Szczucin

Ten artykuł od 2008-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Szczucin (ujednoznacznienie).

Szczucin

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Rynek w Szczucinie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	dąbrowski
Gmina	Szczucin
Prawa miejskie	przed 1780–1936, 2009
Burmistrz	Jan Sipior
Powierzchnia	6,85[1] km²
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość	4111[1] 600[1] os./km²
Strefa numeracyjna	+48 14
Kod pocztowy	33-230
Tablice rejestracyjne	KDA
Położenie na mapie gminy Szczucin Szczucin
Położenie na mapie Polski Szczucin
Położenie na mapie województwa małopolskiego Szczucin
Położenie na mapie powiatu dąbrowskiego Szczucin
50°18′32,60″N 21°04′29,30″E/50,309056 21,074806
TERC (TERYT)	1204074
SIMC	0831149
Urząd miejski Wolności 3 33-230 Szczucin
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
BIP

Szczucin – miasto w Polsce położone w województwie małopolskim, w powiecie dąbrowskim, w gminie Szczucin^[2].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Miasto jest siedzibą gminy Szczucin.

Etymologia nazwy

Pierwotnie Szczuczyn, a więc nazwa dzierżawcza, w XIV w. wieś należąca do Szczuki (od słowa szczuka, czyli szczupak). W 1326 r. zanotowano Sucin, w 1345 r. Sczucin (porównaj Szczuczyce, dzisiaj Szczucice koło Opatowa, czy Szczuczyn)^[3][4].

Położenie

Szczucin położony jest w Kotlinie Sandomierskiej w północno-wschodniej części województwa małopolskiego. Miejscowość graniczy z województwem świętokrzyskim, a konkretnie z wsią Rataje Słupskie; granicę między województwami wyznacza w tym miejscu rzeka Wisła. Poza tym Szczucin graniczy z Łęką Szczucińską, Łęką Żabiecką, Świdrówką, Dąbrowicą oraz Lubaszem.

Transport

Transport drogowy

Przez Szczucin przebiega droga krajowa nr 73 (Warszawa – Kielce – Tarnów – Jasło), droga wojewódzka nr 982 (Szczucin – Mielec), a także liczne drogi lokalne. Most na Wiśle sprawia, że Szczucin jest ważnym węzłem komunikacyjnym dla transportu samochodowego.

Transport kolejowy

 Zobacz też: Szczucin koło Tarnowa, Szczucin koło Tarnowa Wąskotorowy i Linia kolejowa nr 115.

