Kwas fosfonowy

Kwas fosfonowy
Nazewnictwo
Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
podst.

dihydroksy-λ5-fosfanon

addyt.

dihydroksydohydrydooksydofosfor

wodor.

diwodoro(hydrydotrioksydofosforan)

Inne nazwy i oznaczenia
półsyst.

kwas fosfonowy

Stocka

kwas fosforowy(III)

inne

kwas fosforawy (tautomer)

Ogólne informacje
Wzór sumaryczny

H
3PO
3

Inne wzory

H
2PO
3H

Masa molowa

82,00 g/mol

Wygląd

bezwonne, bezbarwne[1] lub białe[2][3], nietrwałe, romboidalne kryształy[4]

Identyfikacja
Numer CAS

13598-36-2
10294-56-1 (tautomer)

PubChem

107909

SMILES
OP([H])(O)=O
Właściwości
Gęstość
1,651 g/cm³ (25 °C)[1][3][4]; ciało stałe
Rozpuszczalność w wodzie
3090 g/kg (0 °C)[2]
w innych rozpuszczalnikach
dobrze rozpuszczalny w etanolu[2][4]
Temperatura topnienia

74,4 °C[2]
63–74 °C[3]

Temperatura rozkładu

200 °C[5]

Kwasowość (pKa)

pKa1 1,3 (20 °C), pKa2 6,70 (20 °C)[2]

Niebezpieczeństwa
Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2017-10-21]
Globalnie zharmonizowany system
klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[6]
Działanie żrące Wykrzyknik
Niebezpieczeństwo
Zwroty H

H302, H314

Zwroty P

P260, P303+P361+P353, P305+P351+P338, P301+P330+P331, P405, P501[5]

Numer RTECS

SZ6400000

Dawka śmiertelna

LD50 1900 mg/kg (szczur, doustnie)[1]

Podobne związki
Podobne związki

kwas fosfinowy, kwas fosforowy

Pochodne

fosforyny, H-fosfoniany, fosfoniany

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Multimedia w Wikimedia Commons

Kwas fosfonowy[7][8], kwas fosforawy[7][9] (nazwa Stocka: kwas ortofosforowy(III)), H
3PO
3 – nieorganiczny związek chemiczny, kwas tlenowy, zawierający fosfor na III stopniu utlenienia.

Czysty kwas fosfonowy to w temperaturze pokojowej białe, krystaliczne ciało stałe, bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie. Ma lekkie właściwości redukujące. Bezwodnikiem kwasu fosforawego jest heksatlenek tetrafosforu (P
4O
6). Sole i estry kwasu fosfonowego to fosforyny lub H-fosfoniany.

Kwas fosfonowy otrzymuje się poprzez hydrolizę bezwodnika lub trichlorku fosforu (PCl
3). Reakcja kwasu fosfonowego z czynnikami kondensującymi (np. z chlorkiem piwaloilu) prowadzi do powstania kwasu difosfonowego, będącego łagodnym czynnikiem fosfonylującym alkohole i aminy.

Tautomeria kwasu fosfonowego

Występuje w dwóch formach tautomerycznych. Forma główna (>99%) to forma fosfonowa (H-fosfonianowa):

Ze względu na trwałość formy fosfonowej jest kwasem dwuprotonowym, o mocy porównywalnej do kwasu fosforowego.

