Chalkopiryt

Ten artykuł od 2011-02 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Chalkopiryt

Właściwości chemiczne i fizyczne

Skład chemiczny

CuFeS₂

Twardość w skali Mohsa

3,5–4^[1]

Przełam

nierówny lub muszlowy

Pokrój kryształu

izometryczny, oktaedry i tetraedry często prążkowane, skupienia ziarniste, zbite, masywne, często tworzy bliźniaki

Układ krystalograficzny

tetragonalny^[2]

Gęstość minerału

4,2 – 4,3^[1] g/cm³

Właściwości optyczne

Barwa

mosiężnożółta^[2], często z pstrymi nalotami

Rysa

zielonkawoczarna, czarna^[2]

Połysk

metaliczny^[2]

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Chalkopiryt (piryt miedziowy) – minerał z gromady siarczków, którego głównym składnikiem jest mieszany siarczek miedzi(II) i żelaza(II) (CuFeS₂)^[1]. Jest minerałem pospolitym i bardzo szeroko rozpowszechnionym.

Nazwa pochodzi od gr. chalkós, "miedź" + pyrítes, "ogniowy" i nawiązuje do składu chemicznego i barwy tego minerału.

Charakterystyka

Właściwości

Tworzy kryształy izometryczne o pokroju czworościanów lub skalenoedrów. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych i w formie pryśnięć w skale. Najpiękniejsze kryształy narosłe występują w formie szczotek krystalicznych. Jest kruchy, nieprzezroczysty. Często wykazuje zielonkawą migotliwość (iryzację). Zawartość selenu powoduje brunatny odcień chalkopirytu. Często zawiera domieszki Ag, Au, As, Sb, Bi, Ni, Co.

W temperaturze 550 °C przechodzi w tetragonalną fazę γ. Ze wzrostem temperatury zmniejsza się w nim zawartość siarki – najniższa jest w temperaturze 720 °C. Po ochłodzeniu krystalizuje w regularną fazę β.

Występowanie

Powstaje w procesach magmowych, we wczesnym stadium krystalizacji magmy, rozpowszechniony jest również w utworach żyłowych pneumatolitycznych i hydrotermalnych. Występuje w złożach osadowych w towarzystwie chalkozynu, bornitu i kowelinu, jest ważnym kruszcem miedzi w złożach dolnośląskich. Zazwyczaj występuje w pegmatytach, żyłach kruszcowych i metasomatytach. Jako minerał poboczny występuje w większości skał magmowych. Stanowi składnik skał metamorficznych (gnejsów, serpentynitów, amfibolitów). Rzadziej tworzy się w skałach osadowych.

Współwystępuje z pirytem, magnetytem, pentlandytem^[1], sfalerytem, markasytem, kalcytem, kwarcem, pseudomalachitem.

Miejsca występowania:

Na świecie: Niemcy (Siegerland, Saksonia), Francja (Alzacja), Norwegia (Røros, Løkken)^[1], Zambia, Demokratyczna Republika Konga (Katanga), USA (Pensylwania, Arizona, Utah, Kalifornia, Alaska), Kanada (Ontario), Rosja (Ural), Japonia, Czechy, Rumunia.

W Polsce: monoklina przedsudecka, Góry Kaczawskie, Rudawy Janowickie (m.in. w okolicy wsi Ogorzelec), Pogórze Izerskie. Spotykany w Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowym (Lubin, Polkowice, Rudna, Sieroszowice) i woj. świętokrzyskim (np. Miedzianka i Miedziana Góra k. Kielc).

Zastosowanie

jedna z ważniejszych rud miedzi^[1] (34,5% zawartości Cu) – znany już od epoki brązu. Z jego przeróbki pochodzi 80% światowej produkcji tego metalu
może być źródłem srebra i złota
jest minerałem atrakcyjnym i poszukiwanym przez kolekcjonerów, kryształy rzadko osiągają wielkość powyżej 2 cm
rzadko znajduje zastosowanie w jubilerstwie