W Szczucinie kończy się, biegnąca z Tarnowa i licząca niespełna 50 km, linia kolejowa nr 115. Wybudowana została w 1906 roku^[5]. Po II wojnie światowej korzystali z niej głównie mieszkańcy Powiśla i pracownicy dużych zakładów przemysłowych w Tarnowie. W 2000 r., z powodu braku rentowności, zawieszono kursy pasażerskie na całej długości linii, natomiast w 2007 r. został zawieszony ruch towarowy (na odcinku Żabno – Szczucin^[5]). Próby ratowania szczucinki, ponawiane przez samorządy powiatu dąbrowskiego i tarnowskiego, nie powiodły się. PKP PLK nadały jej status zawieszona z przeznaczeniem do likwidacji^[6]. W marcu 2015 roku przedstawiciele sześciu samorządów, przez które przebiega linia kolejowa, podpisali porozumienie w sprawie wspólnej realizacji trasy rowerowej biegnącej w śladzie nieczynnej linii^[7]. Do realizacji kontrowersyjnej inwestycji jednak nie doszło, gdyż z początkiem sierpnia 2016 roku, po protestach ludności zamieszkującej okolice linii kolejowej^[8] oraz działaniach Stowarzyszenia Miłośników Kolei w Krakowie, udało się zablokować decyzję o likwidacji nieczynnej linii kolejowej^[9][10]. Również w sierpniu 2016 roku prywatny przewoźnik kolejowy SKPL złożył do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego oraz do gmin, przez które przebiega rzeczona linia kolejowa, ofertę wznowienia na linii, najpierw na odcinku Tarnów – Dąbrowa Tarnowska, obsługi ruchu osobowego oraz towarowego. Na spotkaniu 17 października w starostwie powiatowym doszło do porozumienia między przewoźnikiem oraz powiatami przez które biegnie linia z Urzędem Marszałkowskim województwa małopolskiego w sprawie uruchomienia pociągów; urzędnicy zgodzili się na dotowanie przewoźnika^[11][12]. W marcu 2018 roku pojawiła się informacja w mediach (m.in. Radiu Kraków), że połączenia nie zostały wznowione z powodu braku pieniędzy (rezygnacji ze współfinansowania połączenia ze strony Tarnowa i gminy Żabno) oraz obaw ze strony niektórych władz jednostek samorządu terytorialnego o brak lub bardzo małą liczbę pasażerów^[13]. W sierpniu 2018 roku powstał plan reaktywacji linii kolejowej i wydłużenia jej do Buska-Zdroju w związku z planowaną budową Centralnego Portu Komunikacyjnego i stworzenia połączenia kolejowego dla pasażerów CPK z Tarnowa przez Kielce^[14]. Plan reaktywacji linii kolejowej nr 115 w związku z budową CPK potwierdził w październiku 2018 roku wiceminister infrastruktury i pełnomocnik rządu ds. budowy Centralnego Portu Komunikacyjnego Mikołaj Wild^[15]. Oprócz tego połączenie miałoby być częścią szlaku łączącego Warszawę przez Tarnów i Nowy Sącz ze stolicą Węgier, Budapesztem^[16]. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu linii kolejowych o znaczeniu państwowym wymienia dawną linię kolejową nr 115 wraz z linią kolejową nr 73 Sitkówka Nowiny – Busko-Zdrój i planowanym odcinkiem Busko-Zdrój – Szczucin, oznaczając ją w całości jako linia kolejowa nr 73^[17]. Rozporządzenie weszło w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, czyli 29 maja 2019 roku^[17].

Klimat

Klimat Szczucina zaliczany jest do klimatów podgórskich nizin i kotlin, jest łagodny i dość suchy. Sprzyja on rolnictwu i sadownictwu.

Historia

Pierwsze wzmianki

Osada istniała już na początku XIV w., a pierwsza o niej wzmianka pochodzi z 1326 roku. Wspomina o szczucińskiej parafii, o której źródła historyczne jednak milczą. Szczucin był własnością rycerską; jego mieszkańcy trudnili się flisactwem, połowem ryb, rolnictwem i drobnym rzemiosłem.

Nad Wisłą powstał port rzeczny, za pośrednictwem którego wysyłano na północ drewno z Puszczy Sandomierskiej, zboże dostarczane z obszaru Małopolski oraz inne towary. W tym okresie Szczucin rozwijał się głównie dzięki żegludze na Wiśle. W rejonie osady znajdowała się przeprawa przez Wisłę i wiódł tędy trakt handlowy północ – południe o ponadregionalnym znaczeniu.

W XVI wieku właścicielem Szczucina był działacz reformacyjny Jakub Przyłuski^[18].

I wojna światowa

 Zobacz też: Cmentarz wojenny nr 247 – Szczucin.

I wojna światowa powstrzymała rozwój miasteczka. We wrześniu 1914 r., na zachód od Szczucina, wzdłuż Wisły rozlokowały się oddziały Legionów Józefa Piłsudskiego, atakując Rosjan po drugiej stronie rzeki i odnosząc spore sukcesy. Po wycofaniu się legionistów, ziemię szczucińską i cały powiat dąbrowski zajęły wojska rosyjskie. Szczucin był okupowany do maja 1915 r., kiedy to, po bitwie gorlickiej, Rosjanie zmuszeni zostali do odwrotu na froncie galicyjskim.

Okres międzywojenny

W 1934 r. w wyniku reformy samorządowej utworzono gminę Szczucin. Nie pomogły protesty mieszkańców domagających się zatwierdzenia praw miejskich. Szczucin nie spełniał podstawowego kryterium pozwalającego zachować status miasta; liczył mniej niż 3 tys. mieszkańców. W 1936 r. ostatecznie zdegradowany został urzędowo do rangi wsi.

W 1939 r. 40% mieszkańców miejscowości stanowili Żydzi^[19].

