Cerkiew Świętego Michała Archanioła w Synkowiczach
 410Г000282 | |||||||||||||||||||||||||
| cerkiew parafialna | |||||||||||||||||||||||||
 Widok ogólny | |||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | Synkowicze | ||||||||||||||||||||||||
| Wyznanie | prawosławne | ||||||||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||||||||
| Eparchia | |||||||||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | 8/21 listopada | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego  | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Białorusi  | |||||||||||||||||||||||||
 53°07′23,2″N 25°09′26,7″E/53,123111 25,157417 | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Cerkiew Świętego Michała Archanioła[1] (biał. Царква Святога Архангела Міхаіла) – prawosławna cerkiew obronna w Synkowiczach (obwód grodzieński), najstarsza tego typu budowla na Białorusi. Świątynia parafialna, w dekanacie zelwieńskim eparchii grodzieńskiej i wołkowyskiej Egzarchatu Białoruskiego Patriarchatu Moskiewskiego.
Historia
Świątynia powstała w pierwszej połowie XVI wieku[2] prawdopodobnie z fundacji Konstantego Wasyla Ostrogskiego. Innym możliwym fundatorem cerkwi był Aleksander I Jagiellończyk[3]. Zachodni przedsionek, niezbędny w liturgii prawosławnej, dostawiony został później[4]. W momencie budowy była to świątynia prawosławna. Po zawarciu unii brzeskiej miejscowa parafia przystąpiła do nowo powstałego wówczas Kościoła unickiego[5]. W latach 1880–1881 cerkiew, będąca ponownie w rękach prawosławnych, została gruntownie przebudowana. Rozebrano wówczas wtórnie dodaną kopułę, wzniesiono kruchtę, absydę zwieńczono kopułą, zaś w 1891 przed budynkiem ustawiono dzwonnicę[5].
W II Rzeczypospolitej cerkiew została zrewindykowana na rzecz Kościoła rzymskokatolickiego. Po zainicjowaniu kampanii neounijnej w budynku powstała parafia tego wyznania, prowadzona przez jezuitów. Następnie przekształcono ją ponownie w parafię łacińską (rzymskokatolicką). W 1945, po włączeniu ziem białoruskich do ZSRR, cerkiew zarekwirowano Kościołowi i zaadaptowano na magazyn. W 1990 zwrócono ją parafii prawosławnej[5]. Od 2007 prowadzony jest remont obiektu[5]. W 2012 pod warstwą farby olejnej z okresu sowieckiego odkryto freski z napisami w języku starogreckim[6].
Architektura
Cerkiew wzniesiona została w stylu gotyckim, na planie czworoboku z trzema absydami przykrytymi jednym półstożkowym dachem, co umożliwiają założone między absydami trompy. Rozwiązanie takie, nietypowe dla budowli bizantyjskich, było powszechne w wielobocznych obejściach hanzeatyckich hal od Lubeki do Rygi[7]. Wnętrze świątyni jest halowe, kryte sklepieniem krzyżowym. W czterech narożach budynku wzniesiono wieże obronne – dwie cylindryczne i dwie ośmioboczne. Cztery narożne wieże wskazują na analogie do cerkwi Świętej Trójcy w Wilnie i cerkwi w Murowance (Małomożejkowie), ale także do położonych na Mazowszu XVI wiecznych kościołów w Pawłowie, Zakroczymiu, Serocku, Cegłowie, Węgrowie i Brochowie[8]. Ściany cerkwi mają półtora metra grubości. Elewację zwieńczono trójkątnym szczytem[5]. Dzięki zachowanym oryginalnym sklepieniom stwierdzono, że świątynia nie posiadała kopuły nad środkowym przęsłem[9].
Historycy architektury wskazują na podobieństwa między cerkwią w Synkowiczach a podobnymi budowlami obronnymi w Wilnie (sobór Przeczystej Bogurodzicy), w monasterze w Supraślu[5] oraz w Murowance (Małomożejkowie)[10].
-
Cerkiew i dzwonnica -
Apsydy -
Fragment wnętrza cerkwi
Legendy
Na temat dziejów cerkwi istnieją legendy, jakoby powstała już w końcu XIV w. po przebudowie pruskiego zamku, lub też że została ufundowana przez wielkiego księcia Witolda[5]. Przekazy te nie mają jednak naukowych podstaw, a historycy sztuki nie mają wątpliwości, że budowla pochodzi z wieku XVI.
Przypisy
- ↑ Polski egzonim przyjęty na 125. posiedzeniu KSNG.
- ↑ Robert M. Kunkel, Późnogotyckie Cerkwie na Zachodnich Rubieżach Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Sztuka ziem wschodnich Rzeczpospolitej XVI–XVIII w., Źródła i Monografie 189, KUL, Lublin 2000, s. 37.
- ↑ TomaszT. Torbus TomaszT., Europa Jagellonica 1386-1572: sztuka, kultura i polityka w Europie Środkowej za panowania Jagiellonów: materiały sesji zorganizowanej przez Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum i Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, PrzemysławP. Mrozowski i inni red., Studia i Materiały / Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum, Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum : Arx Regia - Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, 2015, 164., ISBN 978-83-7022-214-7 [dostęp 2024-02-28] (pol.).
- ↑ A.M. Kusznierewicz, Kultovoje dojlidstwa Bielarusi, Minsk 1993, s. 67.
- ↑ a b c d e f g S. Tyszka, Cerkiew obronna w Synkowiczach, „Inżynier Budownictwa”, 11 II 2011.
- ↑ Freski i greckie napisy w białoruskiej cerkwi [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2016-06-05] .
- ↑ Robert M. Kunkel, Późnogotyckie Cerkwie NA Zachodnich Rubieżach Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Sztuka ziem wschodnich Rzeczpospolitej XVI–XVIII w., Źródła i Monografie 189, KUL, Lublin 2000, s. 43.
- ↑ Robert M. Kunkel, Późnogotyckie Cerkwie na zachodnich rubieżach Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Sztuka ziem wschodnich Rzeczpospolitej XVI–XVIII w., Źródła i Monografie 189, KUL, Lublin 2000, s. 42.
- ↑ Robert M. Kunkel, Późnogotyckie cerkwie na zachodnich rubieżach Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Sztuka ziem wschodnich Rzeczpospolitej XVI–XVIII w., Źródła i Monografie 189, KUL, Lublin 2000, s. 40.
- ↑ Mironowicz A.: Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku. Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, 1991, ss. 89–94.
- p
- d
- e
Architektura sakralna gotyku ceglanego
