Ihlamur

Tilia
Tilia tomentosa
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae Şube: Spermatophyta Sınıf: Magnoliopsida Takım: Malvales Familya: Malvaceae Cins: Tilia L.
Türler
30 tür; metne bakınız

Ihlamur (Tilia), Malvaceae (ebegümecigiller) familyasına bağlı, Kuzey Yarımküre'nin ılıman ve yarı tropik bölgelerinde yetişen ağaç cinsidir.

Morfolojik özellikleri

30'a yakın farklı türü bulunur ve boyları 20 ila 40 m (65 ila 130 ft) yüksekliğe varır. Yaprakları kalp biçiminde, genel olarak asimetrik ve 6 ila 20 cm (2+1⁄4 ila 7+3⁄4 in)'dir.

Çiçekleri hermafroditik yapıya sahip olduğundan hem dişi hem de erkeği böcekler tarafından polenlenebilir.

Odunları hafif, yumuşak, az parçalı, yoğunluğu 560 kg/m³ olduğundan kereste işlemleri için elverişlidir.

Ekolojik özellikleri

Serin, verimli, kireçli toprakları severler. Tabansuyu yüksek, bol humuslu kumlu topraklarda yetiştiği gibi az derin ve kireçli topraklarda da yetişir. Genellikle kayınların toprak isteklerinin andırırlar. Hızlı büyürler. Sürgün verme özellikleri vardır. Gölgeye dayanırlar.

Türkiye'de çoğunlukla Karadeniz, Ege, Marmara Bölgesi ve Antalya çevresinde yetişmekte olup ılıman iklimleri sevmektedir. Bu ağacın üretimi çoğunlukla tohum ile yapılmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Tarihçe

Orta Avrupa'da eskiden birçok köyde ıhlamur vardı. Merkezde bulunur buluşma noktası olarak kullanılırdı. Ayrıca burada haber alış verişinde bulunulur, gelinler kendilerini gösterirlerdi. Mayıs başında dans festivalleri bu ağacın altında düzenlenirdi. Bunlarla beraber köy mahkemeleri genelde yine burada kurulurdu. Bu yüzden ıhlamur, mahkeme ağacı ya da mahkeme ıhlamuru olarak da bilinir.^[1] Germen ve Slav halklarında ıhlamur kutsal bir ağaçtır.

1000 yaşına kadar yaşayabilen ıhlamurlar görülmüştür. Türkiye'de de 500 yaşını geçmiş çok sayıda ıhlamur ağacı vardır.^[1]

Kullanımı

Kokulu çiçeklerinden dolayı gölge ağacı olarak yetiştirilir.^[2] Çiçekleri kurutularak çay olarak tüketilmektedir. Çiçek verdiği dönemlerde, güneşli bir zamanda çiçeklerinin toplanması, çiçeklenmesini artırır. Doğramacılıkta kıymetli olan beyaz ve hafif bir odun verir. Hava kurusu ağırlığı 0,40 gr/cm³'tür. Ihlamur kabuğundaki lifler ip ve kaba dokumalarda kullanılır. Arıcılıkta da önemli bir nektar kaynağıdır. Çiçekleri çay olarak içilir. Çiçek durumları tıbbi olarak kullanılır. Ihlamur çiçeği yatıştırıcı, idrar verici ve balgam söktürücü olarak çay halinde kullanılır. Ihlamur çiçeği banyosunun da yatıştırıcı bir özelliği vardır. Oymacılık ve mobilyacılıkta, oyuncak sanayinde, müzik aletleri yapımında, kâğıt ve kibrit üretiminde kullanılırlar.Tıbbi olarak T.rubra, T.platyphyllos, T.cordata türleri kullanılır.^[3]

