Wybory w Polsce
| Ten artykuł od 2009-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Polska Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Polski System prawny
Władza ustawodawcza Władza wykonawcza
Władza sądownicza
Kontrola państwowa
Wybory
|
Wybory w Polsce obecnie przeprowadza się dla wyboru Prezydenta RP (wybory prezydenckie), posłów na Sejm i senatorów (wybory parlamentarne), posłów do Parlamentu Europejskiego (wybory europejskie), a także radnych sejmików województw, rad powiatów i gmin oraz prezydentów lub burmistrzów miast i wójtów (wybory samorządowe)[1].
Za organizację i przebieg wyborów odpowiada w Polsce Państwowa Komisja Wyborcza wraz z jej organem wykonawczym – Krajowym Biurem Wyborczym[2].
Historia wyborów w Polsce
I Rzeczpospolita
Wybory w Polsce mają długą tradycję, od czasów pierwszego Sejmu walnego w 1493, który był przedstawicielstwem szlachty wybranej na sejmikach ziemskich; Sejm zwoływany był co 2 lata na okres 6 tygodni, sejmiki zaś wybierały po 2 posłów (związanych instrukcjami).
W czasach I Rzeczypospolitej najdonioślejsze znaczenie miał wybór monarchy, dokonywany w wyniku wolnej elekcji, zorganizowanej po raz pierwszy w 1573. Pierwszym królem wybranym w drodze wolnej elekcji był Henryk Walezy, ostatnim – wybranym w 1764 – Stanisław August Poniatowski. Instytucja elekcji viritim przetrwała aż do upadku państwa po III rozbiorze w 1795, będąc – obok liberum veto – w znacznej mierze przyczyną zagłady Rzeczypospolitej. Konstytucja 3 Maja przewidywała ustanowienie dziedzicznej monarchii, tron oddając dynastii Wettynów.
II Rzeczpospolita
Pierwsze na ziemiach polskich demokratyczne wybory do Sejmu Ustawodawczego (powszechne, tajne, równe i bezpośrednie), z proporcjonalnym podziałem mandatów (wybory pięcioprzymiotnikowe) odbyły się 26 stycznia 1919, niedługo po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918; dekret Naczelnika Państwa o ordynacji wyborczej czynne i bierne prawo wyborcze przyznawał także kobietom – prawa wyborcze przysługiwały wszystkim obywatelom, liczącym 21 lat w dniu rozpisania wyborów, bez różnicy płci.
Konstytucja marcowa utrzymała powszechność praw wyborczych, ograniczając jedynie cenzus wieku w wyborach do Senatu: 30 lat dla czynnego, i 40 lat dla biernego prawa wyborczego. Wybory parlamentarne do Sejmu i Senatu przeprowadzono w 1922, 1928 i w 1930 (tzw. wybory brzeskie).
Konstytucja kwietniowa, wprowadzająca system prezydencki, zmieniła system wyborów na nieproporcjonalne i nie całkiem wolne – 1/3 senatorów mianował Prezydent RP. W tym systemie przeprowadzono wybory 1935 i 1938.
Wybory parlamentarne
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1919 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1922 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1928 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1930 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1935 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1938 roku
Wybory prezydenckie
- Wybory prezydenckie w Polsce w 1922 roku (9 grudnia)
- Wybory prezydenckie w Polsce w 1922 roku (20 grudnia)
- Wybory prezydenckie w Polsce w 1926 roku (pierwsze)
- Wybory prezydenckie w Polsce w 1926 roku (drugie)
- Wybory prezydenckie w Polsce w 1933 roku
Wybory do Sejmu Śląskiego
- Wybory do Sejmu Śląskiego w 1922 roku
- Wybory do Sejmu Śląskiego w 1930 roku (11 maja)
- Wybory do Sejmu Śląskiego w 1930 roku (23 listopada)
- Wybory do Sejmu Śląskiego w 1935 roku
Referenda
Polska Rzeczpospolita Ludowa
W okresie powojennym pierwsze wybory zorganizowano w 1947 w celu wyłonienia członków Sejmu Ustawodawczego. W kampanii przedwyborczej zamordowano 140 działaczy PSL, 10 tysięcy z nich aresztowano, w tym 149 kandydatów na posłów. Same wyniki wyborów sfałszowano, oddając władzę w ręce komunistów[3]. W PRL-u ordynacja wyborcza „bez skreśleń” stwarzała jedynie pozory demokracji, preferując wyłącznie kandydatów PZPR. Wybory odbywały się regularnie, regularnie również były fałszowane.
