Zbrodnia w Koniuchach

Zbrodnia w Koniuchach
Ilustracja
Pomnik w Koniuchach (2014)
Państwo

Polska (okupowana przez III Rzeszę)

Miejsce

Koniuchy

Data

29 stycznia 1944

Typ ataku

zbrodnia wojenna

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Zbrodnia w Koniuchach”
Ziemia54°16′50″N 25°14′40″E/54,280556 25,244444

Zbrodnia w Koniuchach – zbrodnia popełniona 29 stycznia 1944 przez partyzantów radzieckich (Rosjan i Litwinów) Genrikasa Zimanasa i partyzantów żydowskich Jaakowa Prennera na co najmniej 38 polskich mieszkańcach (mężczyznach, kobietach i dzieciach; najmłodsze miało 2 lata) wsi Koniuchy[1][2] (dziś na terenie Litwy, dawniej w II Rzeczypospolitej w województwie nowogródzkim, w powiecie lidzkim)[3].

W czasie pogromu we wsi spalono większość domów, oprócz zamordowanych, co najmniej kilkunastu mieszkańców zostało rannych, a przynajmniej jedna osoba z nich zmarła następnie wskutek otrzymanych ran. Przed atakiem wieś zamieszkana była przez około 300 polskich mieszkańców, istniało w niej około 60 zabudowań. Partyzanci radzieccy wcześniej często rekwirowali mieszkańcom wsi żywność, ubrania i bydło, dlatego też tutejsi mieszkańcy powołali niewielki ochotniczy oddział samoobrony.

W nocy z 28 na 29.01.1944 r. grupa partyzantów sowieckich otoczyła wieś i ok. piątej rano przystąpiła do ataku, który trwał 1,5–2 godziny. Pochodniami podpalano słomiane dachy domów, do wybudzonych, uciekających mieszkańców strzelano na oślep. W wyniku ataku zginęło co najmniej 38 osób, kilkanaście zostało rannych. Część ofiar spłonęła w swych domach, część zginęła od strzału z broni palnej. Wśród ofiar byli mężczyźni, kobiety i małe dzieci. Spalono większość zabudowań, ocalało tylko kilka domów.[4]

Atak na Koniuchy przeprowadziła 120–150-osobowa grupa partyzantów sowieckich pochodzących z różnych oddziałów stacjonujących w Puszczy Rudnickiej. Oddziały te były wielonarodowościowe. Należeli do nich m.in. partyzanci żydowscy, uciekinierzy z gett w Kownie i Wilnie.[4]

W sprawie masakry w Koniuchach prowadzone jest śledztwo IPN. Dotychczas ustalono, że napadu dokonały radzieckie oddziały partyzanckie stacjonujące w Puszczy Rudnickiej: „Śmierć faszyzmowi” i „Margirio”, wchodzące w skład Brygady Wileńskiej Litewskiego Sztabu Ruchu Partyzanckiego, oraz „Śmierć okupantowi”, wchodzący w skład Brygady Kowieńskiej. Do oddziałów tych należeli Rosjanie i Litwini, większość oddziału „Śmierć okupantowi” tworzyli Żydzi i żołnierze Armii Czerwonej zbiegli z obozów jenieckich. Oddział żydowski liczył 50 ludzi, a oddziały rosyjsko-litewskie około 70 osób. Dowódcami byli Jakub Penner i Samuel Kaplinsky. Według jednego z napastników Chaima Lazara celem operacji była zagłada całej ludności łącznie z dziećmi jako przykład służący zastraszeniu reszty wiosek. Według ustaleń Kongresu Polonii Kanadyjskiej, będących podstawą wszczęcia śledztwa, liczba zabitych wynosi ok. 40[5].

Atak na Koniuchy i wymordowanie tutejszej ludności cywilnej był największą z szeregu podobnych akcji prowadzonych w 1943 i 1944 przez oddziały partyzantki radzieckiej w Puszczy Rudnickiej i Nalibockiej (np. masakra ludności w miasteczku Naliboki).

