Ulica św. Ducha we Wrocławiu

ulica św. Ducha

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	140 m
Przebieg
→ul. Piaskowa ↑ul. Grodzka ←Most Piaskowy →ul. W. Kraińskiego ↓ul. A. Frycza-Modrzewskiego
Położenie na mapie Wrocławia ulica św. Ducha
Położenie na mapie Polski ulica św. Ducha
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica św. Ducha
51°06′46,464″N 17°02′25,174″E/51,112907 17,040326
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica

Hala Targowa nr 1

Odra i bulwar

Ulica św. Ducha – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście, w jego części nazywanej Nowym Miastem^[1][2][3][4]. Łączy ulicę Piaskową oraz ulicę Grodzką i Most Piaskowy^{[1][5][6][7][8]} z ulicą Wincentego Kraińskiego oraz ulicą Andrzeja Frycza-Modrzewskiego^{[1][5][9][10]}. Ma 140 m długości^[1]. Południową pierzeję ulicy kształtuje elewacja zabytkowej Hali Targowej^[11][12], natomiast po stronie północnej położony jest Bulwar Xawerego Dunikowskiego, w ramach Promenady Staromiejskiej^[5][12], biegnący nad brzegiem rzeki Odry, jej głównego ramienia, w miejscu rozdziału Odry Górnej na dwa zasadnicze ramiona – Odrę Północną i Odrę Południową, w ramach Śródmiejskiego Węzła Wodnego^[13][14].

Historia

W rejonie dzisiejszej ulicy wzniesiono w 1214 r. szpital i kościół św. Ducha. Fundatorem budowy był Henryk Brodaty, a kompleks należał do kanoników regularnych z wyspy Piasek opata Witosława. Budynki położone były na terenie na północ od współczesnej ulicy, przed bulwarem Ksawerego Dunikowskiego^[11]. Kompleks miał połączenie z Nowym Miastem w rejonie Górki Kacerskiej na południu poprzez ulicę Bernardyńską^[15]. W 1241 r. podczas najazdu Tatarów zostały one zburzone, a odbudowano je dzięki Henrykowi III, założycielowi Nowego Miasta. Ulica wzmiankowana była już w 1347 r., ale jeszcze jako bezimienna. Wspomina się tylko o posesji koło kościoła św. Ducha^[11]. Pierwotnie ulica łączyła wylot ulicy Piaskowej z ulicą Bernardyńską przez Złoty Most^{[3][15][16][17]}. Po likwidacji północnego odcinka wymienionej ulicy i zasypaniu w 1291 r. koryta rzecznego (Ujście Oławy, tzw. Białej Oławy) łączy wymienionego wyżej ulice. Od 1345 roku notuje się posesje by deme Heyligin geyste in der Nwinstad. W 1403 roku zarejestrowanych było kilkudziesięciu podatników. Uznaje się ten fakt za wskaźnik dużego zagęszczenia osadnictwa. Kolejna zmiana dotycząca ulicy wynikała z inwestycji hydrotechnicznej polegającej na wykonaniu przekopu kierującego wody rzeki Odry do dawnego koryta Białej Oławy. Połączenie z Nowym Miastem, do którego zaliczano ten rejon, zapewniał wspominany od 1465 r. most koło św. Klemensa^[3], którego nazwa nawiązywała do kościoła św. Klemensa zbudowanego w 1406 r. przy skrzyżowaniu z ulicą Polską. Ówcześnie stanowił on filię świątyni przy szpitalu św. Ducha. Świątynia współcześnie nie istnieje^[4][18]. W 1481 r. ufundowano kaplicę cmentarną św. Fabiana. W 1558 r. notuje się tylko 16 posesji leżących przy tej ulicy, naprzeciwko zespołu św. Ducha. W latach 1591–1591 zespół ten rozebrano, a na wolnym terenie zbudowano Bastion Piaskowy (Brama Piaskowa)^[3].

