Pafiopedilum

Paphiopedilum insigne

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

obuwikowe

Rodzaj

pafiopedilum

Nazwa systematyczna

Paphiopedilum Pfitzer
Morph. Stud. Orchid. 11. 1886^[3]

Typ nomenklatoryczny

P. insigne (Wallich ex Lindley) Pfitzer

Synonimy

Cordula Raf.
Menephora Raf.
Stimegas Raf.^[4]

Zasięg

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Pafiopedilum, sabotek^[5] (Paphiopedilum) – rodzaj roślin z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Liczy około 110 gatunków i około 35 hybryd^[6]^[4] występujących w południowo-wschodniej Azji, od Himalajów poprzez Półwysep Indochiński i Archipelag Sundajski aż po Nową Gwineę^[7]. Rośliny z tego rodzaju występują w różnych siedliskach, stąd wykazują znaczne zróżnicowanie budowy i przystosowań ekologicznych. Gatunki epifityczne rosną w wilgotnych lasach równikowych i wilgotnych lasach podzwrotnikowych. Poza tym dominują gatunki naziemne, choć są też i takie, które rosną na skałach różnego rodzaju (litofity). Rośliny z rodzaju Pafiopedilum należą współcześnie do najbardziej rozpowszechnionych roślin pokojowych^[5].

Morfologia

Pokrój: Storczyki o wzroście sympodialnym, ale pozbawione pseudobulw^[5]. Łodygi są skrócone, a z obu ich stron wyrasta kilka liści ułożonych w wachlarz^[7].
Korzenie: Mięsiste (mają co najmniej 2 mm średnicy), słabo rozgałęzione i rozpościerające się poziomo na odległość do 60 cm od pędu. Są brązowe i pokryte gęstymi włoskami^[7].
Liście: Mięsiste, wyrastają w dwóch naprzeciwległych rzędach. U roślin rosnących w klimacie umiarkowanym i chłodnym liście są zielone lub szarozielone. U roślin z klimatów cieplejszych są często marmurkowe – mają różnobarwne plamy na powierzchni^[5].
Kwiaty: Pojedynczo lub po kilka w gronach na szczycie łodygi. Górny, żywo zabarwiony zwykle listek zewnętrznego okółka ma kształt szerokojajowaty i wznosi się nad warżką. Dwa pozostałe listki okółka zewnętrznego są zrośnięte i znajdują się za warżką, która jest charakterystycznie workowato rozdęta. Boczne dwa listki okółka wewnętrznego są odchylone na bok lub nieznacznie opadają. Bywają na brzegach opatrzone włoskami lub brodawkami^[5]. Prętosłup zwieńczony jest tarczowatym prątniczkiem, za którym znajdują się dwa płodne pręciki (kwiat diandryczny). Znamię znajduje się na szczycie kolumny. Zalążnia jest jednokomorowa.
Rodzaje podobne: Fragmipedium (Phragmipedium) ma zalążnię podzieloną na trzy komory i występuje w Ameryce Południowej i Środkowej. Obuwik (Cypripedium) ma okwiat zasychający, a nie odpadający i występuje w strefie klimatu umiarkowanego^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z pięciu rodzajów podrodziny obuwikowych (Cypripedioideae) stanowiącej grupę siostrzaną dla kladu obejmującego storczykowe (Orchidoideae) i epidendronowe (Epidendroideae) w obrębie storczykowatych (Orchidaceae), będących kladem bazalnym w rzędzie szparagowców (Asparagales) w obrębie jednoliściennych^[2]. Dawniej rośliny tego rodzaju zaliczano do rodzaju Cypripedium^[7]^[8]^[9].

Podział rodzaju

W zależności od ujęcia wyróżnia się 8 lub więcej podrodzajów^[10].

Wykaz gatunków^[4]^[6]