Przypisy

  1. ↑ a b c Phosphonic acid, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank, Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 3380 [dostęp 2017-10-21]  (niem. • ang.).
  2. ↑ a b c d e CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 97, Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 4-77, 5-87, ISBN 978-1-4987-5429-3  (ang.).
  3. ↑ a b c Kwas fosfonowy (nr 215112) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2017-10-21]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  4. ↑ a b c Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
  5. ↑ a b Phosphorous acid, karta charakterystyki wydana na obszar Polski, Alfa Aesar (Thermo Fisher Scientific), numer katalogowy A11189 [dostęp 2017-10-21] .
  6. ↑ Kwas fosfonowy, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2017-10-21]  (ang.).
  7. ↑ a b Nomenklatura chemii nieorganicznej. Zalecenia 1990, ZofiaZ. Stasicka (red.), Wrocław: Polskie Towarzystwo Chemiczne, Komisja Nomenklatury Chemii Nieorganicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998, s. 162, ISBN 83-229-1873-9 [dostęp 2023-06-19] .
  8. ↑ AdamA. Bielański AdamA., Podstawy chemii nieorganicznej, wyd. 5, t. 2, Warszawa: PWN, 2002, s. 675–676, ISBN 83-01-13654-5 .
  9. ↑ Frank AlbertF.A. Cotton Frank AlbertF.A., GeoffreyG. Wilkinson GeoffreyG., Paul L.P.L. Gaus Paul L.P.L., Chemia nieorganiczna, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 420–421, ISBN 978-83-01-11772-6, OL: 25563824M .

Bibliografia

  • JacekJ. Stawinski JacekJ., AdamA. Kraszewski AdamA., How To Get the Most Out of Two Phosphorus Chemistries. Studies on H-Phosphonates, „Accounts of Chemical Research”, 35 (11), 2002, s. 952–960, DOI: 10.1021/ar010049p .
  • p
  • d
  • e
Kwasy beztlenowe
i ich analogi
kwasy tlenowcowodorowe
  • H
    2    S
    aq
  • H
    2    Se
    aq
  • H
    2    Te
    aq
  • H
    2    Po
    aq
kwasy halogenowodorowe
  • HF
    aq
  • HCl
    aq
  • HBr
    aq
  • HI
    aq
  • HAt
    aq
kwasy pseudohalogenowodorowe
Inne
  • HAuCl
    4
  • HAuBr
    4
  • HBF
    4
  • H
    2    PtCl
    6
  • H
    2    SiF
    6
  • HPF
    6
  • HSbF
    6
  • HAsF
    6
Kwasy tlenowe
grupa 6
  • H
    2    CrO
    4    /H
    2    Cr
    2    O
    7
  • H
    2    MoO
    4
  • H
    2    WO
    4
grupa 7
  • HMnO
    4
  • HTcO
    4
  • HReO
    4
grupa 13
  • HBO
    2
  • H
    3    BO
    3
grupa 14
  • H
    2    CO
    3
  • H
    4    SiO
    4    /H
    2    SiO
    3
grupa 15
  • HNO
    2
  • HNO
    3
  • HNO
    4
  • H
    3    PO
    2
  • H
    3    PO
    3
  • H
    3    PO
    4
  • HPO
    3
  • H
    4    P
    2    O
    6
  • H
    4    P
    2    O
    7
  • H
    3    AsO
    3
  • H
    3    AsO
    4
grupa 16
  • H
    2    S
    2    O
    4
  • H
    2    SO
    2
  • H
    2    SO
    3     ⇄ HSHO3
  • H
    2    S
    2    O
    2
  • H
    2    SO
    4
  • H
    2    S
    2    O
    7
  • H
    2    SO
    5
  • H
    2    S
    2    O
    8
  • H
    2    S
    2    O
    3
  • H
    2    S
    2    O
    6
  • H
    2    SeO
    3
  • H
    2    SeO
    4
  • H
    2    TeO
    3
  • H
    6    TeO
    6
grupa 17
  • HClO
  • HClO
    2
  • HClO
    3
  • HClO
    4
  • HBrO
  • HBrO
    2
  • HBrO
    3
  • HBrO
    4
  • HIO
  • HIO
    2
  • HIO
    3
  • HIO
    4
pochodne
  • HSO
    3    F
  • HSO
    3    Cl
  • H
    2    NSO
    3    H
  • HNOSO
    4
  • H
    2    CS
    3
  • H
    2    PO
    3    F
  • HPO
    2    F
    2
  • Kategoria:Kwasy nieorganiczne
Kontrola autorytatywna (rodzaj indywiduum chemicznego):
  • LCCN: sh85101110
  • GND: 4519764-7
  • J9U: 987007543644605171