Od 1813 roku przez kolejne lata etapami urządzana była Promenada Staromiejska biegnąca między innymi przez teren pomiędzy Odrą a ulicą św. Ducha^[19]. W tym fragmencie współcześnie znajduje się tu Bulwar Xawerego Dunikowskiego. W latach 1906–1908, w miejscu Arsenału Piaskowego, zbudowano halę targową według projektu Richarda Plüddemanna i Heinricha Küstera^[20].

Po wojnie, ponieważ znaczna część zabudowy w czasie oblężenia Wrocławia w 1945 r. w wyniku prowadzonych działań wojennych została zniszczona, również przekształceniom uległ układ tutejszych ulic. Między innymi 1964 r. zlikwidowano północny odcinek ulicy Bernardyńskiej, a już w 1966 r. południowy odcinek ulicy św. Ducha. W miejscu po zlikwidowanych ulicach i rozebranych pozostałościach zabudowy powstały budynki spółdzielni mieszkaniowej, a za nimi szkoła^{[11][15][21][22][23]}.

Nazwy

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• platea S. Spiritus, od 1403 r.^[3][11]
• Heiligegeiststraße^[24]
• św. Ducha, od 1945 r.^[1][24]

Zarówno nazwa platea S. Spiritus, Heiligegeiststraße, jak i obecna nazwa św. Ducha, wywodzą się od dawnego kościoła pod tym wezwaniem, jak i szpitala noszącego wymienione imię^[3][24]. Świątynia współcześnie nie istnieje. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 60 z 21.09.1945 r. oraz nr 76 z 19.10.1945 r.^[1]

Układ drogowy

Do ulicy przypisana jest droga gminna numer 106478D o długości 140 m^[1] klasy lokalnej^[25] położona na działkach o łącznej powierzchni 757 m^2[1][26]. Ulica biegnie od ulicy Piaskowej, Grodzkiej i Mostu Piaskowego^{[1][5][6][7][8]} do ulicy Wincentego Kraińskiego i Andrzeja Frycza-Modrzewskiego^{[1][5][9][10]}.

Ulice powiązane z ulicą św. Ducha:

• skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną^[27]:
  • ulica Piaskowa^[1][7], z torowiskiem tramwajowym^{[28] [29][30]}
  • Most Piaskowy^[8][31] i dalej ulica św. Jadwigi^[31][32], z torowiskiem tramwajowym^{[28] [29][31]}
  • ulica Grodzka^[6], z torowiskiem tramwajowym^[28] [29]
• skrzyżowanie:
  • ulica Wincentego Kraińskiego^[1][9]
  • ulica Andrzeja Frycza-Modrzewskiego^[10].

Zabudowa i zagospodarowanie

Teren przy współczesnym odcinku ulicy po stronie południowej zabudowany jest zabytkowym budynkiem Hali Targowej i parkingu^{[5][12][33][34]}. Strona północna natomiast przeznaczona jest na tereny zielone obejmujące Bulwar Xawerego Dunikowskiego w ramach Promenady Staromiejskiej, kształtowany w nawiązaniu do przepływającej za nim rzeki Odra^{[5][12][13][14][33]}. W miejscu zlikwidowanego w latach 60. XX wieku odcinka południowego posadowione są budynki mieszkalne i dalej szkoła^{[11][15][21][22]}, położona przy ulicy Wincentego Kraińskiego 1 (w różnych okresach była to szkoła: podstawowa – nr 104 imienia Marii Konopnickiej, nr 29 imienia Konstytucji 3 Maja, lub gimnazjum – nr 29)^[35]. Pomiędzy terenem szkoły i budynkami przewidziano niewielki skwer^[36].

Ulica położona jest w obszarze znajdującym się na wysokości bezwzględnej pomiędzy 118 a 119 m n.p.m.^[37]. Jest on objęty rejonem statystycznym nr 933170, w którym gęstość zaludnienia wynosiła 6389 osób/km² przy 493 osobach zameldowanych (według stanu na dzień 31.12.2018 r.)^[38].

