Szachownica kostkowata

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

liliowate

Rodzaj

szachownica

Gatunek

szachownica kostkowata

Nazwa systematyczna

Fritillaria meleagris L.
Sp. pl. 1:304. 1753

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Szachownica kostkowata (Fritillaria meleagris L.) – gatunek bylin należący do rodziny liliowatych. Występuje głównie w Europie Zachodniej. W rozproszeniu spotyka się ją w środkowej i południowo-wschodniej Europie. W Polsce gatunek bardzo rzadki. Występuje na Pomorzu, w Wielkopolsce, w okolicach Przemyśla (rezerwat przyrody Szachownica kostkowata w Stubnie, rezerwat przyrody Szachownica w Krównikach), nad Sanem oraz Biebrzą.

Morfologia

Łodyga: Dorasta od 15 do 40 cm.
Liście: Szarozielone, rynienkowate, wąskolancetowate, rowkowane, ustawione skrętolegle.
Kwiat: Bezwonny, dzwonkowaty, pochylony ku dołowi o długości 3–4 cm. Tępe płatki okwiatu są podgięte na wierzchołku, u nasady każdej działki znajduje się miodnik. Kwiat jest purpurowobrązowy z wzorem szachownicy, czasem białawozielono plamisty lub czerwono pstrokaty. Pojedynczy kwiat żyje średnio 6-7 dni, wytwarza w tym czasie dość silnie skoncentrowany nektar (średnie stężenie cukrów >50%) składający się w prawie równych proporcjach z sacharozy, glukozy i fruktozy^[3]. Roślina kwitnie od kwietnia do maja.
Cebula: Kuliste, wielkości orzecha laskowego.

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. Roślina samozgodna, lecz nasiona głównie obcopylne. Kwiaty odwiedzane przez błonkówki i muchówki - głównymi zapylaczami są trzmiele^[4]. Rośnie na wilgotnych łąkach, w zaroślach, na torfowiskach niskich, bagnach. Gatunek charakterystyczny łąk kaczeńcowych ze związku Calthion^[5].

Wymagania: Lekkie gleby, w pobliżu oczek wodnych i strumyków.
Roślina trująca

Zagrożenia i ochrona

W Polsce roślina objęta całkowitą ochroną gatunkową.

Kategorie zagrożenia:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[6]: E (wymierający); 2016: CR (krytycznie zagrożony)^[7].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin^[8]: CR (critical, krytycznie zagrożony).

Występuje m.in. w Rezerwacie przyrody Szachownica kostkowata w Stubnie.

Zastosowanie

Roślina ozdobna - uprawiana w ogrodach.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-07-29] (ang.).
↑ M.M. Stpiczyńska M.M., M.M. Nepi M.M., M.M. Zych M.M., Secretion and composition of nectar and the structure of perigonal nectaries in Fritillaria meleagris L. (Liliaceae), „Plant Systematics and Evolution”, 298 (5), 2012, s. 997–1013, DOI: 10.1007/s00606-012-0609-5, ISSN 0378-2697 [dostęp 2024-04-02] (ang.).
↑ M.M. Zych M.M., M.M. Stpiczyńska M.M., Neither protogynous nor obligatory out‐crossed: pollination biology and breeding system of the European Red List Fritillaria meleagris L. (Liliaceae), „Plant Biology”, 14 (2), 2012, s. 285–294, DOI: 10.1111/j.1438-8677.2011.00510.x, ISSN 1435-8603 [dostęp 2024-04-02] (ang.).
↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.