Kopalnia kwarcu „Stanisław”

Kamieniołom
Fragment kopalni Stanisław
Widok ze Zwaliska w 1997

Kopalnia kwarcu „Stanisław” w Szklarskiej Porębie (niem. Weisse Flins[1]) – kopalnia odkrywkowa na wysokości 1050 m n.p.m., w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, w Szklarskiej Porębie, w Górach Izerskich.

Położenie

Kopalnia położona jest na północno-wschodnim zboczu wzniesienia Izerskie Garby w Sudetach Zachodnich, w środkowo-wschodniej części Gór Izerskich, w najwyższej, centralnej części Wysokiego Grzbietu Gór Izerskich, między masywem Zielonej Kopy po zachodniej stronie, a Zwaliskiem po wschodniej stronie, około 1,6 km na południe od Rozdroża Izerskiego.

Opis

Kopalnia kwarcu „Stanisław” to zakład wydobywczy, eksploatujący kwarc metodą odkrywkową ze złoża żyłowego. Kopalnia położona jest na Izerskich Garbach (w przeszłości „Biały Kamień”, mającej przed eksploatacją wysokość 1088 m n.p.m.). Poziom wydobywczy położony jest na wysokości od 1050 do 1080 m n.p.m. Jest to najwyżej położony zakład wydobywczy w środkowej Europie. Cała najbliższa okolica kopalni Stanisław jest silnie przekształcona przez człowieka. Eksploatacja zamieniła wierzchołek góry w dziurę, industrialnego charakteru dopełnia ustawiony przed paru laty maszt stacji przekaźnikowej GSM. Produkcja kopalni obejmuje trzy odmiany kwarcu: ceramiczny, najbardziej wartościowy, półceramiczny i hutniczy. Wydobywany kwarc odznacza się bardzo wysoką zawartością krzemionki. Surowiec o takich parametrach jest wykorzystywany w przemyśle: szklarskim, hutniczym i elektronicznym. Kamieniołom słynie z kolekcjonerskich okazów kryształów kwarcu.

Złoże

Złoże kwarcu mlecznego występuje w postaci żyły wypełniającej strefę dyslokacyjną, o długości ok. 10 km, przebiegającą z południowego zachodu na północny wschód. Strefa rozgranicza dwie jednostki geologiczne: zbudowaną z gnejsów jednostkę Świeradowa-Zdroju oraz pasmo Szklarskiej Poręby, utworzone przez hornfelsy. Grubość żyły wynosi od 60 do 100 m, a występujący kwarc odznacza się bardzo wysoką zawartością krzemionki od 97 do 100%. Na obrzeżach żyły kwarcowej, w skałach metamorficznych, w hornfelsach i skarnach tworzących ściany kopalni, występują inne minerały jak piryt, fluoryt, chalkopiryt, wietrzejący na wiśniowo hematyt, zielony lub żółtawo-brunatny wezuwian, ametyst, czarny turmalin. Największe rozmiary osiągają kryształy kwarcu mlecznego, których długość osiąga nawet kilkadziesiąt cm. Innym ciekawym minerałem jest wollastonit, spotykany w postaci kilkucentymetrowych skupień o pokroju włóknistym lub pręcikowym, o barwie białej lub szarej i perłowym lub jedwabistym połysku. Jego wystąpienia zajmują niekiedy powierzchnię kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów. Pojawiają się również minerały z grupy zeolitów – stilbit, nazywany również desminem, oraz chabazyt. Stilbit występuje w postaci żółtawo-różowych igiełek, natomiast chabazyt, w postaci niewielkich jasnoszarych kostek[2].

Historia

Złoża kwarcu w Izerskich Garbach eksploatowane są od wieków, miejsce to znane było z występowania pięknych kryształów kwarcu, głównie mlecznych i różowych. Tradycje wydobycia kwarcu są bardzo odległe, bo sięgają XIII wieku, od wczesnych lat na terenie obecnej kopalni funkcjonował kamieniołom w którym wydobywano kwarc. Gdy w 1902 r. kolej dotarła ze Szklarskiej Poręby do Kořenova, a ze stacji kolejowej „Huta” wyprowadzono dla kopalni bocznicę towarową, nastąpił dalszy rozwój kopalni z uwagi na możliwość łatwego transportu surowca do odległych miejsc. Tutejszy kwarc o wysokiej jakości do początków XX wieku stosowany był wyłącznie w miejscowych hutach szkła i metali. Kopalnię kwarcu „Stanisław” na Izerskich Garbach na miejscu istniejącej wcześniej kopalni utworzono w latach 50. XX wieku i włączając w skład Przedsiębiorstwa Państwowego „Jeleniogórskie Kopalnie Surowców Mineralnych”, które w 1954 r. utworzono z wydzielonej części Bolesławieckich Kopalń Surowców Mineralnych. W pierwszym okresie wydobycie kwarcu wynosiło 2700 ton miesięcznie w późniejszym okresie wydobycie systematycznie spadało. W 1991 r. Przedsiębiorstwo Państwowe JKSM zostało przekształcone w Jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa, a w 1997 r. Spółka została sprywatyzowana. W 2000 r. Spółka przyjęła nową strategię działania, inwestując w najnowocześniejsze, na poziomie światowym, rozwiązania technologiczne związane z produkcją wybranych kopalin z trzech własnych kamieniołomów: dolomitu, skalenia i fyllitu, rezygnując z rynku kwarcowego. W 2001 r. Kopalnia kwarcu „Stanisław” została sprzedana przez przedsiębiorstwo JKSM Sp.J., Dolnośląskiej Spółce Inwestycyjnej SA, jednej ze spółek KGHM Polska Miedź. Nowy właściciel PeBeKa S.A. Lubin nie podjął wydobycia z uwagi na nieopłacalność, związaną z trudnymi warunkami oraz sezonowością – prace górnicze można prowadzić właściwie tylko w ciepłej części roku. Obecnie cały teren został częściowo uporządkowany z zabudowań przemysłowych, tracąc swój postindustrialny charakter.

Zobacz multimedia związane z tematem: Kopalnia kwarcu „Stanisław”

Przypisy

  1. ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 1 Góry Izerskie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa – Kraków 1989, ISBN 83-7005-095-6, s. 57.
  2. ↑ Katarzyna Zagożdżon, Paweł Zagożdżon: O kwarcu pośród chmur. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-07)].

Bibliografia

  • Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (red.). T. 1. Góry Izerskie. Warszawa - Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989, s. 57. ISBN 83-7005-095-6.
  • P. Wiater: Walonowie u Ducha Gór: podziemne skarby Karkonoszy i Gór Izerskich. Jelenia Góra: Wydawnictwo „Ad Rem”, 2010. ISBN 83-6171-971-7.
  • J. Koziar: Budowa geologiczna Rozdroża Izerskiego ze szczególnym uwzględnieniem wystąpień skał kwarcowych. Acta. Univ. Wrat. 192, Przegl. Geol.- Miner. III 1972.