Język tehit

Tehit
Obszar

Papua Zachodnia (Indonezja)

Liczba mówiących

10 tys. (2000)

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 6b zagrożony↗
Kody języka
ISO 639-3 kps
IETF kps
Glottolog tehi1237
Ethnologue kps
WALS tht
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język tehit (a. tahit, tehid), także: kaibus, teminabuan[1][2] – język zachodniopapuaski używany przez grupę ludności w indonezyjskiej prowincji Papua Zachodnia. Według danych z 2000 roku posługuje się nim 10 tys. osób, z czego dla 500 osób jest to jedyny znany język[1]. Jest skoncentrowany na miejscowości Teminabuan(inne języki)[3][4].

Należy do rodziny języków zachodniej Ptasiej Głowy. Dzieli się na szereg dialektów: fkar, imyan, mbol fle, saifi, sawiat salmeit, sfa riere, tehit jit[1][2]. Jest blisko spokrewniony z językami kalabra i moraid, a w dalszej kolejności z moi[5]. W 1981 r. wyróżniono 11–12 dialektów (tehijit, afsya-nekhua-mbolfle, gemna, sfaryere, ymian, sawiat, fkar, yatfle, sayfi, konyokh, salmeit, wraz z bardzo odrębnym kalabra)[6].

Z danych publikacji Peta Bahasa wynika, że jego użytkownicy zamieszkują wieś Kohoin (dystrykt Teminabuan, kabupaten Sorong Selatan) oraz okoliczne tereny[7]. Katalog Ethnologue (wyd. 18) informuje, że jest używany również na znacznym obszarze dystryktu Sawiat. Znany jest też sąsiednim społecznościom językowym. W kontaktach międzyetnicznych i edukacji wykorzystuje się język indonezyjski (choć większość nauczycieli zna tehit). We wsiach graniczących z miastami zaczyna być wypierany przez indonezyjski (nie jest już przyswajany przez dzieci)[1].

W tehit występuje piątkowy (kwinarny) system liczbowy[8].

Badaniem języka tehit zajmował się jego rodowity użytkownik D.A.L. Flassy, autor opracowań gramatycznych[9][10]. Jest zapisywany alfabetem łacińskim[1].

Morfologia

W języku tehit występują cztery rodzaje gramatyczne – męski, żeński, mnogi i nijaki. Przykłady[11]:

rodzaj formant przykłady
męski -w ndla-w „mąż”, sna-w „księżyc”, qliik-w „wąż”
żeński -m -ene-m „matka”, tali-m „słońce”, mbol-m „dom”
mnogi -y sinas-y „mały komar”, sinaq-y „żwir”, siray ‘sól’
nijaki zero bd.

Afiksy rodzajów w języku tehit nie tylko wyrażają płeć, ale informują także o rozmiarze, kompletności i wizualnej zmienności. Rodzaj męski oznacza niewielkie rozmiary, części całości i zmieniający się wygląd, rodzaj żeński jest natomiast kojarzony z dużymi rozmiarami, całkowitością i stałym wyglądem. Przykłady:[12]

wet „dziecko”
wet-m
dziecko-3F
„dziewczynka”
wet-w
dziecko-3M
„chłopiec”
e’ren „ryba”
e’ren-m
ryba-3F
„duża ryba”
e’ren-w
ryba-3M
„mała ryba”
mbol „dom”
mbol-y
dom-3PL
„domy”
mbol-w
dom-3M
„mały dom” / „domy”
sika „kot”
sika-w
kot-3M
„kocur” / „koty”

Przypisy

  1. ↑ a b c d e M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Tehit, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01]  (ang.).
  2. ↑ a b Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Tehit. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-02)]. (ang.).
  3. ↑ Berry i Berry 1987 ↓, s. 46.
  4. ↑ Flassy 1981 ↓, s. 12.
  5. ↑ Berry i Berry 1987 ↓, s. 36.
  6. ↑ Flassy 1981 ↓, s. 12–14.
  7. ↑ Bahasa Tehit. [w:] Peta Bahasa [on-line]. Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan. [dostęp 2022-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-02)]. (indonez.).
  8. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 622.
  9. ↑ Berry i Berry 1987 ↓, s. 47.
  10. ↑ Flassy 1991 ↓, s. 3.
  11. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 604.
  12. ↑ Flassy 1991 ↓, s. 10–12.

Bibliografia

  • KeithK. Berry KeithK., ChristineCh. Berry ChristineCh., A Survey of Some West Papuan Phylum Languages, [w:] Peter J.P.J. Silzer, Joyce K.J.K. Sterner (red.), Workpapers in Indonesian Languages and Cultures, t. 4, Summer Institute of Linguistics, 1987, s. 25–80, OCLC 896388316 [dostęp 2023-05-17]  (ang.).
  • Don Augusthinus LamaechD.A.L. Flassy Don Augusthinus LamaechD.A.L., Struktur bahasa Tehid, Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1981, OCLC 975052347 [dostęp 2023-05-17]  (indonez.).
  • Don Augusthinus LamaechD.A.L. Flassy Don Augusthinus LamaechD.A.L., Grammar sketch of Tehit: A Toror language, the West Doberai Peninsula, New Guinea (Irian Jaya) [praca magisterska], Rijksuniversiteit te Leiden, 1991, OCLC 1015992970  (ang.).
  • GaryG. Holton GaryG., MarianM. Klamer MarianM., The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head, [w:] BillB. Palmer (red.), The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018 (The World of Linguistics 4), s. 569–640, DOI: 10.1515/9783110295252-005, ISBN 978-3-11-029525-2, OCLC 1041880153  (ang.).
  • p
  • d
  • e
Języki zachodniej Ptasiej Głowy
Języki północnohalmaherskie
Języki sahu
(język sahu)
Języki galela-loloda
(język północno-
wschodniohalmaherski)
Języki ternate-tidore
(język ternate-tidore)
Inne
Języki yawa (yapen)
(rozszerzona rodzina języków zachodniopapuaskich)
Języki wschodniej Ptasiej Głowy i sentani
(rozszerzona rodzina języków zachodniopapuaskich)
Języki wschodniej Ptasiej Głowy
Języki sentani i demta
Inne
Inne
(nieustalona przynależność)