Paphiopedilum acmodontum M.W.Wood
Paphiopedilum adductum Asher
Paphiopedilum agusii Cavestro
Paphiopedilum anitanum Cavestro
Paphiopedilum appletonianum (Gower) Rolfe
Paphiopedilum areeanum O.Gruss
Paphiopedilum argus (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum armeniacum S.C.Chen & F.Y.Liu
Paphiopedilum ayubianum (O.Gruss & Roeth) Koop. & O.Gruss
Paphiopedilum barbatum (Lindl.) Pfitzer
Paphiopedilum barbigerum Tang & F.T.Wang
Paphiopedilum bellatulum (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum braemii H.Mohr
Paphiopedilum bullenianum (Rchb.f.) Pfitzer
Paphiopedilum bungebelangi Metusala
Paphiopedilum callosum (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum canhii Aver. & O.Gruss
Paphiopedilum charlesworthii (Rolfe) Pfitzer
Paphiopedilum ciliolare (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum coccineum Perner & R.Herrm.
Paphiopedilum concolor (Lindl. ex Bateman) Pfitzer
Paphiopedilum cornuatum Z.J.Liu, O.Gruss & L.J.Chen
Paphiopedilum dayanum (Robert Stone ex J.Dix) Stein
Paphiopedilum delenatii Guillaumin
Paphiopedilum dianthum Tang & F.T.Wang
Paphiopedilum dodyanum Cavestro
Paphiopedilum druryi (Bedd.) Stein
Paphiopedilum emersonii Koop. & P.J.Cribb
Paphiopedilum exul (Ridl.) Rolfe
Paphiopedilum fairrieanum (Lindl.) Stein
Paphiopedilum fowliei Birk
Paphiopedilum gigantifolium Braem, M.L.Baker & C.O.Baker
Paphiopedilum glanduliferum (Blume) Stein
Paphiopedilum glaucophyllum J.J.Sm.
Paphiopedilum godefroyae (God.-Leb.) Stein
Paphiopedilum gratrixianum Rolfe
Paphiopedilum hangianum Perner & O.Gruss
Paphiopedilum haynaldianum (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum helenae Aver.
Paphiopedilum hennisianum (M.W.Wood) Fowlie
Paphiopedilum henryanum Braem
Paphiopedilum herrmannii F.Fuchs & H.Reisinger
Paphiopedilum hirsutissimum (Lindl. ex Hook.) Stein
Paphiopedilum hookerae (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum inamorii P.J.Cribb & A.Lamb
Paphiopedilum insigne (Wall. ex Lindl.) Pfitzer
Paphiopedilum intaniae Cavestro
Paphiopedilum jackii H.S.Hua
Paphiopedilum javanicum (Reinw. ex Lindl.) Pfitzer
Paphiopedilum kolopakingii Fowlie
Paphiopedilum lawrenceanum (Rchb.f.) Pfitzer
Paphiopedilum leucochilum (Rolfe) Fowlie
Paphiopedilum liemianum (Fowlie) K.Karas. & K.Saito
Paphiopedilum lowii (Lindl.) Stein
Paphiopedilum lunatum Metusala
Paphiopedilum malipoense S.C.Chen & Z.H.Tsi
Paphiopedilum mastersianum (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum micranthum Tang & F.T.Wang
Paphiopedilum moquetteanum (J.J.Sm.) Fowlie
Paphiopedilum myanmaricum Koop., Iamwir. & S.Laohap.
Paphiopedilum nataschae Braem
Paphiopedilum niveum (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum notatisepalum Z.J.Liu, Meina Wang & S.R.Lan
Paphiopedilum ooii Koop.
Paphiopedilum papilio-laoticus Schuit., Luang Aphay & Iio
Paphiopedilum papuanum (Ridl.) L.O.Williams
Paphiopedilum parishii (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum parnatanum Cavestro
Paphiopedilum philippinense (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum platyphyllum T.Yukawa
Paphiopedilum primulinum M.W.Wood & P.Taylor
Paphiopedilum purpuratum (Lindl.) Stein
Paphiopedilum qingyongii Z.J.Liu & L.J.Chen
Paphiopedilum randsii Fowlie
Paphiopedilum richardianum Asher & Beaman
Paphiopedilum robinsonianum Cavestro
Paphiopedilum rohmanii Cavestro & O.Gruss
Paphiopedilum rothschildianum (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum rungsuriyanum O.Gruss, Rungruang, Chaisur. & Dionisio
Paphiopedilum sallieri (God.-Leb.) Stein
Paphiopedilum sanderianum (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum sangii Braem
Paphiopedilum schoseri Braem & H.Mohr
Paphiopedilum spicerianum (Rchb.f.) Pfitzer
Paphiopedilum stenolomum Z.J.Liu, O.Gruss & L.J.Chen
Paphiopedilum stonei (Hook.) Stein
Paphiopedilum sugiyamanum Cavestro
Paphiopedilum sukhakulii Schoser & Senghas
Paphiopedilum supardii Braem & Löb
Paphiopedilum superbiens (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum thaianum Iamwir.
Paphiopedilum tigrinum Koop. & N.Haseg.
Paphiopedilum tonsum (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum tranlienianum O.Gruss & Perner
Paphiopedilum trungkienii (Aver., O.Gruss, C.X.Canh & N.H.Tuan) Aver., O.Gruss & Koop.
Paphiopedilum urbanianum Fowlie
Paphiopedilum vejvarutianum O.Gruss & Roellke
Paphiopedilum venustum (Wall. ex Sims) Pfitzer
Paphiopedilum victoria-mariae (Sander ex Rolfe) Rolfe
Paphiopedilum victoria-regina (Sander) M.W.Wood
Paphiopedilum vietnamense O.Gruss & Perner
Paphiopedilum villosum (Lindl.) Stein
Paphiopedilum violascens Schltr.
Paphiopedilum wardii Summerh.
Paphiopedilum wenshanense Z.J.Liu & J.Yong Zhang
Paphiopedilum wentworthianum Schoser & Fowlie
Paphiopedilum wilhelminae L.O.Williams
Paphiopedilum xichouense Z.J.Liu & S.C.Chen
Paphiopedilum zulhermanianum Cavestro

