].

Integralne części wsi Janów Podlaski^[5][6]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
1021748	Zaborek	część wsi

Janów Podlaski uzyskał lokację miejską w 1465 roku, zdegradowany w 1869 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku, degradacja w 1945 roku^[9]. Prywatne miasto duchowne w końcu XVIII wieku leżało w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego^[10]. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim.

Współczesny Janów słynie z hodowli koni czystej krwi arabskiej prowadzonej przez Stadninę Koni Janów Podlaski, najstarszą, założoną w 1817, państwową stadninę koni^[11][12].

Położenie

Wieś leży na obszarze Niziny Południowopodlaskiej^[13], kilka kilometrów na południe od Bugu, na którym przebiega granica z Białorusią. Przez Janów Podlaski przebiega droga wojewódzka nr 698.

Historia

Najwcześniejsze historyczne wzmianki o Janowie Podlaskim pochodzą z 1423 roku, gdy litewski Książę Witold darował wieś Porchów^[14] łuckiemu kościołowi katedralnemu. W 1465 Porchów uzyskał prawa miejskie chełmińskie i od imienia ówczesnego biskupa Jana Łosowicza przyjął nazwę Janów Biskupi. Otrzymał herb z wizerunkiem hostii i kielicha. Położenie Janowa przy szlaku handlowym na trasie Kraków – Wilno, sprzyjało rozwojowi miasta. W roku 1570 miasto liczyło 500 domów, 5 tys. ludzi, cechy kuśnierzy, szewców, zdunów, stolarzy. Biskupi łuccy posiadali w Janowie dwa kościoły, zamek obronny i okoliczne grunty. W roku 1656, w czasie najazdu szwedzkiego warowna rezydencja i świątynie legły w gruzach. Siedziba biskupów nadawała się jedynie do rozbiórki. Dopiero w latach 1770–1780 z inicjatywy biskupa Feliksa Pawła Turskiego w miejscu byłej rezydencji wybudowano późnobarokowy pałac z dwoma pawilonami przy dziedzińcu i otoczono go parkiem w stylu angielskim.

Oprócz pałacu biskupiego zachował się barokowy budynek kościoła pod wezwaniem św. Trójcy wzniesiony w latach 1714–1735, w 1741 roku podniesiony do godności kolegiaty (katedra w latach 1818–1867 i 1918–1924). Ma on dwuwieżową fasadę i trójnawowe wnętrze. W wystroju wnętrza zwraca uwagę dwanaście ośmiobocznych płócien ze szkoły Franciszka Smuglewicza. Obok kolegiaty znajdują się budynki dawnego seminarium duchownego (1685–1939), użytkowane obecnie przez oświatę. W bliskim pierwotnemu kształcie uchowała się dzwonnica z 1745 roku. Z dawnej zabudowy miejskiej Janowa pozostał dom Ryttów z 1793 roku.

Z Janowem związana jest postać biskupa Adama Naruszewicza, poety i dziejopisarza, który spędził w nim ostatnie lata życia. Mieszkał w pałacu biskupim, w pawilonie wschodnim od 1788 roku do śmierci w roku 1796. Z jego imieniem wiąże się grota na końcu alei lipowej z 1790 roku w kształcie walca z kopułą z kamienia. Tradycja podlaska mówi, że w Janowie pisał tezy Konstytucji 3 Maja. Został pochowany w krypcie kolegiaty św. Trójcy. W świątyni jest pomnik Naruszewicza, wykonany z białego marmuru w Rzymie, w roku 1861 przez T. O. Sosnowskiego.

W roku 1818 utworzono diecezję janowską, a Janów stał się siedzibą jej biskupów. Po upadku powstania styczniowego w 1864 roku, w którym mieszkańcy wzięli licznie udział, władze zaborcze skasowały diecezję (1867). Przyczyną była także obawa przed oddziaływaniem i pomocą katolików dla unitów. W 1874 prześladowania unitów poprzedzające likwidację unickiej diecezji chełmskiej dotknęły również unitów janowskich – około stu zostało uwięzionych. Brak połączeń kolejowych oraz przemysłu pod koniec XIX wieku i początku wieku XX zdecydował o zahamowaniu rozwoju miasta. W latach 1918–1932 Janów był siedzibą powiatu konstantynowskiego, ale nie wpłynęło to na ożywienie gospodarcze.

