Zmiana językowa

Zmiana językowa – nowy element powstały na gruncie danego systemu językowego; zmiana w jego wewnętrznej strukturze[1]. Jest to utrwalona innowacja językowa, powstała albo wskutek ewolucji reguł języka, albo też jako efekt celowego działania jego użytkowników[2]. Może służyć zaspokojeniu nowych potrzeb komunikacyjnych, bywa uwarunkowana kontaktem językowym lub wpływem oświaty, niekiedy także błędem ludzkim[2][3].

Zmiany językowe dokonują się na rozmaitych płaszczyznach systemu, a innowacje obserwowane na pojedynczej płaszczyźnie mogą powodować przeobrażenia na pozostałych poziomach języka[1][4]. Zmiany dźwiękowe przejawiają się w postaci innowacji fonetycznych (takich jak redukcje, asymilacja, dysymilacja); zmiany morfologiczne, konstytuujące się w strukturze fleksyjnej i słowotwórczej, mogą zaś powstawać w odpowiedzi na wyrównania analogiczne lub innowacje fonetyczne[1].

Zmiany językowe mogą być umotywowane czynnikami wewnętrznymi (np. ekonomią języka) lub zewnętrznymi (np. wpływem innych języków lub modą)[1]. Utrwalają się w różnym zakresie – bywają zakończone i trudne do zauważenia, ale mogą być także właściwe dla idiolektu mówiącego, zależne od wieku i innych czynników socjolingwistycznych[5]. Ich zasięg geograficzny bywa nieregularny[6]. Częstym wyjaśnieniem dla zmian językowych jest zjawisko analogii[7]. Źródłem zmian w języku standardowym mogą być odmiany niestandardowe, z którymi standard wchodzi w kontakt; z kolei te drugie odmiany nie opierają się wpływom standardu[3].

Pod wpływem kontaktu językowego bardzo często dochodzi do zapożyczania słownictwa (np. wyrazów określających pojęcia z innej kultury). Przy odpowiednich okolicznościach językowo-społecznych możliwe jest także przeniesienie elementów struktury języka (cech składni, morfologii, semantyki czy fonologii), również na styku różnych rodzin językowych (np. uralskiej i indoeuropejskiej)[8]. W ramach kontaktu językowego mówi się o konwergencji, czyli zbliżaniu się języków do siebie (wpływ ten ma charakter obustronny) i releksyfikacji, czyli zastępowaniu większości (lub całej) leksyki jednego języka słownictwem innego języka[9].

Zmiany językowe są zjawiskiem naturalnym i typowym dla języków żywych, w tym ich form literackich. Zachodni językoznawcy, stosujący podejście opisowe, odstępują przeważnie od prób ich hamowania[10] czy też wartościowania poszczególnych zjawisk jako dobrych lub złych[3][11][12]. Nie jest prawdziwe przekonanie, jakoby zmiany językowe prowadziły do uproszczenia mowy i zubożenia jej potencjału ekspresyjnego[13][14]. Można przyjąć, że każde ewentualne kryterium, którego używa się do ewaluacji zmian, powinno być oparte na świadomości rozmaitych zastosowań, jakie dany język znajduje w posługującym się nim społeczeństwie[15]; niemniej zmiany językowe uchodzą za zjawisko nieuniknione, silnie związane ze społecznym charakterem języka, ale jednocześnie pozbawione kierunkowości (język nie dąży ani do gorszego, ani do lepszego stanu)[16].