II wojna światowa

We wrześniu 1939 r. w rejonie Szczucina miały miejsce ciężkie walki toczone przez cofającą się Armię Kraków z przeważającymi siłami niemieckimi. 7 września 1939, na rozkaz gen. Szyllinga, wysadzono w powietrze tutejszy most na Wiśle wraz ze znajdującymi się już na jego środku Niemcami. Po rozbiciu polskich oddziałów wielu żołnierzy dostało się do niewoli. Blisko stu z nich zamknięto w strzeżonej przez Niemców szczucińskiej szkole. 12 września znieważony i spoliczkowany polski oficer uderzył Niemca; w rezultacie żołnierze Wehrmachtu zaczęli strzelać do jeńców, a do wnętrza szkoły wpadły pociski zapalające. Jeńcy usiłowali wydostać się z płomieni, podczas gdy hitlerowcy strzelali do wyskakujących przez okna. Zginęło 70 żołnierzy. Ich śmierć upamiętniono obeliskiem.

 Osobny artykuł: zbrodnia w Szczucinie.

.

Podczas okupacji niemieckiej w Szczucinie działały ugrupowania ruchu oporu i prowadzono tajne nauczanie. W 1943 r. żołnierze oddziału Jędrusie wykonali w Szczucinie wyrok na znienawidzonym, wysługującym się hitlerowcom komendancie powiatowym policji granatowej. Na przełomie 1944 i 1945 r. hitlerowcy, przygotowujący się do obrony pozycji nad Wisłą i fortyfikujący teren, wysiedlili mieszkańców Szczucina. Część domów zniszczono, a materiał wykorzystano do budowy umocnień.

 Osobny artykuł: Przyczółek baranowsko-sandomierski.

Po zakończeniu wojny Szczucin pozostał wsią z zachowanym małomiasteczkowym układem przestrzennym.

Prawa miejskie

Szczucin posiadał prawa miejskie w latach 1780–1934. Do końca 2008 r. był wsią. 1 stycznia 2009 r. na nowo stał się miastem^[20].

Po 1998

W nocy z 13/14 sierpnia 1998 r. w pobliskiej miejscowości Łęka Szczucińska zamordowano 17-letnią Iwonę Cygan. W samym Szczucinie zginęły przynajmniej dwie osoby związane ze sprawą jej zabójstwa. Przez lata wokół sprawy trwała zmowa milczenia i dopiero po 20 latach od morderstwa na ławie oskarżonych zasiadło 17 osób, a wśród nich oskarżony o zabójstwo Paweł K. oraz te osoby, które wiedziały o zbrodni, mataczyły i utrudniały śledztwo (w tym 14 byłych policjantów)^{[21][22][23][24][25]}.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Szczucina w 2014 roku^[26].

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[27]:

• kościół parafialny pw. św. Marii Magdaleny z 1680 r.,
• cmentarz żydowski,
• park pałacowy,
  • ogrodzenie i kordegarda,
• teren bazy transportowej.

Atrakcje turystyczne

W Szczucinie ulokowano jedyne w Polsce i Europie Muzeum Drogownictwa, obecnie będące Zespołem Historii Drogownictwa Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. Na obszarze ok. 2 ha byłego obwodu drogowego znajduje się kilkadziesiąt starych maszyn i urządzeń drogowych: walców, ciągników, lokomobil, a także bogaty zbiór znaków drogowych, słupów kilometrowych i urządzeń pomiarowych. W budynku muzeum zgromadzono natomiast m.in. dokumenty, projekty, mundury oraz makiety. Zbiór jest stopniowo powiększany. Całość terenu wpisana jest do rejestru zabytków.