W czasie II wojny światowej zginęła znaczna liczba mieszkańców, głównie Żydów. W roku 1944 Janów liczył 2 tys. mieszkańców (połowa stanu z 1939 roku). Podczas II wojny światowej (1940^[15]) stracił prawa miejskie^[15]. W sierpniu 1944 uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta^[16], przez co Janów tymczasowo odzyskał status miasta (posiadał taki jeszcze 28 czerwca 1946)^[17]. Późniejsze publikacje (od 1947) Janowa jako miasta nie wymieniają^[15][18] (wieś w gminie Janów Podlaski).

Prawa miejskie

Janów miał prawa miejskie w latach 1465^[19]–1870^[20], 1919^[21]–1940^[22] i 1944^[16]–1946^[15][17][18].

• Prawa miejskie uzyskał po raz pierwszy w roku 1465. Miasto lokowano na terenie wsi Porchów. W wieku XIX nazywane równolegle Janowem Biskupim lub Janowem Podlaskim^[23]. Obie te nazwy funkcjonowały równolegle.
• Utrata praw miejskich w roku 1869^[24].
• Odzyskanie praw miejskich w roku 1919.
• W roku 1940, za okupacji niemieckiej prawa miejskie zniesiono, zmieniając podział administracyjny.
• W latach 1944–1946 Janów ponownie miał status miasta (po 14 lutego 1946 ponownie wieś)^[15].

Stadnina Koni w Janowie Podlaskim

 Osobny artykuł: Stadnina Koni Janów Podlaski.

Zabytki

• pałac barokowy biskupów łuckich z 1770 na miejscu zamku z XV wieku rozbudowanego w 1520 i dworu z XVII wieku:
  • ślady obwarowań bastionowych
  • grota biskupa Adama Naruszewicza z 1796.
  • park krajobrazowy
• kościół pw. św. Trójcy z lat 1714–1735, barokowy:
  • dzwonnica murowana z 1745, barokowa
  • gmach Seminarium z połowy XVIII w. – obecnie Zespół Szkół
  • ogrodzenie
• kościół pw. św. Jana Chrzciciela w stylu klasycystycznym z lat 1790–1801:
  • dzwonnica w stylu bizantyjskim z 1874.
  • plebania z końca XIX w.
• kaplica cmentarna św. Rocha z II połowy XIX w. na cmentarzu katolickim, dawniej unickim i wielowyznaniowym
• stacja benzynowa z 1928, jedna z najstarszych w Polsce – zachowały się m.in. ręczne dystrybutory paliw «Temper Extakt» z 1928
• założenie parkowe Wygoda I połowa XIX w. i zespół stajni projektu Henryka Marconiego:
  • stajnia Czołowa z 1885
  • stajnia Zegarowa z 1841
  • stajnia Woroncowska z 1885
  • stajnia Wyścigowa z 1848
  • brama wjazdowa z ok. 1840.

Sport

W Janowie działa powstały w 1989 roku klub piłkarski GKS Janowia Janów Podlaski.

Turystyka

• Nadbużański szlak rowerowy.
• 16 lipca 2016 oficjalnie otwarto hotel „Zamek” mieszczący się w dawnym pałacu biskupim. Inwestorem jest «Grupa Arche». 4-gwiazdkowy hotel oferuje 199 pokoi oraz gabinety odnowy biologicznej i inne atrakcje^[25].
• 15 lipca 2021 udostępniono przebudowany skwer w centrum miejscowości – powstała fontanna z rzeźbą przedstawiającą galopujące konie, autorstwa miejscowego rzeźbiarza Arkadiusza Markiewicza^[26]; uporządkowano okoliczną zieleń, wybudowano wielofunkcyjny, mający służyć głównie turystom, budynek z toaletami oraz dokonano korekty ustawienia okolicznych pomników^[27].

Zobacz też

• Bitwa pod Janowem Podlaskim – 1920
• Cmentarz żydowski w Janowie Podlaskim
• Getto w Janowie Podlaskim
• Placówka Straży Granicznej w Janowie Podlaskim

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Janów (46) nad Krzywką, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 420 .
• Historia Żydów w Janowie Podlaskim na portalu Wirtualny Sztetl
• Janów Biskupi, czyli Podlaski: z dawnych i współczesnych źródeł (1897) w bibliotece Polona