Taksonomi

• Gümüş ıhlamur(Tilia tomentosa)
• Küçük yapraklı ıhlamur (Tilia cordata)
• Büyük yapraklı ıhlamur(Tilia platyphyllos)
• Tilia dasystyla
• Tilia americana
• Tilia amurensis, talkımlar 3–5 cm, yaprak ayasının ucu genellikle loplu değildir Kısır veya körleşmiş stamenler bulunur, meyve yumurtamsı.Çin, Kore ve Rusya
• Tilia begoniifolia
• Tilia callidonta
• Tilia chinensis, yaprak kenarı dişli 1,5 mm az, yan damarlar 7-9 çiftli; meyve yumurtamsı-küre; talkımlar 1-3 çiçekli; taç yapraklar 8–9 mm. Çin
• Tilia chingiana, yaprak geniş yumurtamsı; yaprak alt yüzündeki damar birleşimleri tüylü. Çin
• Tilia endochrysea, meyve dış kabuğu kayış gibi, kuruduğunda açılır.
• Tilia henryana, yaprak yarı dairesel; yaprak kenarı dişli 3–5 mm; yapraklar ve dallar sarı yıldız keçemsi tüylü; brakteler 7-10 × 1-1,3 cm. Çin
• Tilia insularis
• Tilia japonica, yaprak dairemsi; kuruduğunda kahverengi; meyve yumurtamsı; çanak yaprakların alt yüze seyrek yıldız tüylü; çiçek sapı 5–8 mm; brakteler 3,5-6 cmm. Çin ve Japonya
• Tilia jiaodongensis, yumurtalık tüysüz; talkımlar (20-)40-100 çiçekli; İkinci derece brakteli. Çin
• Tilia kiusiana
• Tilia kueichouensis
• Tilia likiangensis, yaprak sapı yıldız tüylü; yaprak kenarı küçük testere dişli; dallar tüysüz; brakteler 6–9 cm.Çin
• Tilia mandshurica
• Tilia maximowicziana
• Tilia membranacea, yaprak yarı zarımsı; yaprak alt yüzü tüysüz veya damar birleşim yerleri tüylü. Çin
• Tilia miqueliana, talkımlar 3-12 çiçekli; yaprak tabanı simetrik yürek biçiminde. Çin ve Japonya
• Tilia mongolica, talkımlar 5-8 cmm; yaprak ucu genellikle üç loplu; taç yaprağımsı kısır ve körleşmiş stamenler bulunur; meyve ters yumurtamsı. Çin
• Tilia nasczokinii
• Tilia nobilis
• Tilia oliveri
• Tilia paucicostata, yaprak yumurtamsı veya yumurtamsı-üçgen biçiminde; kuruduğunda yeşilimsi; meyve ters yumurtamsı; çanak yaprakların alt yüzü tüysüz; çiçek sapı 10–15 mm; brakteler 5-8,5 cm. Çin
• Tilia sabetii
• Tilia stellatopilosa
• Tilia taishanensis
• Tilia tuan, yaprak kenarı tam veya yaprak ucuna yakın kısmı az dişli; dallar tüylü; brakteler 12–16 cm; talkımlar 3-22 çiçekli; yaprak tabanı genellikle eğik. Çin

Melezler

• Tilia × moltkei (Tilia americana × T. petiolaris)
• Tilia × europaea (T. cordata × T. platyphyllos)
• Tilia × flavescens (T. americana × T. cordata)
• Tilia × euchlora (T. cordata × T. dasystyla)
• Tilia × petiolaris (T. tomentosa × T. ?)

Galeri

• 
  Tilia americana
• 
  Tilia cordata
• 
  Tilia henryana
• 
  Tilia heterophylla (sin. T. monticola)
• 
  Tilia insularis
• 
  Tilia japonica
• 
  Tilia maximowicziana
• 
  Tilia miqueliana
• 
  Tilia mongolica
• 
  Tilia oliveri
• 
  Tilia platyphyllos
• 
  Tilia tomentosa

Dış bağlantılar

• Eichhorn, Markus (January 2012). "Lime Trees and Bees". Test Tube. Brady Haran for the University of Nottingham. 5 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2021. 
• Wikimedia Commons'ta Ihlamur ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
• Vikitür'de Ihlamur ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.

Kaynakça

Genel

• Yaltırık, F., 1992. Dendoloji II, Angiospermae (Kapalıtohumlular), 256s, İstanbul
• https://global.britannica.com/plant/linden-plant^{[ölü/kırık bağlantı]}, Ana britancica ıhlamur maddesi
• http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=133008 27 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Çin florası (Flora of China)
• http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=133008 26 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kuzey Amerika florası (Flora of North America)

Özel