Stella Czajkowska
| Imię i nazwisko | Stella Tjajkovski |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 8 marca 1923 |
| Data i miejsce śmierci | 19 listopada 2022 |
| Instrumenty | fortepian |
| Gatunki | |
| Odznaczenia | |
 | |
Stella Czajkowska (ur. 8 marca 1923[a] w Rypinie, zm. 19 listopada 2022 w Sztokholmie) – pianistka polska pochodzenia żydowskiego, zamieszkała w Szwecji.
Życiorys
Była córką właściciela i rektora gimnazjum w Rypinie; po ojcu nosiła panieńskie nazwisko Grynszpan. Przed wojną chodziła do konserwatorium w Wolnym Mieście Gdańsku, później przeniosła się wraz z rodzicami do Łodzi. Jej rodzice zrezygnowali w 1939 roku z możliwości emigracji do USA, w związku z czym po wybuchu wojny znalazła się w łódzkim getcie. Po likwidacji getta trafiła razem z rodziną (rodzicami i siostrą) w sierpniu 1944 do obozu Auschwitz. Zbiegiem okoliczności, pomimo iż wyselekcjonowani zostali od razu na śmierć w komorze gazowej, wskutek prawdopodobnie zakłóceń w zaopatrzeniu obozowej komory w Cyklon B, Stella Grynszpan przeżyła selekcję do komory gazowej, podobnie jak jej matka i siostra (ojciec został w Auschwitz zagazowany). Zaraz po tym, prosto z Auschwitz trafiła wraz z matką i siostrą do obozu Stutthof, gdzie otrzymała numer obozowy 57152, stamtąd na początku 1945 roku do Neustadt w Holsztynie. Tam ocalała, pomimo że statek, którym miała być transportowana dalej został zbombardowany przez aliantów i zatonął. Wcześniej, jeszcze w obozie Stutthof, zmarła z wycieńczenia jej matka; siostra Stelli również przetrwała wojnę i po wojnie osiadła w Szwajcarii.
Po wojnie trafiła do Szwecji, następnie z narzeczonym (późniejszym pierwszym mężem) Jerzym Klimaszewskim w roku 1947 przyjechała do Polski, gdzie podjęła studia w łódzkiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej, a w Warszawie ukończyła aspiranturę w klasie fortepianu prof. Jana Ekiera.
Później wyszła za mąż po raz drugi. Od 1958 roku mieszkała w Szwecji; tam występowała pod nazwiskiem zapisywanym w transkrypcji szwedzkiej: Stella Tjajkovski i tak określana jest w krótkim (14-minutowym) filmie Det lönar sig inte att gråta nakręconym dla telewizji szwedzkiej w 2005 roku (reżyseria i zdjęcia Håkan Pieniowski). Na kanwie historii Stelli Czajkowskiej Ireneusz Dobrowolski nakręcił w 2010 roku film dokumentalny Rachunek szczęścia (scenariusz Andrzej Bart)[1].
Od 1974 prowadziła klasę fortepianu w Wyższej Szkole Muzycznej przy Uniwersytecie w Göteborgu. W 1989 uzyskała tytuł profesora[2].
W 2013 roku została uhonorowana Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” za promocję polskiej kultury[3].
Zmarła 19 listopada 2022 roku w Sztokholmie[2].
Uwagi
- ↑ Według notatki w portalu Polskiego Radia – urodzona w 1924 roku; według jej własnej relacji w wywiadzie w Gazecie Wyborczej – 8 marca 1923; według danych z portalu Svensk Filmdatabas – 8 kwietnia 1923.
Przypisy
- ↑ Rachunek szczęścia w bazie filmpolski.pl
- ↑ a b Cudem przyżyła dzięki awarii komory gazowej. Zmarła ocalała z Auschwitz pianistka Stella Czajkowska. pap.pl, 2022-11-24. [dostęp 2022-11-27].
- ↑ Laureaci. mkidn.gov.pl. [dostęp 2022-11-26].
Bibliografia
- MonikaM. Skarżyńska MonikaM., Urodzona pod szczęśliwą gwiazdą? [online], polskieradio.pl, 1 grudnia 2010 [dostęp 2011-04-26] .
- DorotaD. Wodecka DorotaD., Ja nie wiem, jak się Żydów chowa [online], Wyborcza.pl, 22 kwietnia 2011 [dostęp 2011-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2011-04-25] .
- Stella Tjajkovski [online], Svensk Filmdatabas [dostęp 2011-04-26] (szw.).
Kontrola autorytatywna (osoba):
