Cisplatyna

Cisplatyna

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) cis-diaminadichloroplatyna(II) Inne nazwy i oznaczenia farm. Cisplatinum inne numer WE: 239-733-8 UN 3290
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	PtCl2(NH3)2
Masa molowa	300,05 g/mol
Wygląd	żółty, bezwonny proszek[1]
Identyfikacja
Numer CAS	15663-27-1
PubChem	2767
DrugBank	DB00515
Właściwości Gęstość 3,738 g/cm³[3]; ciało stałe 3,7 g/cm³ (20 °C)[1]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 2,53 g/l[4] w innych rozpuszczalnikach dimetyloformamid: dość trudno[2] etanol: praktycznie nierozpuszczalna[2] Temperatura topnienia 270 °C (rozkład)[1][2][4][5] logP −2,19[3]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Niebezpieczeństwo Zwroty H H300, H318, H350 Zwroty P P201, P264, P280, P301+P310, P305+P351+P338, P308+P313 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanej karty charakterystyki Toksyczny (T) Zwroty R R45, R25, R41 Zwroty S S53, S26, S39, S45 Temperatura zapłonu nie dotyczy[5] Numer RTECS TP2450000 Dawka śmiertelna LD50 6,4 mg/kg (szczur, dootrzewnowo)
Podobne związki
Podobne związki	transplatyna
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	L01 XA01
Stosowanie w ciąży	kategoria D
Farmakokinetyka Działanie cytostatyczne Okres półtrwania 20–30 min Wiązanie z białkami osocza i tkanek >90% Wydalanie z moczem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania dożylnie
Multimedia w Wikimedia Commons

Cisplatyna (łac. Cisplatinum), PtCl₂(NH₃)₂ – nieorganiczny związek chemiczny, kompleks platyny na stopniu utlenienia II, w którym ligandami są 2 atomy chloru i 2 cząsteczki amoniaku rozmieszczone płasko w konfiguracji cis. Stosowana jest jako lek cytostatyczny w chemioterapii kilku rodzajów nowotworów złośliwych.

Jej diastereoizomer, transplatyna, jest nieaktywna terapeutycznie. Jest to sytuacja szczególna, gdyż inne związki o ogólnym wzorze PtCl₂X₂ (gdzie X = azotowa zasada heterocykliczna, np. reszta pirydyny lub tiazolu) wykazują aktywność zarówno w formie cis, jak i trans^[6].

Mechanizm działania

Jest to chemioterapeutyk fazowo niespecyficzny, swoisty dla cyklu komórkowego. Jego działanie polega na utworzeniu krzyżowych wiązań między sąsiadującymi nićmi DNA oraz w obrębie tej samej nici. Tworzenie tych poprzecznych wiązań uniemożliwia replikację DNA i podział komórki. Wywiera też wpływ na funkcje metaboliczne, uruchamiając proces apoptozy komórki.

Dla prawidłowego funkcjonowania leków z tej grupy konieczna jest obecność dwóch ligandów aktywnych chemicznie, będących względem siebie w położeniu cis (w cisplatynie są to atomy chloru), oraz dwóch ligandów niereaktywnych, obojętnych elektrycznie (w cisplatynie funkcję tę pełnią cząsteczki amoniaku). Reaktywne atomy chloru są wymieniane w procesie substytucji nukleofilowej na atomy azotu zasad guanylowych w łańcuchu DNA.

Zastosowanie

• rak jądra
• rak płuca
• rak pęcherza moczowego
• rak jajnika
• rak szyjki macicy i rak trzonu macicy
• nowotwory głowy i szyi
• czerniak złośliwy
• mięsaki
• rak kory nadnerczy

Istnieją doniesienia o skuteczności cisplatyny w trakcie leczenia u chorych na raka sutka z istniejącą mutacją BRCA1^[7][8].

Działania niepożądane

• nudności i wymioty (najsilniejsze ze wszystkich cytostatyków, utrzymujące się w niektórych przypadkach do dwóch tygodni po odstawieniu leku)^[9],
• upośledzenie pracy nerek,
• neuropatie^[10], drętwienie kończyn,
• uszkodzenie słuchu (szum w uszach, rzadko głuchota),
• objawy grypopodobne (gorączka, dreszcze),
• możliwość indukowania wtórnych nowotworów (nieudowodnione u ludzi)^[11],
• supresja szpiku (zwykle łagodna),
• łysienie (rzadko),
• obniża dość mocno morfologię krwi (krwinki białe WBC, krwinki czerwone RBC i płytki krwi PLT).

Aby zmniejszyć właściwości ematogenne podaje się w połączeniu skojarzonym aprepitant^[12] i ondansetron, czasem dołączając jeszcze deksametazon. Neuropatie pomaga zwalczyć np. pregabalina^[13], gabapentyna. Działanie mielotoksyczne hamuje się podając leki z grupy G-CSF^[14].

Dawkowanie

Cisplatynę podaje się dożylnie we wlewie kroplowym lub niekiedy miejscowo (np. dopęcherzowo).

Zobacz też

• karboplatyna
• cytostatyki

Przypisy