Turpan Hanlığı

Turpan Hanlığı تۇرپان خانلىقى
1487-1680
Başkent	Turpan
Yaygın dil(ler)	Uygurca
Hükûmet	Monarşi
Han
• 1487-1503 Ahmed Han • 1503-1548 Mansur Han • 1653-1655 İbrahim Sultan • 1655-1680 Sultan Said Baba Han
Tarihçe
• Kuruluşu 1487 • Dağılışı 1680
Öncüller Ardıllar Doğu Çağatay Hanlığı Çungar Hanlığı
Günümüzdeki durumu	Sincan Uygur Özerk Bölgesi

Makale serilerinden
Türk tarihi
İlk Çağ • Büyük Hun İmparatorluğu (İÖ 220-İS 92) • Batı Hiung-nu (İÖ 56-36) • Kuzey Hiung-nu (48-156) • Güney Hiung-nu (48-216) • Siyenpi İmparatorluğu (93-234) • Avrupa Hun İmparatorluğu (352-469) • Sabar Hanlığı (5. yy-6. yy)
Orta Çağ • Ak Hun İmparatorluğu (420-670) • Göktürk Kağanlığı (552-744)   • Doğu Göktürk (583-630)   • Batı Göktürk (583-659)   • İkinci Göktürk (681-744) • Avar Kağanlığı (562-803) • Seyanto Hanlığı (628-647) • Hazar Kağanlığı (630-1048) • Büyük Bulgar Hanlığı (632-668) • İdil Bulgarları (7. yy-1240'lar) • Kangar Birliği (659-750) • Birinci Bulgar İmparatorluğu (681-1018) • Uygur Kağanlığı (742-840)   • Kansu Uygur (848-1036)   • Karahoca Uygur (991-1209) • Karluk Hanlığı (743-1220) • Oğuz Yabguluğu (750-1055) • Karluk Yabgu Devleti (756-940) • Şirvanşahlar Devleti (799-1539) • Karahanlılar (840-1212)   • Doğu Karahanlılar (1032-1210)   • Batı Karahanlılar (1041-1212) • Peçenek Hanlığı (860-1091) • Tolunoğulları (868-905) • Akşitler (935-969) • Gazne Devleti (961-1186) • Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157)   • Türkiye Selçuklu (1077-1308)   • Kirman Selçuklu (1092-1187)   • Suriye Selçuklu (1092-1117)   • Irak Selçuklu (1118-1194) • Mengüçlü (1072-1277) • Harezmşahlar İmparatorluğu (1077-1231) • Danişmendliler (1080-1178) • Çaka Bey (1081-1098) • Çubukoğulları (1085-1092) • Dilmaçoğulları (1085-1192) • Saltuklu Beyliği (1092-1202) • İnaloğulları (1098-1183) • Ahlatşahlar (1100-1207) • Artuklu Beyliği (1102-1408) • Böriler (1104-1154) • Zengiler (1127-1250) • İldenizliler (1142-1225) • Erbil Beyliği (1146-1232) • Salgurlular (1148-1286) • Eyyûbîler (1171-1348) • Cengiz İmparatorluğu (1206-1368) • Delhi Sultanlığı (1206-1527) • Çobanoğulları (1227-1309) • Çağatay Hanlığı (1227-1347)   • Doğu Çağatay Hanlığı (1347-1680)   • Batı Çağatay Hanlığı • Altın Orda Devleti (1242-1502) • Memlûk Sultanlığı (1250-1517) • Karamanoğulları (1256-1483) • İnançoğulları (1261-1368) • Sâhib Ataoğulları (1275-1342) • Pervaneoğulları (1277-1322) • Eşrefoğulları (1280-1326) • Menteşe Beyliği (1280-1424) • Karesi Beyliği (1297-1360) • Candaroğulları (1299-1462) • Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922) • Germiyanoğulları (1300-1423) • Hamitoğulları (1301-1423) • Saruhanoğulları (1302-1410) • Taceddinoğulları (1303-1415) • Aydınoğulları (1308-1426) • Tekeoğulları (1321-1390) • Ramazanoğulları (1325-1608) • Eretna (1335-1381) • Dulkadiroğulları (1339-1521) • Taşanoğulları (1350-1398) • Sufi Devleti (1361-1379) • Timur İmparatorluğu (1370-1507) • Akkoyunlular (1378-1508) • Erzincan Beyliği (1379-1410) • Karakoyunlular (1380-1469) • Kadı Burhâneddin Devleti (1381-1398) • Malva Sultanlığı (1392-1562) • Nogay Ordası (1398-1642) • Şeybani Hanlığı (1428-1599) • Kazan Hanlığı (1438-1552) • Kırım Hanlığı (1441-1783) • Astrahan Hanlığı (1446-1556) • Kasım Hanlığı (1452-1681)
Yeni Çağ • Sibir Hanlığı (1464-1598) • Kazak Hanlığı (1465-1729) • Buhara Hanlığı (1500-1785) • Safevî Devleti (1501-1736) • Yarkand Hanlığı (1514-1680) • Hive Hanlığı (1515-1920) • Kutbşah Devleti (1518-1687) • Babür İmparatorluğu (1526-1858) • Bakü Hanlığı (1718-1806) • Afşar İmparatorluğu (1736-1796) • Hokand Hanlığı (1740-1876) • Revan Hanlığı (1747-1828) • Buhara Emirliği (1785-1920)
Yakın Çağ • Kaçar İmparatorluğu (1794-1925) • Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti (1913) • Türkistan Millî Özerk Hükûmeti (1917-1918) • Aras Türk Cumhuriyeti (1918-1919) • İdil Ural Devleti (1918-1919) • Alaş Orda (1917-1920) • Kırım Halk Cumhuriyeti (1917-1918) • Azerbaycan DC (1918-1921) • Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükümeti (1918-1919) • Azadistan (1919-1920) • Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Tıva Halk Cumhuriyeti (1921-1944) • Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti (1932-1934) • Hatay Devleti (1938-1939) • Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949) • Azerbaycan Millî Hükûmeti (1945-1946) • Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi (1964-1974) • Özerk Kıbrıs Türk Yönetimi (1974-1975) • Kıbrıs Türk Federe Devleti (1975-1983) • Türkiye • Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti • Kırgızistan • Özbekistan • Azerbaycan • Kazakistan • Türkmenistan Tarihi Türk devletleri listesi   • Tarihî ve çağdaş Türk devletleri   • Türk tarihi edebiyatı'
g t d

