Tyrawa Wołoska

wieś

Układ pól uprawnych w Tyrawie

Państwo

Polska

Województwo

podkarpackie

Powiat

sanocki

Gmina

Tyrawa Wołoska

Liczba ludności (2020)

762^[2]

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

38-535^[3]

Tablice rejestracyjne

RSA

SIMC

0361420^[4]

Położenie na mapie gminy Tyrawa Wołoska

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa podkarpackiego

Położenie na mapie powiatu sanockiego

49°34′35″N 22°21′53″E/49,576389 22,364722^[1]

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Tyrawa Wołoska – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Tyrawa Wołoska^[4]. Miejscowość jest siedzibą gminy Tyrawa Wołoska. Leży nad rzeką Tyrawką, przy drodze krajowej nr 28.

Tyrawa Wołoska uzyskała lokację miejską przed 1707 rokiem, zdegradowana około 1880 roku^[5]. W latach 1340-1772 miejscowość administracyjnie należała do ziemi sanockiej w województwie ruskim. Następnie do 1914 do powiatu sanockiego, powiatu podatkowego Bircza, w austriackim kraju koronnym Galicja.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Tyrawa Wołoska. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Części wsi

Integralne części wsi Tyrawa Wołoska^[6]^[4]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0361436	Brzózka	część wsi
0361442	Czerteż	część wsi
0361459	Dąbrowa	część wsi
0361465	Międzykąty	część wsi
0361471	Sadziska	część wsi
0361488	Zamalówka	część wsi

Historia

1402 - pierwsza wzmianka o Tyravia minori, własność Czeszyków a następnie Tyrawskich. Właścicielem wsi w pocz. XV w. był Mikołaj Czeszyk herbu Ossoria, sędzia sanocki, piszący się „z Tyrawy”, protoplasta kilku rodów sanockich: Tyrawskich, Bukowskich, Grabownickich i Rytarowskich. Do potomków po M. Czeszyku należały wsie: Hołuczków, Rozpucie, Stańkowa i Zawadka.
1434 - pojawienie się nazwy Thyrawa Walaska
1507 - wzmianka o istnieniu parafii prawosławnej
1546 - utworzenie parafii rzymskokatolickiej
1707 - pierwsza wzmianka o prawach miejskich, własność Urbańskich z Urbanic
1745 - konsekracja kościoła św. Mikołaja
W połowie XIX wieku właścicielką posiadłości tabularnej w Tyrawie Wołoskiej była Julia Krajewska^[7].
przed 1876 utrata praw miejskich
W 1893 właścicielami posiadłości tabularnej w Tyrawie Wołoskiej byli Bolesław i Wincenta Gołkowscy^[8].
1900 - budowa murowanej cerkwi greckokatolickiej św. Praskewii. Stanisław Dunin-Brzeziński – ostatni właściciel dworu w Tyrawie.
1890 – właścicielami tabularnymi dóbr we wsi byli po części Bolesław Gołkowski i Antonina Krajewska^[9].
1905 - Hersz Langsam posiadał we wsi obszar 503,7 ha^[10], a w 1911 posiadał 435 ha^[11].
1944 - zajęcie Tyrawy przez wojska radzieckie, na radzieckich mapach woj. wieś jest pod nazwą Тырова-Волоска;
29 kwietnia 1945 - spalenie miasteczka przez sotnię "Burłaki". Łącznie w latach 1944-1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 9 Polaków i 5 Żydów^[12].
1948 - zburzenie cerkwi.

Kościół rzymskokatolicki w Tyrawie

Pierwsze wzmianki o kościele w Tyrawie (obecna nazwa Mrzygłód) pochodzą z 1546 r. Wtedy to Mikołaj Tyrawski z Tyrawy Wołoskiej, Jerzy Głowa (dzierżawca Stańkowej, Kuźminy i Zawadki), Marcin Tyrawski z Hołuczkowa, Stanisław Konarski z Rakowej oraz Maciej, Mikołaj i Stanisław Mrochowscy z Paszowej, zawierają porozumienie z Janem Rowieńskim, plebanem w mieście Tyrawie z okazji erekcji kościoła parafialnego w Tyrawie Wołoskiej. Nowy kościół wybudowano ze względu utrudniony dostęp do Tyrawy z powodu wylewów rzek Sanu i Tyrawki. W 1547 r. Jan bp. przemyski z części parafii w Tyrawie utworzył nową parafię w Tyrawie Wołoskiej.

Przy barokowym kościele parafialnym znajdują się: dzwonnica z 1 poł. XIX wieku, rozliczne groby dawnych proboszczów, murowana kaplica grobowa rodziny Krajewskich z 1831 r. oraz kilka interesujących starych nagrobków członków rodzin tutejszych właścicieli.

Osoby związane z Tyrawą Wołoską

W Tyrawie Wołoskiej urodzili się lekarze Franciszek i Kacper Kosteccy^[13]

Honorowi obywatele

Ferdynand Pawlikowski^[14]

Literatura

Wincenty Pol: "Wieczór przy kominie".