Wybory parlamentarne w PRL-u
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1947 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1952 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1957 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1961 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1965 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1969 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1972 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1976 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1980 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1985 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1989 roku
Wybory prezydenckie
Wybory do rad narodowych
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1954 roku
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1958 roku
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1961 roku
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1965 roku
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1969 roku
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1973 roku
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1976 roku
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1978 roku
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1980 roku
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1984 roku
- Wybory do rad narodowych w Polsce w 1988 roku
Referenda w PRL-u
III Rzeczpospolita
Następne (częściowo) wolne wybory odbyły się 4 czerwca 1989. Zgodnie z ustaleniami Okrągłego Stołu w wolnych wyborach wybrano wszystkich senatorów oraz 35% posłów (tzw. Sejm kontraktowy), pozostałe miejsca zagwarantowane były dla PZPR i partii satelickich. Wybory te uznaje się często za początek III Rzeczypospolitej, w której odbywają się całkowicie wolne wybory pięcioprzymiotnikowe.
Frekwencja (%) w wyborach do Sejmu, Parlamentu Europejskiego, samorządowych (I tura) i prezydenckich (I tura).
Wybory parlamentarne w III RP
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1989 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1991 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1993 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 1997 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 2001 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 2005 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 2007 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 2011 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 2015 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 2019 roku
- Wybory parlamentarne w Polsce w 2023 roku
Wybory prezydenckie w III RP
- Wybory prezydenckie w Polsce w 1990 roku
- Wybory prezydenckie w Polsce w 1995 roku
- Wybory prezydenckie w Polsce w 2000 roku
- Wybory prezydenckie w Polsce w 2005 roku
- Wybory prezydenckie w Polsce w 2010 roku
- Wybory prezydenckie w Polsce w 2015 roku
- Wybory prezydenckie w Polsce w 2020 roku (pierwsze) – głosowanie nie odbyło się
- Wybory prezydenckie w Polsce w 2020 roku (drugie)
Wybory samorządowe w III RP
- Wybory samorządowe w Polsce w 1990 roku
- Wybory samorządowe w Polsce w 1994 roku
- Wybory samorządowe w Polsce w 1998 roku
- Wybory samorządowe w Polsce w 2002 roku
- Wybory samorządowe w Polsce w 2006 roku
- Wybory samorządowe w Polsce w 2010 roku
- Wybory samorządowe w Polsce w 2014 roku
- Wybory samorządowe w Polsce w 2018 roku
- Wybory samorządowe w Polsce w 2024 roku
Wybory do Parlamentu Europejskiego w III RP
- Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2004 roku
- Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2009 roku
- Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2014 roku
- Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2019 roku
- Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2024 roku
Referenda w III RP
- Osobny artykuł: Referendum ogólnokrajowe.
- Referenda w Polsce w 1996 roku
- Referendum w Polsce w 1997 roku
- Referendum w Polsce w 2003 roku
- Referendum w Polsce w 2015 roku
- Referendum w Polsce w 2023 roku
Zarządzanie wyborów
Zgodnie z ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 2408), poszczególne wybory są zarządzane przez i w formie:
Wybory | Zarządza | Forma zarządzenia | Uwagi |
---|---|---|---|
Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej | Marszałek Sejmu | Postanowienie Marszałka Sejmu | |
Wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i | Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej | Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej | W przypadku skrócenia kadencji Sejmu – na mocy uchwały Sejmu albo zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku wyborów uzupełniających do Senatu – PKW podaje do publicznej wiadomości w formie obwieszczenia postanowienie na terenie okręgu, którym odbędą się wybory. |
Wybory samorządowe | Prezes Rady Ministrów | Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów | Dotyczy: rad gmin, rad powiatów, sejmików województw i rad dzielnic m.st. Warszawy oraz wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. W przypadku wyborów uzupełniających do rady, wybory te zarządza wojewoda. |
Wybory do Parlamentu Europejskiego | Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej | Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej |
Zobacz też
Zobacz multimedia związane z tematem: Wybory w Polsce |
Zobacz kategorię wiadomości w serwisie Wikinews na temat Wybory w Polsce |
Przypisy
Linki zewnętrzne
- Demokracja urn – Tygodnik „Wprost”, Nr 1192 (9 października 2005)
- Strona Państwowej Komisji Wyborczej
- Kandydaci do Parlamentu Europejskiego. euro.wybory-pl.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-22)].
- Najnowsze informacje o wyborach w Polsce
- p
- d
- e
Prezydenckie[A] | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Parlamentarne |
| ||||||
Do Parlamentu Europejskiego | |||||||
Do Sejmu Śląskiego (1922–1935) |
| ||||||
Samorządowe | |||||||
Do rad narodowych (1954–1988) | |||||||
Referenda, plebiscyty |
| ||||||
Zobacz też |
- ↑ W latach 1922–1933 i w 1989 wyborów dokonywało Zgromadzenie Narodowe, w 1947 dokonał Sejm Ustawodawczy.
- p
- d
- e
- Zobacz też: wikiprojekt Polski kanon Wikipedii