Turpan Hanlığı 1487 yılında Doğu Çağatay Hanı; Yunus Han'ın ikinci oğlu Ahmed Han tarafından Doğu Türkistan topraklarının kuzeyinde kurulmuştur. Hanlığın başkenti Turpan şehridir.

Tarih

Ahmed Han 1485 yılında Oyratlar, Kırgızlar ve Kazaklarla sık sık çatışmaya girerek Turpan şehrini ele geçirdi. Oyratlar Ahmed Han'a Alacha yani "katil" diyorlardı. Ahmed Han 1488 yılında Kara Del Hanlığı'nın başkenti Kumul'u ele geçirdi ve Kara Del Hanı Kansin'i öldürdü. Ancak Kumul şehrini bir yıl ellerinde tutabildi Ahmed Han şehri Kara Del Hanı Engke Bolad'a terk etmek zorunda kaldı. 1493 yılında Ahmed Han Kara Del Hanı Şamba'yı ele geçirdi ve onu esir aldı. Ming Hanedanı Kara Del Hanı Şamba'yı destekledi Ahmed Han Ming baskısı iç huzursuzluk nedeniyle Kumul'dan vazgeçti. Ahmed Han 1499 yılında Kaşgar ve Yengisar şehirlerini Mirza Ebu Bekir Dughlat'dan ele geçirdi.^[1]

Özbek Hanı Şeybanî Han, Ahmed Han'a yardım için gelen kardeşi Mahmud Han'a saldırdı. Mahmud Han ve Ahmed Han savaşı kaybettiler ve Şeybanî Han Taşkent ve Sayram şehirlerini ele geçirdi. Ahmed Han yakalandı ama kısa süre sonra serbest bırakıldı 1504 yılında Aksu'da felçten öldü.^[2]

1503 yılında Mansur Han tahta geçti Gulca ve Aksu şehirlerini yağmalayan güçlü Kaşgar'lı Mirza Ebu Bekir Dughlat mücadeleye başladı . 1514 yılında Mansur Han'ın kardeşi Said Han Mirza Ebu Bekir Dughlat'a saldırdı. Kaşgar, Yarkent ve Hotan'ı ele geçirdi. Mirza Ebu Bekir Dughlat Ladakh'a kaçtı. Said Han ele geçirdiği topraklarda Yarkent Hanlığı'nı kurdu.^[3]

Mansur Han 1513 yılında Kara Del Hanlığı'nı ele geçirdi ve hanlık ortadan kaldırıldı. 1517 yılında Mansur Han Kumul şehrine taşındı.^[4] Kuzey Yuan Hanedanı Hanı Dayan Han'dan haraç konusundaki anlaşmazlıklar nedeniyle kaçan İbrahim liderliğindeki Moğollarla Mansur Han ittifak kurdu. 1517, 1524 ve 1528 yıllarında birçok kez Ming-Turpan çatısması oldu Ming Hanedanı Turpan baskınlarını püskürttü.

Mansur, 1524'te 20.000 askerle Ming Hanedanı saldırmaya çalıştı ancak Ming birlikleri tarafından yenildi. Ming güçleri Turpan ve Moğolları Suzhou bölgesine yaptıkları baskınlardan geri püskürttü.^[5] Ming Hanedanı savaşa yol açan ekonomik ablukayı ve kısıtlamaları kaldırmayı reddetti ve Turpan Hanlığı ile ticareti kısıtlamaya devam etti. Ming Hanedanı Turrpan Hanlığı'nın Kumul şehrini ilhak ettiğini kabul etti.^[6][7]

1545 yılında Hanlığın başına Şah Han geçti. Kumul'un bir kısmını ele geçiren ve Oyratlar ve ittifak kuran kardeşi Muhammet ile savaştı. Şah Han 1570'de öldü ve yerine Muhammet Sultan geçti taht iddiasında Ming hanedanı'nın desteğini almaya çalışan üçüncü kardeşi Sufi Sultan'a karşı savaşmak zorunda kaldı. 1570 yılında Muhammet Sultan'ın öldü sonraki hanlar Turpan'dan Pekin'e 1647 ve 1657'de elçi gönderirler. Çing Hanedanı onları gerçek Çağataylıların elçileri olarak görüyorlardı.^[8]

Kaynaklar

Dış bağlantılar

• Grousset, René (1970). Bozkır İmparatorluğu: Orta Asya Tarihi. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press. s. 176. 20 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2022.