W maju 2004 w Koniuchach odsłonięto pomnik pamięci ofiar zawierający 34 ustalone nazwiska ofiar.

W powojennych opracowaniach, na podstawie m.in. relacji żydowskich uczestników ataku na wieś (np. Izaaka Chaima i Chaima Lazara) często podawano informacje o zamordowaniu wszystkich 300 mieszkańców, a także o walkach z oddziałem niemieckich żołnierzy (w innych źródłach – litewskiej policji). Jednak późniejsze opracowania nie potwierdziły obecności Niemców czy policjantów w wiosce, a także zakwestionowały tezę, że zginęli wszyscy mieszkańcy wsi (część z mieszkańców uciekła z masakry i przeżyła wojnę).

Przypisy

  1. ↑ Kazimierz Krajewski, Na straconych posterunkach. Armia Krajowa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015, s. 156.
  2. ↑ Magdalena Semczyszyn, Icchak Cukierman, Aba Kowner i Eliezer Lidowski – organizatorzy powojennej emigracji żydowskiej do Palestyny, „Polish Biographical Studies”, 2014, nr 2, s. 98, przypis nr 10.
  3. ↑ Virtuti Militari za dokonanie masakry w polskiej wsi Koniuchy. [w:] Historia Do Rzeczy [on-line]. Grupa Wirtualna Polska, 2014-09-24. [dostęp 2014-09-26]. (pol.).
  4. ↑ a b Instytut PamięciI.P. Narodowej Instytut PamięciI.P., Informacja o śledztwie dotyczącym zbrodni popełnionej w Koniuchach [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2020-01-23]  (pol.).
  5. ↑ Kongres Polonii Kanadyjskiej – ZarządK.P.K.– Z. Główny Kongres Polonii Kanadyjskiej – ZarządK.P.K.– Z., Letter From The Canadian Polish Congress To Poland’s Institute Of National Remembrance [online], 20 lutego 2002 [dostęp 2018-06-21] .

Bibliografia

  • Cohen R., 2000 : The Avengers. Alfred A. Knopf, Nowy Jork.
  • Kowalski I., 1969: A Secret Press in Nazi Europe: The Story of a Jewish United Organization. Central Guide Publishers, Nowy Jork.
  • Lazar Ch., 1985: Destruction and Resistance. Shengold Publishers, Nowy Jork.
  • „Rzeczpospolita”, 2004 (22.05)
    • Marek Jan Chodakiewicz, Intermarium: The Land between the Baltic and Black Seas (New Brunswick, New Jersey and London: Transaction, 2012), 500–519 („Koniuchy: A Case Study”)

Linki zewnętrzne

  • Mark Paul: The Massacre At Koniuchy. Mord w Koniuchach. Glaukopis, 29 stycznia 2011, s. 1–233. (ang.).
  • Śledztwo w sprawie zabójstwa przez partyzantów sowieckich, w styczniu 1944 roku, mieszkańców wsi Koniuchy gm. Bieniakonie pow. Lida woj. nowogródzkie – komunikat IPN. ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-20)].
  • Rzeczpospolita: Piotr Gontarczyk „Nikt nie wymknął się z okrążenia” 26-07-2008
  • Masakra w Koniuchach, Czesław Malewski. naszawitryna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-11)].
  • Masakra w Koniuchach (II), Czesław Malewski. naszawitryna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-08)].
  • Liliana Narkowicz Siła w cierpieniu (z zeznań naocznego świadka). promemoria.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-01)].
  • Mark Paul, Tangled Web: Polish-Jewish Relations in Wartime Northeastern Poland and the Aftermath, Part 3 (Toronto: PEFINA Press, 2018) (5. „Civilian Massacres–The Case of Koniuchy”): http://kpk-toronto.org/wp-content/uploads/Tangled-Web-3-2.doc