Tradycyjne koncepcje kultywacji języka i potoczne stanowiska często uznają zmienność języka za zjawisko ujemne, świadczące o jego degradacji, upadku norm[17][13]. Negatywny stosunek do zmian językowych może wynikać ze złudnego przeświadczenia, jakoby współcześnie ich tempo było szczególnie nasilone[13]. Przekonaniu temu sprzyjają takie czynniki jak wpływ środków masowego przekazu (w tym telewizji) oraz możliwości podróży. Dostępność mediów i łatwość podróży przyczyniają się do większej wiedzy na temat istnienia różnic językowych oraz nasilonego kontaktu ze zjawiskami wariantywności i zmienności języka[13].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 693, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
  2. ↑ a b Innowacja językowa, [w:] AndrzejA. Markowski AndrzejA., Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, s. 1581–1582, ISBN 978-83-01-14198-1 .
  3. ↑ a b c RichardR. Hudson RichardR., Some issues on which linguists can agree, „Journal of Linguistics”, 17 (2), 1981, s. 333–343, DOI: 10.1017/S0022226700007052, ISSN 0022-2267, JSTOR: 4175597  (ang.), vide s. 337–338.
  4. ↑ VáclavV. Cvrček VáclavV. i inni, Mluvnice současné češtiny I. Jak se píše a jak se mluví, Praha: Uniwersytet Karola w Pradze, Karolinum Press, 2015, s. 36, ISBN 978-80-246-2812-7  (cz.).
  5. ↑ JanJ. Pokorný JanJ., Lingvistická antropologie: jazyk, mysl a kultura, Praha: Grada Publishing, 2010, s. 124, ISBN 978-80-247-2843-8  (cz.).
  6. ↑ KarelK. Horálek KarelK., Úvod do studia slovanských jazyků, Praha: Nakladatelství ČSAV, 1955, s. 34, OCLC 222121745  (cz.).
  7. ↑ Proč se jazyk mění [online], Jazykový koutek, 16 listopada 2015 [dostęp 2020-01-18]  (cz.).
  8. ↑ Sarah Thomason: Language Contact. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2001, s. 10–11. ISBN 0-7486-0719-6. OCLC 47041712. (ang.).
  9. ↑ Sarah Thomason: Language Contact. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2001, s. 89–91. ISBN 0-7486-0719-6. OCLC 47041712. (ang.).
  10. ↑ LoretaL. Vaicekauskienė LoretaL., NerijusN. Šepetys NerijusN. (red.), Lithuanian Language Ideology: A History of Ideas, Power and Standardisation [online] [dostęp 2019-03-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-24]  (ang.).
  11. ↑ JoanJ. Bybee JoanJ., Language Change, Cambridge: Cambridge University Press, 2015, s. 10–11, DOI: 10.1017/CBO9781139096768, ISBN 978-1-107-02016-0, ISBN 978-1-107-65582-9, ISBN 978-1-139-09676-8  (ang.).
  12. ↑ LyleL. Campbell LyleL., Historical Linguistics: An Introduction, wyd. 2, Cambridge, Massachusetts: MIT Press, 2004, s. 3–4, ISBN 978-0-262-53267-9, OCLC 54692867  (ang.).
  13. ↑ a b c d DickD. Smakman DickD., Discovering Sociolinguistics: From Theory to Practice, London: Macmillan International Higher Education, 2018, s. 96–97, ISBN 978-1-137-51907-8, ISBN 978-1-137-51908-5, OCLC 1332207902  (ang.).
  14. ↑ MateM. Kapović MateM., O „pravilnosti” u jeziku, „Kolo”, 3–4, 2009 [dostęp 2024-01-12]  (chorw.).
  15. ↑ JohnJ. Lyons JohnJ., Introduction to Theoretical Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1968, s. 42–44, ISBN 978-0-521-09510-5  (ang.).
  16. ↑ DavidD. Crystal DavidD., Swimming with the tide in a sea of language change, „IATEFL Issues”, 149, 1999, s. 2–4  (ang.).
  17. ↑ KláraK. Sándor KláraK., Secular linguistics and education: questions of minority bilingualism, „Regio: Kisebbségtudományi Szemle”, 1998, s. 141–173 [zarchiwizowane z adresu 2020-03-15]  (ang.), vide s. 144.
Kontrola autorytatywna (zmiana):
  • LCCN: sh85077214
  • GND: 4056508-7
  • NDL: 01135566
  • J9U: 987007529216905171
Encyklopedia internetowa: