Kompania graniczna KOP „Rudziszki”

Kompania graniczna KOP „Rudziszki” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-litewskiej.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Landwarowieniu rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 17 batalionu celnego, a jego 4 kompania stacjonowała w Rudziszkach. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Druskienniki” służbę graniczną pełniły pododdziały 41 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1099 ze stycznia 1926, w trzecim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, sformowano 22 batalion graniczny ^[8], a w jego składzie 1 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 10 podoficerów, 6 nadterminowych i 95 żołnierzy służby zasadniczej^[b]. W 1939 2 kompania graniczna KOP „Rudziszki” podlegała dowódcy batalionu KOP „Troki”^[9].

 Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

1 kompania graniczna „Rudziszki” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 31 kilometrów 500 metrów^[12].

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 4 kompania graniczna KOP „Wójtowo” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Rykonty” – 1928^[13], 1929^[14], 1932^[15], 1934^[16]
• 4 kompania graniczna KOP „Olkieniki” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Rykonty” – 1938^[17]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w 1928^[13]

• strażnica KOP „Markowszczyzna”
• strażnica KOP „Skobsk”
• strażnica KOP „Tataryszki”
• strażnica KOP „Kotysz”
• strażnica KOP „Podumble”^[c]

Strażnice kompanii w latach 1929 – 1939^{[18][19][20][17][9][d]}

• strażnica KOP „Wejksztelańce”^[e]
• strażnica KOP „Markowszczyzna”^[f]
• strażnica KOP „Skopsk”^[g][h]
• strażnica KOP „Tataryszki”^[i]
• strażnica KOP „Kotysz”^[j]
• Strażnica KOP „Podworańce”^[k]

Dowódcy kompanii

• kpt. Stanisław IV Markiewicz (był 31 VII 1928^[21] - † 21 IX 1928 Warszawa^[22])
• p.o por. Bohdan Łuczaj (24 VII 1928 − 2 IX 1928)^[21]
• kpt. Józef Trepjak (2 IX 1928 − 12 XI 1928) → dowódca 3 kompanii granicznej^[23]
• por. Aleksander Rackiewicz (12 XI 1928 − 12 XI 1930) → zmarł w szpitalu wskutek rany postrzałowej ^[24]
• kpt. Stanisław VIII Sokołowski (14 I 1931 − )^[25]
• kpt. Józef Kusztra (był 1 IV 1933 −)^[26]
• kpt. Roman Gałkowski^[l] (do VII 1939)
• kpt. Maurycy Wochanka^[m] (IX 1939)
• kpt. Kowalski^[n] (IX 1939)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Włodzimierz Stanisław Szumigalski: Kwestionariusz dla oficerów Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. [w:] B.I.15b [on-line]. IPMS, 1942-07-23. [dostęp 2021-12-21].
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Troki” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.