Okopy Świętej Trójcy

Ten artykuł dotyczy dawnej twierdzy. Zobacz też: Okopy.

Okopy Świętej Trójcy

Brama Lwowska
Państwo	Ukraina
Miejscowość	Okopy
Typ budynku	twierdza
Styl architektoniczny	barok
Architekt	Tylman z Gameren
Rozpoczęcie budowy	25 marca 1692
Zniszczono	1915
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Okopy Świętej Trójcy
Położenie na mapie Ukrainy Okopy Świętej Trójcy
Położenie na mapie Polski w 1939 Okopy Świętej Trójcy
48°32′20″N 26°24′54″E/48,538889 26,415000
Multimedia w Wikimedia Commons

Okopy Świętej Trójcy (dawniej Okop Góry Świętej Trójcy) – twierdza bastionowa nad Dniestrem, u ujścia Zbrucza, założona w 1692 roku przez hetmana Stanisława Jana Jabłonowskiego, wzniesiona według projektu Tylmana z Gameren^[1]. Okopy miały blokować komunikację położonego w odległości 23 km osmańskiego garnizonu Kamieńca Podolskiego z Mołdawią, skąd wyruszały konwoje z zaopatrzeniem dla Kamieńca. Twierdza Okopy św. Trójcy utraciła znaczenie militarne po zawarciu pokoju w Karłowicach (1699), w wyniku którego Rzeczpospolita Obojga Narodów odzyskała Kamieniec Podolski^[1].

Historia

W 1664 roku generał Marcin Kazimierz Kątski wzniósł w swych dobrach szaniec według projektu francuskiego architekta Guillaume’a Le Vasseur de Beauplana. 25 marca 1692 roku rozpoczęto budowę twierdzy^[2]. Jej zadaniem, razem ze znajdującą się 43 kilometry na zachód twierdzą Szaniec Panny Marii^[3], było trzymanie w szachu sił tureckich stacjonujących w odległym o 6,5 km Chocimiu i zdobytym przez nich w 1672 roku Kamieńcu Podolskim (odległym o 18,5 km)^[2]. Potwierdza ten cel określanie jej jako „blokada kamieniecka na Górze św. Trójcy”^[4]. Pomysłodawcą i fundatorem był hetman wielki koronny Stanisław Jan Jabłonowski^[2], który zwrócił uwagę Janowi III Sobieskiemu na dogodne do jej powstania miejsce, w którym Zbrucz uchodzi do Dniestru^[5]. Okopy św. Trójcy zostały zaprojektowane przez Tylmana z Gameren, a budową kierował generał artylerii koronnej Marcin Kątski.

Zachodnia linia fortyfikacji składała się z dwóch półbastionów oraz usytuowanej między nimi Bramy Lwowskiej dodatkowo wzmocnionej rawelinem. Wschodnia linia fortyfikacji to bastion i dwa półbastiony, była tam umiejscowiona Brama Kamieniecka, również zabezpieczona rawelinem.

Hetman Jabłonowski w 1692 roku ustalił skład załogi Okopów i mianował komendantów garnizonu. Oddziałami zaciągu cudzoziemskiego dowodził oberszter Michał Brandt z 11 kompaniami arkebuzarskimi^[6], 1500 żołnierzy piechoty i 100 dragonami. Osobnego dowódcę mianowano dla jednostek jazdy autoramentu narodowego, którym został cześnik halicki i były regimentarz Jakub Kalinowski dowodzący 18 chorągwiami (13 pancernymi i 5 wołoskimi). Łącznie w Okopach miano ulokować ok. 4 tys. żołnierzy i 18 dział^[7]. We wrześniu 1693 r. Kalinowskiego zastąpił na jakiś czas Chomentowski chorąży chorągwi pancernej cześnika halickiego, a od października 1693 roku Konstanty Zahorowski stolnik nowogrodzki, regimentarz JKM^[7]. Zmiany w składzie grupy jazdy stacjonującej w Okopach spowodowała budowa nowej polskiej fortyfikacji na linii Dniestru – Szańca Panny Marii na uroczysku Gródek pod Wasilowem pod koniec sierpnia 1693 r., gdzie odeszły 3 chorągwie pancerne i 1 wołoska pod dowództwem porucznika Mikołaja Tyszkowskiego. Z powodu trudnych warunków służby od początku zakładano, że służba oddelegowanych towarzyszy w fortecy miała trwać około roku, a potem mieli być oni zmienieni przez innych żołnierzy. Zachętą do służby miała być podwójna hiberna (dodatek do żołdu)^[7]. W 1699 roku twierdza utraciła większe znaczenie militarne na skutek odzyskania Kamieńca Podolskiego^[8].

18 września 1699 r. odprawiono tu mszę dziękczynną, w której uczestniczyły tłumy wygnańców z Podola i Kamieńca, powracających po 27 latach na swoje ziemie^[9].

W 1700 roku król August II nadał prawa miejskie osadzie w pobliżu twierdzy, a także przywilej organizowania jarmarków^[9].

8 marca 1769 roku podczas konfederacji barskiej Kazimierz Pułaski bronił się tam przed atakami Rosjan. Po trzygodzinnej obronie, która kosztowała życie 200 obrońców, Pułaski opuścił twierdzę z niektórymi żołnierzami i przeprawił się przez Dniestr, ratując życie. Część żołnierzy zginęła w gruzach spalonego kościoła, broniąc się do końca, a część dostała się do niewoli^[2].

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała Strażnica KOP „Okopy św. Trójcy”^[10].

Tamtejszy kościół Świętej Trójcy został spalony w 1943 roku^[2] przez oddział Ukraińskiej Powstańczej Armii i pozostawał w ruinie aż do 2012 roku, kiedy ponownie utworzono parafię i rozpoczęto odbudowę; kościół został rekonsekrowany 14 czerwca 2014 roku.

Okopy Św. Trójcy w literaturze

W Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego nazwa „Okopy Świętej Trójcy” została użyta na określenie ostatniego przyczółka arystokracji.

• 
  Brama Kamieniecka, XIX w.
• 
  Brama Kamieniecka
• 
  Przedwojenna tablica z nazwą bramy
• 
  Tablica na Bramie Lwowskiej
• 
  Wnętrze Bramy Lwowskiej
• 
  Kościół
• 
  Kościół po restauracji
• 
  Polichromia na ścianach kościoła

Przypisy

Bibliografia

• Antoni JózefA.J. Rolle Antoni JózefA.J., Zameczki podolskie na kresach multańskich, t. III, Warszawa 1880, s. 35 . – opis miejscowości
• Grzegorz Rąkowski: Podole Przewodnik krajoznaczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej. Pruszków: Rewasz, 2005, s. 344–347. ISBN 83-89188-46-5.
• Okopy Świętej Trójcy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 432 .
• M. Wagner, Stanisław Jabłonowski (1634–1702): Polityk i dowódca, cz. 2, Siedlce 1997
• J. Sowa, „Ludzie niezwalczeni”: Rejestry chorągwi jazdy zaciągu narodowego w Okopach św. Trójcy 1693–1695, [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. II, Oświęcim 2013, s. 259–299
• D. Kołodziejczyk, Podole pod panowaniem tureckim: Ejalet kamieniecki 1672–1699, Warszawa 1994
• B. Dybaś, Fortece Rzeczypospolitej: Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998.