Wyrób dzwonków pasterskich w Portugalii

Wyrób dzwonków pasterskich^[1][a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Dzwonki pasterskie jako element stroju podczas karnawału w Podence w 2011 roku
Państwo	Portugalia
Typ	niematerialne dziedzictwo kulturowe
Numer ref.	01065
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2015 na 10. sesji
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Wyrób dzwonków pasterskich^[1] (port. Arte chocalheira^[2]) – tradycyjna sztuka wykonywania dzwonków pasterskich kultywowana w kilku regionach Portugalii.

Decyzją obradującego w Windhuku Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO wyrób dzwonków pasterskich wpisany został 1 grudnia 2015 roku na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony^[2][3]. Nazwa wpisu w języku angielskim to Manufacture of cowbells^[4], natomiast w portugalskim – Fabrico de Chocalhos^[5].

Historia

Dzwonki pasterskie na obszarze dzisiejszej Portugalii wytwarzane są co najmniej od 2000 lat; odnajdywane podczas wykopalisk celtoiberyjskie dzwonki z I wieku p.n.e. są bardzo podobne do produkowanych w czasach historycznych^[5]. Pierwotnie instrumenty te wytwarzane były wszędzie tam, gdzie wypasane były zwierzęta – zarówno w kontynentalnej Portugalii, jak i na należących do niej wyspach. Współcześnie już tylko w siedmiu miejscach na terenie kraju nadal kultywowana jest ta tradycja^[5]:

• na północy – w okolicach Bragançy,
• w środkowej części kraju – w miejscowościach Asseiceira(inne języki) (gmina Tomar) i Ereira(inne języki) (gmina Cartaxo),
• na południu, w rejonie historycznym Alentejo – w Estremoz i Reguengos de Monsaraz oraz we wsi Alcáçovas(inne języki) (gmina Viana do Alentejo),
• na wyspie Terceira wchodzącej w skład archipelagu Azorów – w wiosce Grota do Medo (gmina Angra do Heroísmo).

Alcáçovas jest głównym ośrodkiem wytwarzania dzwonków pasterskich w Portugalii^[1], a jedną z najdłużej trudniących się tym zajęciem rodzin na Półwyspie Iberyjskim oraz rodziną, która produkcją dzwonków pasterskich zajmuje się najdłużej w kraju, bo już od XVIII wieku, jest rodzina Sim Sim^[5].

Charakterystyka

Dzwonki pasterskie to idiofoniczne instrumenty muzyczne z pojedynczym sercem^[5], zawieszone zwykle na skórzanym pasku na szyi krowy lub owcy, tradycyjnie używane przez pasterzy do lokalizowania swoich zwierząt podczas ich wypasu^[4][1]. Dźwięk dzwonków tworzy również niezwykłą atmosferę oraz wzmacnia więź pasterza ze swoimi zwierzętami, a współcześnie instrument ten bywa również używany podczas różnych uroczystości i świąt (jak np. karnawał) oraz jako ozdoba czy pamiątka turystyczna^[5].

Istnieje wiele rodzajów dzwonków pasterskich, a ich kształt i rozmiar zależy od zwierzęcia lub okazji, na jaką mają być użyte. Mogą mieć od 1 do 50 cm długości – mniejsze są używane np. dla owiec, psów, koni czy nawet ptaków, a większe dla kóz i krów^[5]. Dzwonki mogą mieć wytłoczony znak wytwórcy lub właściciela bądź oba^[5]. Instrumenty będące dziełem dawnych mistrzów są szczególnie cenione ze względu na swoją złożoność i estetykę i oznaczone są motywem gałązki^[5].

Wiedza o wyrobie dzwonków przekazywana jest w obrębie rodzin z ojca na syna. Tradycja ta jednak stopniowo zanika ze względu na zmiany społeczno-gospodarze, takie jak wprowadzanie nowych metod wypasu ograniczających liczbę osób zajmujących się pasterstwem czy masowa produkcja dzwonków przy użyciu tańszych technik przemysłowych^[4][1]. W chwili wpisania wyrobu dzwonków pasterskich na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w grudniu 2015 roku aktywnych było zaledwie 11 zakładów i trzynastu rzemieślników parających się tym zajęciem, z których dziewięciu miało więcej niż 70 lat^[4][1].

Proces wytwarzania

Dzwonki pasterskie wykuwa się na zimno z prostokątnego kawałka żelaznej blachy, składanego na kowadle aż do uzyskania kształtu miseczki. Do jednego z końców przymocowuje się pętelkę na pasek, na którym dzwonek będzie wisieć. Następnie wokół żelaznej formy umieszcza się małe kawałki miedzi lub cyny, które otacza się z kolei mieszanką gliny i słomy. Całość wypala się przez około godzinę w piecu w temperaturze ok. 1200 °C, po czym formę zanurza się w zimnej wodzie celem szybkiego jej schłodzenia. Na koniec wypalona glina jest usuwana, pokryte miedzią lub cyną żelazo jest polerowane, montuje się serce dzwonka i jest on strojony^[5][4][1].

Przypisy