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym położona jest ulica św. Ducha, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.^[39][40]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[41] [42] . Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta^[43] .

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[a]	fotografia
strona południowa
Hala Targowa, ulica Piaskowa 17[b][12][44]	lata 1906–1908 (proj. Richard Plüddemann, F. Friese, Heinrich Küster)[12] (1908 r.[44]) A/2659/401/Wm z dnia 13.04.1979 r.[12][44][45]
strona północna
Most Piaskowy[12][46]	1861 r., remont 2008 r.[12][46] A/1649/330/Wm z dnia 15.10.1976 r.[12][46][32]
Promenada Staromiejska[12]	po 1807 r., projekt 1813 r. (Johann Friedrich Knorr)[12] gez, mpzp[12][47]
zamknięcie osi widokowej w kierunku wschodnim
Klasztor franciszkanów, od 1530 r. norbertanów, po 1810 r. - Wyższy Sąd Krajowy, po 1945 r. budynek Uniwersytetu Wrocławskiego, obecnie Instytut Filologii Romańskiej UWr., plac Biskupa Nankiera 15b[12][48]	połowa XIII wieku, druga połowa XIII wieku, początek XVII wieku (przebudowa), lata 1682–1695, początek XX wieku, 1929 (renowacja), po 1945 r., 2009 r. (renowacja i remont)[12] (1232 r., XIV, XVII – XVIII wiek, po 1945 r.[48]) zespół klasztorny premonstrantów[48]: kościół pw. św.św. Jakuba i Wincentego, A/5354/8 z 26.11.1947 r. oraz A/3144/110 (decyzja 108) z 14.02.1962 r.[48][49] klasztor, 32 z 28.11.1947 r. oraz A/3143/109 z 14.02.1962 r.[12][48][50]

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• GIMNAZJUM NR 29 WE WROCŁAWIU im. Konstytucji 3 Maja, 2019 [dostęp 2019-08-01]  (pol.).strona główna serwisu
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Mosty - wykaz, „ZDiUM/Infrastruktura/Obiekty inżynierskie/Mosty”, Ewa Iwanska, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 22 listopada 2016 [dostęp 2019-10-07]  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• Schematy stałe komunikacji zbiorowej, Komunikacja dzienna - schemat ważny od 2 września 2019 roku, Oficjalny serwis Wrocławia, 1 września 2019 [dostęp 2019-09-24]  (pol.).
• System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-06]  (pol.).strona główna serwisu
• Uchwała LXII/1453/18 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 13 września 2018 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego pomiędzy aleją Juliusza Słowackiego a bulwarem Xawerego Dunikowskiego we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2018 r. poz.4601. [Data ogłoszenia: 25 września 2018 r.]; Biuletyn Urzędowy RMW z 2018 r. poz.293., Wrocław, 13 września 2018 [dostęp 2019-10-09]  (pol.).
• Uchwała XLI/1283/09 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie placu Nowy Targ we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 14 stycznia 2010 r. Nr 6, poz.123; Biuletyn Urzędowy RMW z 25 listopada 2009 r. Nr 11, poz. 291., Wrocław, 19 listopada 2009 [dostęp 2019-10-09]  (pol.).
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 20 września 2019 [dostęp 2019-09-21]  (pol.).
• Wykaz sygnalizacji świetlnych, „ZDiUM/Infrastruktura/Wykaz sygnalizacji, w tym pracujących całodobowo w trybie kolorowym”, Ewa Iwanska, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 5 września 2016 [dostęp 2019-10-03]  (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2019 [dostęp 2019-08-23]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Ulica Ducha, św., [w:] Wrocław, Nowe Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-10-02]  (pol.).
• ul. Ducha, św., [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587415 [dostęp 2019-10-02]  (pol.).
• ul. św. Ducha, wikimapia.org [dostęp 2019-10-02]  (pol.).