Hydroksymaślan sodu

Hydroksymaślan sodu

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) 4-hydroksybutanian sodu Inne nazwy i oznaczenia sól sodowa GHB
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C4H7NaO3
Masa molowa	126,09 g/mol
Wygląd	biały, krystaliczny proszek[1]
Identyfikacja
Numer CAS	502-85-2
PubChem	23663870
DrugBank	DB09072
SMILES C(CC(=O)[O-])CO.[Na+]
InChI InChI=1S/C4H8O3.Na/c5-3-1-2-4(6)7;/h5H,1-3H2,(H,6,7);/q;+1/p-1 InChIKey XYGBKMMCQDZQOZ-UHFFFAOYSA-M
Właściwości Temperatura topnienia 140-146 °C[1]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: Gamma-Hydroxybutyric Acid Sodium Salt. Safety data sheet [online], LGC Limited [dostęp 2024-04-16]  (ang.). Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Niebezpieczeństwo Zwroty H H336, H361d Zwroty P P201, P261, P280, P312, P403+P233, P501 Dawka śmiertelna LD50 9690 mg/kg (szczur, doustnie)[1]
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	N07XX04
Farmakokinetyka Działanie znieczulające, poprawiające sen w nocy Biodostępność 88% Okres półtrwania 0,5-1h Wiązanie z białkami osocza i tkanek poniżej 1% Wydalanie oddechowo, z moczem (niezmieniona forma w 5%)
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie Objętość dystrybucji 190 ml/kg do 384 ml/kg

Hydroksymaślan sodu – organiczny związek chemiczny, sól sodowa kwasu γ-hydroksymasłowego (GHB). Działa depresyjnie na OUN, a jako lek stosowany jest w leczeniu katapleksji oraz nadmiernej senności w ciągu dnia przy narkolepsji. Substancja jest również wykorzystywana w celu podtrzymania znieczulenia^[2][3]. Występuje pod nazwą handlową Xyrem.

Lek

Farmakodynamika

Poprawia sen w nocy, czujność następnego dnia oraz łagodzi katapleksję. Przy wyższych dawkach obserwuje się zmniejszanie senności w ciągu dnia. Substancja ta wydłuża czas przebywania w fazach N2 i N3 snu, zmniejsza przejście do faz N1/przebudzenie/REM, co skutkuje poprawą ciągłości i głębokości snu.

Jest środkiem działającym depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy człowieka, co może powodować znaczną depresję oddechową.

Stymuluje uwalnianie hormonu wzrostu i dlatego bywa nadużywany w postaci środku suplementowanego w kulturystyce.

Ze względu na działanie fizjologiczne i psychologiczne, hydroksymaślan sodu bywa nadużywany. Może być substancją uzależniającą. Po nagłym odstawieniu obserwuje się zwykle zespół abstynencyjny^[2][3].

Wskazania

Jest wskazany w leczeniu katapleksji oraz nadmiernej senności w ciągu dnia spowodowanej narkolepsją. W USA i Europie jest dopuszczony do stosowania od 7 roku życia, jednak w Kanadzie nie zaleca się stosowania leku przed ukończeniem 18 roku życia. Substancja jest również przydatna w leczeniu substytucyjnym w alkoholizmie, jednakże dopiero po wypróbowaniu innych dostępnych środków leczenia^[2].

Działanie

Kwas gamma-hydroksymasłowy jest odpowiedzialny za fizjologiczne efekty stosowania hydroksymaślanu sodu. W przypadku małych dawek GHB łączy się z receptorami sprzężonymi z białkiem G, co prowadzi do uwolnienia pobudzającego glutaminianu. Z kolei w większych dawkach, GHB aktywuje receptory GABA_B w neuronach noradrenergicznych, dopaminergicznych i wzórzowo-korowych, które odpowiadają za regulowanie snu, czuwania i uwagi u człowieka^[3].

Przeciwskazania i efekty uboczne

Hydroksymaślan sodu może wywołać depresję oddechową oraz bezdech senny. Zaobserwowano powyższe objawy u pacjentów, którym podano na czczo pojedynczą dawkę 4,5 gramów, co stanowi dwukrotność zalecanej dawki początkowej. Ze względu na to, należy zachować szczególną ostrożność w leczeniu pacjentów z chorobami układu oddechowego oraz u osób z BMI ≥ 40 kg/m² (przy takiej wartości zwiększa się ryzyko bezdechu sennego). U około 50% chorych na narkolepsję obserwuje się zespół bezdechu sennego.

