Frank Worsley

Frank Worsley

Frank Arthur Worsley

Frank Worsley (ok.1914–1916)
Data i miejsce urodzenia	22 lutego 1872 Akaroa
Data i miejsce śmierci	1 lutego 1943 Claygate
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Frank Worsley (ur. 22 lutego 1872 w Akaroa, zm. 1 lutego 1943 w Claygate) – nowozelandzki kapitan żeglugi wielkiej, nawigator, oficer Royal Navy, polarnik, kapitan statku „Endurance” Imperialnej Wyprawy Transantarktycznej (1914–1916) i kapitan statku „Quest” Wyprawy Shackletona–Rowetta (1921–1922).

Życiorys

Frank Worsley urodził się 22 lutego 1872 roku w Akaroa na Wyspie Południowej w Nowej Zelandii^[1] . Syn Henry’ego Worsley’a i Vincent Fulton^[1] . Po ukończeniu Fendalton School, w wieku 15 lat, rozpoczął pracę na morzu, pływając dla New Zealand Shipping Company między Nową Zelandią a Anglią przez około dziesięć lat^[1] . W 1901 roku objął pierwsze samodzielne dowództwo, zostając kapitanem szkunera „Countess of Ranfurly”^[1] . W 1902 roku wstąpił do Royal Naval Reserve, gdzie odbył krótkie szkolenie na statkach eskadry australazjatyckiej i uzyskał stopień podporucznika^[2] . W latach 1905–1906 dowodził statkiem „Sparrow”^[1] . Pływał dla New Zealand Government Steamer Service i Allan Line Royal Mail Steamers^[3] .

Imperialna Wyprawa Transantarktyczna (1914–1916)

 Osobny artykuł: Imperialna Wyprawa Transantarktyczna.

Po zdobyciu bieguna południowego w 1911 roku przez Roalda Amundsena (1872–1928) i Roberta Falcona Scotta (1868–1912), kolejnym wyzwaniem dla polarników było przemierzenie kontynentu drogą lądową^[4]. 29 grudnia 1913 roku Shackleton ogłosił nową wyprawę celem przejścia Antarktydy^[5]. W styczniu 1914 roku opublikował plany ekspedycji, co zaowocowało nadesłaniem ponad 5000 aplikacji od chętnych do udziału w wyprawie^[6]. Shackleton wybrał 56 osób^[4], w tym Worsley’a, któremu powierzył funkcję kapitana statku ekspedycji „Endurance”^[1] .

Jedna grupa pod kierownictwem Shackletona miała przejść od Morza Weddella przez biegun południowy do cieśniny McMurdo Sound na Morzu Rossa, a druga założyć bazę w McMurdo Sound, rozstawić składy zaopatrzenia dla Shackletona idącego od bieguna na północ, a następnie wyjść naprzeciw ekipie trawersującej kontynent i spotkać ją na Lodowcu Beardmore’a^[4].

„Endurance” został uwięziony w paku lodowym na Morzu Weddella zanim zdołał dotrzeć do celu^[7]. Przez całą antarktyczną zimę 1915 roku dryfował na północ, aż został zmiażdżony i zatonął^[8]. Cała załoga zdołała się ewakuować i obozowała na lodzie, cały czas dryfując na północ^[9]. W końcu udało im się dopłynąć na dwóch szalupach uratowanych ze statku do wyspy Elephant Island i wylądować na Cape Valentine^[10]. Jedną z szalup – „Dudley Docker” – dowodził Worsley^[3] .

Shackleton wraz z pięcioma innymi uczestnikami wyprawy wybrał się jedną z szalup po pomoc do Georgii Południowej, pokonując 1300 km przez otwarte wody^[10]. Za nawigację odpowiadał Worsley i to jego umiejętnościom polarnicy zawdzięczali bezpieczne dotarcie do brzegu w King Haakon Bay^[1] [3] . Następnie grupa przeprawiła się pieszo przez góry Georgii Południowej, docierając do bazy wielorybników^[10]. Shackleton bezzwłocznie podjął próby dotarcia do 22 członków załogi pozostałych na Elephant Island, jednak dopiero czwarta próba się powiodła^[10].

Worsley za zasługi podczas tej ekspedycji otrzymał srebrny Medal Polarny^[3] .

I wojna światowa

Po powrocie Worsley pełnił służbę w Royal Navy i dowodził statkami-pułapkami (ang. Q-ship), walcząc z okrętami podwodnymi^[1] . Dowodząc HMS PC 61, we wrześniu 1917 roku staranował i zatopił niemiecki okręt podwodny SM UC-33^[2] . W 1917 roku otrzymał Order Wybitnej Służby^[1] . Następnie przez prawie rok dowodził HMS Idaho, a we wrześniu został mianowany na dowódcę HMS Pangloss, lecz wkrótce tę nominację odwołano i Worsely został oddelegowany do War Office^[2] .

W latach 1918–1919 na prośbę Shackletona^[11]  był oddelegowany jako oficer ds. transportu i zaopatrzenia na rosyjski front północny, gdzie wspomagał Shackletona odpowiedzialnego za szkolenie i wyposażenie brytyjskich północno-rosyjskich sił ekspedycyjnych (ang. British North Russian Expeditionary Force)^[11] . W 1920 roku został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego^[1] .