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142173
↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 s. 7 [dostęp 2022-01-22]
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1311 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c GUS. Rejestr TERYT
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 78-79.
↑ Obwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 4 sierpnia 2015 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636)
↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 228.
↑ Obwieszczenie. „Gazeta Lwowska”, s. 10, Nr 264 z 19 listopada 1893.
↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 218.
↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
↑ Skorowidz powiatu sanockiego wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 20.
↑ SzczepanS. Siekierka SzczepanS., HenrykH. Komański HenrykH., KrzysztofK. Bulzacki KrzysztofK., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 963, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897 .
↑ Stanisław Kośmiński: Słownik lekarzów polskich obejmujący oprócz krótkich życiorysów lekarzy Polaków oraz cudzoziemców w Polsce osiadłych, dokładną bibliografią lekarską polską od czasów najdawniejszych aż do chwili obecnej. Warszawa: 1888, s. 239-240.
↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: Prezydyum C.K. Namiestnictwa, 1911, s. 31.

Linki zewnętrzne

Tyrawa (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 719 .
Opis wsi na portalu exploreprzemyskie.com
Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

Gmina Tyrawa Wołoska

Siedziba gminy: Tyrawa Wołoska

Wsie	Hołuczków Kreców Lachowa Rakowa Rozpucie Siemuszowa Tyrawa Wołoska Wola Krecowska
Integralne części wsi	Brzózka (Rozpucie) Brzózka (Tyrawa Wołoska) Czerteż Dąbrowa Huty Międzykąty Młyniska Moczary Piła Przerwy Sadziska Tarnawka Zamalówka

Powiat sanocki (1920–1972) (► II RP) (► GG)

Siedziba powiatu – Sanok

Przynależność wojewódzka

woj. lwowskie (1920–39)
dystrykt krakowski (GG) (1939–44)
woj. rzeszowskie (1945–72)

Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)

Bukowsko Miasto (do 1934)
Jaćmierz (do 1934)
Jaśliska (do 1934)
Mrzygłód (do 1934)
Nowotaniec (do 1934)
Rymanów
Sanok
Zarszyn (do 1934)

Miasteczka (1920–34)

Tyrawa Wołoska

Gminy miejskie (1920–39 i 1945–72)

Rymanów (→)
Sanok (→)

Osiedla (1954–72)

Zagórz (1959–72 (→))

Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 i 1945–54)

Bukowsko
Jaśliska
Komańcza
Mrzygłód
Rymanów
Sanok
Szczawne
Zarszyn

Gromady
(1954–72)

Besko (1954–72 →)
Bukowsko (1954–72 →)
Czerteż (1954–59)
Dąbrówka (1954–61)
Falejówka (1954–59)
Jaćmierz (1954–72 →)
Jaśliska (1954–72 →)
Jurowce (1960–72 →)
Klimkówka (1954–59)
Komańcza (1954–72 →)
Markowce (1954–72 →)
Mokre (1954–59)
Mrzygłód (1954–72 →)
Niebieszczany (1954–72 →)
Nowosielce (1954–72 →)
Nowotaniec (1954–72 →)
Odrzechowa (1954–59)
Olchowce (1954–72 →)
Pakoszówka (1954–68)
Poraż (← 1961–68)
Posada Dolna (1954–59)
Posada Górna (1954–72 →)
Sieniawa (1954–72 →)
Szczawne (1954–72 →)
Trepcza (1954–59)
Tyrawa Wołoska (1954–72 →)
Wisłok Wielki (1954–61)
Wróblik Szlachecki (1954–72 →)
Zagórz (1954–59)
Załuż (1954–59)
Zarszyn (1954–72 →)

Gminy (1939–45)

Miejskie	Brzozów (← 1939–41 →) Lesko (← od 1941 →) Rymanów (do 1941 →) Sanok^[A]
Miejsko–wiejskie^[B]	Ustrzyki Dolne (← 1941–44 →)
Wiejskie	Baligród (←→) Bukowsko Cisna (←→) Czarna (← 1941–44 →) Domaradz (← 1939–41 →) Dydnia (← 1939–41 →) Dynów (← 1939–41 →) Grabownica Starzeńska (← 1939–41 →) Haczów (← 1939–41 →) Hoczew (←→) Jaśliska (do 1941 →) Komańcza Lutowiska (← 1941–44 →) Łobozew (← 1941–44 →) Łukowe (←→) Mrzygłód^[A] Nozdrzec (← 1939–41 →) Olszanica (← od 1941 →) Polana (← 1941–44 →) Przysietnica (← 1939–41 →) Ropienka (← od 1941 →) Rymanów (do 1941 →) Sanok^[A] Stuposiany (←→) Szczawne Wola Michowa (←→) Wołkowyja (←→) Zarszyn Zatwarnica^[A](←→)

↑ ^a ^b ^c ^d gmina częściowo przecięta granicą 1939–41
↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie

Miasta i miasteczka zdegradowane reformą gminną z 1933–1934

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) ^OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)

Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.