Należy unikać jednoczesnego stosowania hydroksymaślanu sodu i^[4]:

• benzodiazepin: zwiększone ryzyko depresji oddechowej
• alkoholu i substancji o działaniu hamującym w stosunku do OUN (np. opioidy, leki przeciwbólowe, itd.): nasila się wtedy działanie hamujące hydroksymaślanu sodu, występuje zwiększone ryzyko depresji oddechowej
• inhibitorów dehydrogenazy gamma-hydroksymaślanu (np. kwas walproinowy): występowanie niepożądanych reakcji farmakodynamicznych i farmakokinetycznych
• topiramatu: ryzyko śpiączki oraz podwyższenia stężenia GHB.

Niebezpieczne jest stosowanie hydroksymaślanu sodu u pacjentów z porfirią – wykazano działanie porfiriogenne u zwierząt i w warunkach in vitro.

Szczególną uwagę należy zwrócić na pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Podczas terapii hydroksymaślanem sodu może wystąpić splątanie, niepokój, psychoza, paranoja, omamy, pobudzenie ruchowe, myśli o popełnieniu aktów przemocy (na innych lub autoagresja) oraz depresja. Powyższe przyczyny wykluczają stosowanie hydroksymaślanu sodu u pacjentów z głęboką depresją.

W badaniach klinicznych obserwowano przypadki chodzenia we śnie przy jednoczesnym leczeniu hydroksymaślanem sodu. Jeśli u pacjenta występuje powyższa dolegliwość należy zadbać o bezpieczeństwo: istnieje możliwość zranienia lub uszkodzenia ciała. Dolegliwość tą należy bezwzględnie poddać ocenie klinicznej.

W przypadku przyjmowania hydroksymaślanu zaleca się stosowanie diety z obniżoną zawartością sodu.

Nie zaleca się stosowania leku u osób z padaczką, ponieważ występują wówczas drgawki.

Dane o wpływie hydroksymaślanu sodu na pacjentów w podeszłym wieku są niewystarczające do określenia, czy stosowanie go jest bezpieczne w tej grupie wiekowej.

Według badania Lecendreux 2012 u 74,1% pacjentów zaobserwowano występowanie działań niepożądanych: głównie spadek wagi (25,9%), bóle głowy (17,5%), nudności (14,8%), przerwy we śnie w nocy (17,5%), nerwowość (11,1%) oraz parasomnie (chodzenie i mówienie przez sen, mimowolne moczenie) u 11,1% badanych. Do innych zaburzeń, które mogą wystąpić u osób przyjmujących hydrooksymaślan sodu należą m.in. zawroty głowy i drżenia^[5][6].

Użycie rekreacyjne i przedawkowanie

Ze względu na działanie euforyzujące i pobudzające seksualnie GHB, hydroksymaślan sodu bywa nadużywany^[3]. Hydroksymaślan sodu to substancja działająca hamująco na OUN wykazująca potwierdzony potencjał uzależniający, gdy stosowana jest w celach rekreacyjnych^[6]. Nie ma jednoznacznych dowodów na występowanie uzależnienia u pacjentów przyjmujących lek w dawkach terapeutycznych^[5].

Dostępne są informacje o przedawkowaniu hydroksymaślanu sodu u kilku pacjentów. Zażywali oni GHB nielegalnie stosując jednocześnie inne substancje psychoaktywne. Wykazywali różne stopnie obniżonej świadomości: od stanu splątania do pobudzenia, czy śpiączki. Zaobserwowano u nich wymioty, potliwość, bóle głowy, zaburzenia zdolności psychomotorycznych, niewyraźne widzenie. Jednakże nie zaobserwowano obniżonej reaktywności źrenic na światło, została ona zachowana.

W przypadku wyższych dawek pojawiała się śpiączka i kwasica. Pojawiały się mioklonie, napady toniczno-kloniczne, bezdech oraz oddech periodyczny. Przy utracie przytomności, mimo zachowania odruchów ścięgnistych, możliwe jest pojawienie się bradykardii, hipotermii, czy hipotonii mięśniowej. U pacjenta, który przyjął 150 gramów hydroksymaślanu sodu (około 15 razy przekroczono maksymalną zalecaną dawkę), wystąpiło również nietrzymanie moczu i kału.

Nie jest znane antidotum na hydroksymaślan sodu, a więc przy przedawkowaniu stosuje się leczenie objawowe i podtrzymujące. Zatrucie hydroksymaślanem może zakończyć się uszczerbkiem na zdrowiu lub utratą życia oraz wręcz przeciwnie, czyli bez żadnych znaczących następstw^[3].

Przypisy