Wyprawa Shackletona–Rowetta (1921–1922)

Cel wyprawy Shackletona–Rowetta nie do końca był jasno określony^[10]. W ostatniej chwili plany zostały zmienione z kierunku arktycznego na antarktyczny^[12]. Shackleton chciał m.in. zbadać odcinek ponad 4000 km wybrzeża od Ziemi Enderby do Ziemi Coatsów, odnaleźć wyspy, o których raportowali łowcy fok i przeprowadzić pionierskie próby użycia samolotu do badania Antarktydy^[12]. Worsley dowodził statkiem wyprawy „Quest” i objął funkcję nawigatora i hydrografa^[1] .

Ponieważ „Quest” uległ jednak awarii i musiał zostać poddany naprawie w Rio de Janeiro, Shackleton został zmuszony zmienić plany i wyprawa skierowała się ku Georgii Południowej^[12]. Podczas rejsu Shackleton ukrywał narastające problemy zdrowotne^[13] . 4 stycznia „Quest” dotarł do wyspy, a w godzinach porannych Shackleton doznał rozległego zawału serca i zmarł^[13] . Po jego śmierci członkowie ekspedycji podjęli decyzję o kontynuacji wyprawy pod dowództwem Franka Wilda (1873–1939)^[14]. Popłynęli wzdłuż wybrzeża Antarktydy, docierając do Elephant Island^[14] i kilku innych wysp Sandwicha Południowego i Morza Weddella^[3] . Po trzech miesiącach wrócili na Georgię Południową^[13] , a do Anglii we wrześniu 1922 roku^[14].

Wyprawa arktyczna

W 1926 roku Worsley był jednym z kierowników brytyjskiej wyprawy arktycznej, dowodził jednym ze statków i prowadził grupę mapującą niezbadany wówczas jeszcze obszar między Spitsbergenem a Ziemią Franciszka Józefa^[1] . Worsley uważał się za pierwszego Nowozelandczyka, który stanął na Ziemi Franciszka Józefa^[1] .

II wojna światowa

Podczas II wojny światowej początkowo pracował dla Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Norwegii i Francji^[1] . Następnie dowodził stacją szkoleniową pogotowia ratunkowego w Balham w Londynie^[3] . Zataiwszy swój wiek, w 1941 roku objął dowództwo statku „Dalriada”, który brał udział w usuwaniu wraków z portu w Sheerness^[3] . Po tym jak się wydało, że w rzeczywistości ma 70 lat, Worsley został przeniesiony jako wykładowca do placówki szkoleniowej marynarki wojennej HMS King Alfred w Hove^[3] . Następnie był zatrudniony w pionie administracyjnym Royal Naval College w Greenwich^[1] .

Worsley zmarł na raka płuc 1 lutego 1943 roku w Claygate^[1] , a jego prochy rozsypano na morzu^[3] . Worsley był dwukrotnie żonaty – z Theodorą Cayley Blackden (1917–1923) oraz z Margaret Jane Cumming (1926–1943)^[1] .

Publikacje

Publikacje podane za listą na stronie Scott Polar Research Institute^[3] :

• 1927 – Under Sail in the Frozen North
• 1931 – Endurance
• 1933 – Shackleton's Boat Journey
• 1938 – First Voyage, in a Square-Rigged Ship

Odznaczenia

Nagrody i odznaczenia podane za listą na stronie Scott Polar Research Institute^[3] :

• 1917 – Srebrny Medal Polarny
• 1917 – Order Wybitnej Służby^[1] 
• 1919 – Order Imperium Brytyjskiego^[1] 
• Royal Naval Reserve Decoration

Upamiętnienie

Na cześć Worsley’a nazwano następujące obiekty na obszarze Antarktyki:

• Cape Worley – przylądek na wschodnim wybrzeżu Półwyspu Antarktycznego^[15] 
• Mount Worsley – szczyt w Georgii Południowej^[3] 
• Worsley Icefalls – w pobliżu Nimrod Glacier^[16] 

W rodzinnym Akaroa ustawiono popiersie Worsley’a^[17].

Przypisy

Bibliografia

• Cape Worsley (Gazetteer of the British Antarctic Territory). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
• Dennerly, P. Y.: Worsley, Frank Arthur. W: Dictionary of New Zealand Biography. 1996.
• Mills, William James: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2024-03-21]. (ang.).
• Murphy, David: Shackleton, Sir Ernest Henry. W: Dictionary of Irish Biography. 2009. DOI: 10.3318/dib.007987.v1.
• National Museum of the Royal New Zealand Navy: Lieutenant Commander Frank Arthur Worsley. [dostęp 2024-04-27]. (ang.).
• Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2024-04-27]. (ang.).
• Shackleton Online. Meet the pioneers. Biography. Frank Worsley, [w:] Scott Polar Research Institute, Department of Geography, University of Cambridge [online] [dostęp 2024-04-27]  (ang.).
• Woolf, Jo: Frank Wild: the call of the ‘white unknown'. [w:] Royal Scottish Geographical Society [on-line]. 2023-04-13. [dostęp 2024-04-21]. (ang.).
• Worsley Icefalls (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Frank A. Worsley Collection. [w:] Akaroa Museum [on-line]. [dostęp 2024-04-21]. (ang.).