W północno-wschodnim narożu placu rynkowego znajduje się Kościół parafialny pw. św. Marii Magdaleny. Zwarta bryła kościoła łączy w sobie starą, barokową część i nowsze, wzniesione w stylu neobarokowym człony. Murowana i tynkowana budowla o ramowo-pilastrowych i skromnych podziałach zewnętrznych elewacji jest najlepiej widoczna z rynku, skąd można zauważyć neorenesansową fasadę poprzedzoną niższą i węższą kruchtą. Odbudowa wieży składającej się z trzech zwężających się kondygnacji objęła m.in. wykonanie baniastego hełmu, nawiązującego do barokowego kształtu sygnaturki górującej ponad dachem korpusu. Najcenniejszym obiektem w szczucińskiej świątyni jest polichromia autorstwa Karola Frycza, pokrywająca rozczłonkowane pilastrami i zamknięte profilowanym gzymsem ściany wnętrza. Na szczególną uwagę zasługują także obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem (w typie Matki Boskiej Tuchowskiej (XVI–XVII w.) umieszczony w głównym ołtarzu), Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej (II poł. XVIII w., umieszczony w bocznym ołtarzu), barokowy wizerunek Matki Boskiej Różańcowej ukazanej w asyście świętych (1714 r.) oraz Chrystus Ukrzyżowany i św. Maria Magdalena (ok. 1960 r.), których autorem jest Stanisław Westwalewicz.

Przy ulicy św. Marka usytuowana jest kamienna figura zwana Markiem. Wzniesiona została w 1684 r. Ma kształt wysokiej kolumny zwieńczonej kompozytowym kapitelem, na którym umocowana jest czworoboczna, ażurowa kapliczka z płaskorzeźbami świętych, nakryta daszkiem, ponad którym znajduje się niewielka wieżyczka i krzyż. Legenda głosi, że została wzniesiona z okazji przeprawy wojsk Jana III Sobieskiego przez Wisłę w wyprawie na Wiedeń.

Przy ul. Wolności znajduje się Kwatera Pamięci Narodowej. Obelisk stoi na miejscu dawnej szkoły i upamiętnia tragedię polskich żołnierzy spalonych żywcem przez hitlerowców w szkole 12 września 1939 roku.

W Szczucinie znajdują się również zabytki rodziny Boguszów, która niegdyś zamieszkiwała Szczucin. Przy wyjeździe z miasta w kierunku Delastowic rozciągają się resztki zespołu dworskiego należącego w przeszłości do tej rodziny. Na nowo zagospodarowanym obszarze wznosi się rozległy budynek dworu, wybudowany ok. 1917 r. na miejscu starszego, w którym przyszedł na świat Andrzej Rawicz Gawroński, sekretarz Komisji Edukacji Narodowej i lekarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na miejscowym cmentarzu, w otoczeniu pomników nagrobnych, stoi neogotycka kaplica grobowa Boguszów. Wybudowano ją w 1877 roku. Jest murowana i otynkowana, ozdobiona na narożach lizenami i arkadowym fryzem poniżej pasa gzymsu wieńczącego oraz posiada trójkątny szczyt z arkadami.

Ponadto w Szczucinie znajduje się cmentarz żydowski, stary cmentarz, wiele przydrożnych figurek, kapliczka z XIX w., dwie wiekowe kamienice w rynku, kilka staropolskich dworków, a na nowym cmentarzu pomnik Powstańców 1863 i grób ofiar 12 września 1939 roku. Dwa razy w tygodniu odbywa się tu targ, którego tradycja sięga kilku wieków.

Edukacja

• Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza
• Powiatowe Centrum Edukacji i Kompetencji Zawodowych

Administracja

Gmina Szczucin jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich^[28]

Sport w Szczucinie

W Szczucinie od 1948 r. działa klub sportowy LKS Wisła Szczucin. Aktualnie^[kiedy?] działają sekcje piłkarska, kulturystyczna oraz tenisa stołowego. W skład bazy sportowej klubu wchodzi stadion na 2300 miejsc, boiska treningowe oraz budynek siłowni/sekcji tenisa stołowego. W 2009 r. drużyna juniorów młodszych zajęła II miejsce w Halowych Mistrzostwach Małopolski, przegrywając jedynie z Wisłą Kraków^[29].

Oprócz LKS Wisła w Szczucinie działają 3 uczniowskie kluby sportowe: MKS Junis, UKS Pantera i UKS Orliki.

W 2003 r. oddano do użytku Halę Widowiskowo-Sportową przy ul. Rudnickiego. Mieści się w niej pełnowymiarowe boisko do piłki koszykowej, siatkowej, nożnej i ręcznej, 4 boiska do badmintona oraz siłownia. Trybuny mieszczą ok. 300 osób.

Zobacz też

• Muzeum Drogownictwa w Szczucinie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Szczucin – strona oficjalna
• Szczucin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 861 ., s. 861–862.
• Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona