Barbakan w Krakowie

Ten artykuł dotyczy barbakanu w Krakowie. Zobacz też: barbakan w Warszawie oraz ruiny barbakanu w Bieczu.
Barbakan
Symbol zabytku nr rej. A-8 z 12 lutego 1931[1]
Ilustracja
Widok na Barbakan z ulicy Basztowej
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Kraków, Planty

Adres

ul. Basztowa
30-547 Kraków

Ukończenie budowy

XV

Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, blisko górnej krawiędzi po prawej znajduje się punkt z opisem „Barbakan”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Barbakan”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Barbakan”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Barbakan”
Ziemia50°03′55,85″N 19°56′29,82″E/50,065514 19,941617
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Barbakan nocą

Barbakan (zwany też Rondlem[2]) – barbakan, najbardziej wysunięta na północ część fortyfikacji miejskich Krakowa. Znajduje się na Plantach, przed Bramą Floriańską, po południowej stronie ul. Basztowej.

Charakterystyka

Stanowi wycinek koła o średnicy wewnętrznej 24,40 m, a grubość murów sięga powyżej 3 m. Jest to gotycka budowla z siedmioma wieżyczkami – okrągłymi i sześciobocznymi ułożonymi naprzemiennie względem siebie. Dawniej był połączony z Bramą Floriańską długą szyją i jego głównym zadaniem była jej obrona. Mury szyi posiadały wewnątrz hurdycje spoczywające na arkadach oraz były zaopatrzone w otwory strzelnicze. Do Barbakanu prowadziło wejście od strony Kleparza. Było ono umieszczone prawie równolegle do linii murów obwodowych, co umożliwiało załodze ostrzeliwanie ogniem flankowym napastników atakujących bramę. Do dwóch bram fortecy wiodły mosty zwodzone, przerzucone nad wyłożoną kamieniami fosą o 24-metrowej szerokości i 3,5-metrowej głębokości. Ponadto od strony Kleparza znajduje się znacznie wysunięta na zewnątrz przybudówka, pod którą niegdyś przepływała woda. Przybudówka ta związana była z funkcjonowaniem bram i mostów zwodzonych[3].

Historia

Został wzniesiony w latach 1498–1499 za panowania króla Jana Olbrachta w obawie przed najazdem wołosko-tureckim zagrażającym Krakowowi po klęsce bukowińskiej. Inspiracją do tej decyzji były dwa barbakany w Toruniu (Starotoruński z 1429 i Chełmiński z 1449), których możliwości obronne skłoniły króla do budowy „takowej fortalicji” w Krakowie. Jan Olbracht osobiście położył tam kamień węgielny pod budowę i przekazał na ten cel 100 grzywien.

W 1816 senator Feliks Radwański w swoim „Votum oddzielnym” w obronie Barbakanu i Bramy Floriańskiej przed wyburzeniem użył m.in. argumentacji, iż do pozbawionego tych fortyfikacji centrum miasta wtargną silne wiatry północne i północno-zachodnie, narażając mieszkańców na częste fluksje, reumatyzmy, a może i paraliże. Tymczasem dekret cesarski wydany w Wiedniu jeszcze w 1806 zalecał zburzenie warowni właśnie ze względów sanitarnych i zdrowotnych. Ostatecznie zwyciężyły argumenty Radwańskiego[4].

W 1910, w związku z obchodami 500-lecia zwycięstwa pod Grunwaldem, powstał projekt umieszczenia w Barbakanie Panoramy Grunwaldzkiej, której autorami mieli być Jan Styka i Tadeusz Styka. Artyści przyjechali z Paryża do Krakowa specjalnie w tej sprawie jeszcze w 1909, aby przedstawić szkice panoramy Komitetowi Grunwaldzkiemu. Wydali też broszurę pt. „Grunwald w Rondlu Bramy Floriańskiej”. Pomysł wywołał ożywioną dyskusję, której echa można znaleźć m.in. w utworach Boya pisanych do Zielonego Balonika. Sprawę panoramy w Barbakanie ostatecznie rozstrzygnęła urzędująca w Wiedniu Centralna Komisja do spraw opieki nad zabytkami, odmawiając zgody na to przedsięwzięcie. Negatywną decyzję motywowano obawą przed narażeniem historycznej budowli na uszkodzenie. Tzw. Diorama Grunwaldzka Tadeusza Popiela i Zygmunta Rozwadowskiego była eksponowana w specjalnie zbudowanym drewnianym budynku na placu św. Ducha[5].

Na Barbakanie znajduje się płyta poświęcona Marcinowi Oracewiczowi. Jak głosi legenda, podczas konfederacji barskiej, gdy zabrakło mu amunicji przy obronie Krakowa, nabił karabin guzikiem od czamary i zabił rosyjskiego dowódcę Panina.

Obecnie Barbakan jest oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Wykorzystywany jest jako miejsce ekspozycji wystaw, jako arena walk sportowych (np. mistrzostw Polski w szermierce) bądź historyzowanych walk rycerskich i tańców dworskich.

Są także organizowane przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa projekcje filmowe pod nazwą BarbaKino – średniowieczne kino letnie w Barbakanie[6].

Galeria

  • Widok na barbakan z południowego zachodu
    Widok na barbakan z południowego zachodu
  • Barbakan w XIX wieku
    Barbakan w XIX wieku
  • Barbakan w XIX wieku (widok od Kleparza), fotografia w Muzeum Narodowym w Krakowie
    Barbakan w XIX wieku (widok od Kleparza), fotografia w Muzeum Narodowym w Krakowie
  • Barbakan w 1909 roku
    Barbakan w 1909 roku
  • Wnętrze barbakanu
    Wnętrze barbakanu
  • Widok wnętrza barbakanu w stronę szyi, w tle – Brama Floriańska
    Widok wnętrza barbakanu w stronę szyi, w tle – Brama Floriańska
  • Klatka schodowa na balkon
    Klatka schodowa na balkon
  • Przejście we wnętrzu machikuł
    Przejście we wnętrzu machikuł
  • Machikuły od zewnątrz i sześcioboczna wieżyczka na barbakanie, w tle – gmach Narodowego Banku Polskiego
    Machikuły od zewnątrz i sześcioboczna wieżyczka na barbakanie, w tle – gmach Narodowego Banku Polskiego
  • Tablica upamiętniająca odnowienie i herby we wnętrzu barbakanu
    Tablica upamiętniająca odnowienie i herby we wnętrzu barbakanu

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 47 [dostęp 2011-06-28] .
  2. ↑ Barbakan. W: Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 44–45. ISBN 978-83-01-13325-2.
  3. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Po prostu „Rondel”, „KRAKÓW”. nr 2 (26)/1990 r., s. 10–12.
  4. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Po prostu „Rondel”, „KRAKÓW” Magazyn Kulturalny, 2/26/1990.
  5. ↑ M.Ż.K (Marek Żukow-Karczewski), Całe miasto mówiło... O Panoramie, „Echo Krakowa”. 14 VI 1994 r., nr 114 (14186).
  6. ↑ BarbaKino – średniowieczne kino letnie w Barbakanie [online], mhk.pl [dostęp 2012-09-04]  (pol.).

Linki zewnętrzne

  • Barbakan – Rondel Bramy Floriańskiej, Rotunda na stronie polska-org.pl
  • Archiwalne widoki Barbakanu w bibliotece Polona