Mieszańce międzygatunkowe^[6]^[4]

Paphiopedilum × ailaoshanense B.Liu & S.P.Chen B.Liu & S.P.Chen
Paphiopedilum × aspersum Aver. Aver.
Paphiopedilum × burbidgei (Rchb.f.) Pfitzer (Rchb.f.) Pfitzer
Paphiopedilum × cribbii Aver. Aver.
Paphiopedilum × crossianum (Rchb.f.) Stein (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum × dalatense Aver. Aver.
Paphiopedilum × deleonii Cabactulan, Cootes, Pimentel & Dionisio Cabactulan, Cootes, Pimentel & Dionisio
Paphiopedilum × dixlerianum Braem & Chiron Braem & Chiron
Paphiopedilum × expansum J.T.Atwood J.T.Atwood
Paphiopedilum × fanaticum Koop. & N.Haseg. Koop. & N.Haseg.
Paphiopedilum × frankeanum Rolfe Rolfe
Paphiopedilum × glanzii O.Gruss & Perner O.Gruss & Perner
Paphiopedilum × grussianum H.S.Hua H.S.Hua
Paphiopedilum × huangrongshuanum Petchl. & O.Gruss Petchl. & O.Gruss
Paphiopedilum × kimballianum (Rchb.f.) Rolfe (Rchb.f.) Rolfe
Paphiopedilum × leeanum O.Gruss O.Gruss
Paphiopedilum × littleanum (Anon.) Rolfe (Anon.) Rolfe
Paphiopedilum × lushuiense Z.J.Liu & S.C.Chen Z.J.Liu & S.C.Chen
Paphiopedilum × mattesii Pittenauer ex Roeth & O.Gruss Pittenauer ex Roeth & O.Gruss
Paphiopedilum × nitens (Rchb.f.) Stein (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum × petchleungianum O.Gruss O.Gruss
Paphiopedilum × polystigmaticum (Rchb.f.) Stein (Rchb.f.) Stein
Paphiopedilum × powellii Christenson Christenson
Paphiopedilum × pradhanii Pradhan Pradhan
Paphiopedilum × sanjiangianum Petchl. & O.Gruss Petchl. & O.Gruss
Paphiopedilum × schlechterianum O.Gruss O.Gruss
Paphiopedilum × shipwayae Rolfe Rolfe
Paphiopedilum × siamense (Rolfe) Rolfe (Rolfe) Rolfe
Paphiopedilum × sinovillosum Z.J.Liu & S.C.Chen Z.J.Liu & S.C.Chen
Paphiopedilum × tamphianum Aver. & O.Gruss Aver. & O.Gruss
Paphiopedilum × undulatum Z.J.Liu & S.C.Chen Z.J.Liu & S.C.Chen
Paphiopedilum × vietenryanum O.Gruss & Petchl. O.Gruss & Petchl.
Paphiopedilum × wuliangshanicum Z.J.Liu, O.Gruss & L.J.Chen Z.J.Liu, O.Gruss & L.J.Chen
Paphiopedilum × yingjiangense Z.J.Liu & S.C.Chen Z.J.Liu & S.C.Chen

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2023-04-19] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-04-19] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2012-07-19]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Paphiopedilum. [w:] Plants of the World online [on-line]. Kew Royal Botanic Gardens. [dostęp 2023-04-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Krystyna Oszkinis: Storczyki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2004, s. 277-284. ISBN 83-09-01774-X.
↑ ^a ^b ^c Paphiopedilum. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-04-19].
↑ ^a ^b ^c ^d Eng-Soon Teoh: Orchids of Asia. Singapore: Marshall Cavendish, 2005, s. 44–60.
↑ Mark W. Chase, Kenneth M. Cameron, John V. Freudenstein, Alec M. Pridgeon i inni. An updated classification of Orchidaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 177, s. 151–174, 1 luty 2015. Linnean Society of London. DOI: 10.1111/BOJ.12234. (ang.).
↑ Paphiopedilum. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2023-04-19].
↑ Lutz Röllke: Storczyki. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2010, s. 130–134. ISBN 978-83-258-0326-1.