Stanisław Pareński
 | |||
| Data i miejsce urodzenia | 16 listopada 1843 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 17 czerwca 1913 | ||
| Zawód, zajęcie | lekarz, profesor, mecenas sztuki | ||
| |||
Stanisław Pareński (ur. 16 listopada 1843 w Krakowie, zm. 17 czerwca 1913 pod Szczakową) – polski lekarz internista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, społecznik i mecenas sztuki.
Życiorys
Urodził się 16 listopada 1843 w Krakowie[1]. Był synem radcy sądowego Józefa Pareńskiego i Franciszki z domu Żychowicz. Po ukończeniu w 1862 Gimnazjum św. Anny w Krakowie podjął studia lekarskie na Uniwersytecie Jagiellońskim, przerwał je jednak po wybuchu powstania styczniowego, w którym walczył pod komendą kapitana Anastazego Władysława Mossakowskiego[1]. Po rozbiciu jego oddziału pod Jaworznikiem i upadku powstania podjął studia medyczne, kończąc je tytułem doktora wszech nauk lekarskich, który otrzymał 28 lutego 1868.
Do 1870 był asystentem w katedrze anatomii patologicznej UJ u prof. Alfreda Biesiadeckiego, po czym uzyskał doktorat z chirurgii, przechodząc na stanowisko sekundariusza Oddziału Wewnętrznego w szpitalu św. Łazarza. W 1871 wyjechał do Wiednia, gdzie studiował u prof. J. Skody i znanego chirurga T. Billrotha. Otrzymał tam tytuł magistra położnictwa, po czym wrócił do Krakowa, gdzie powierzono mu stanowisko asystenta Kliniki Chorób Wewnętrznych UJ, a po śmierci kierownika Kliniki, Karola Gilewskiego – zastępcy profesora (od 17 czerwca 1871 do 1873).
Habilitację otrzymał w 1872 na podstawie rozprawy O wrzodach przewodu pokarmowego skutkiem zatoru powstających, po czym otrzymał nominację na docenta diagnostyki chorób wewnętrznych[1]. W tym okresie ciężko zachorował, a kierownictwo Kliniki objął Edward Korczyński. Na początku 1875 roku Pareński powrócił do pracy w szpitalu św. Łazarza, w którym przez 38 lat od 1 czerwca 1875 aż do śmierci pełnił obowiązki prymariusza (ordynatora)[1]. 15 stycznia 1890 został mianowany profesorem nadzwyczajnym patologii i terapii chorób wewnętrznych na Wydziale Lekarskim UJ[1].
Pracował na rzecz Krakowa, od 1878 jako członek komisji sanitarnej, a od 1881 roku jako członek Rady Miejskiej[1]. Pracował w sekcji dobroczynności publicznej, początkowo jako zastępca, a od 1886 roku jako jej przewodniczący. Był prezesem Polskiego Towarzystwa Balneologicznego (1910-1913)[2].
Opracował m.in. powszechnie stosowaną w Krakowie na początku XX wieku recepturę lekarstwa[a] przeciwko kaszlowi, zwaną „proszkami doktora Pareńskiego”.
Żoną Pareńskiego była bywalczyni krakowskiej cyganerii Eliza z domu Mühleisen (18 maja 1857 – 14[3], a właściwie 24[4] lutego 1918). Córki doktora Pareńskiego, Zofia i Maria, pojawiły się jako postaci dramatu Wyspiańskiego „Wesele” – Zosia i Maryna[b]. Pareński miał jeszcze troje innych dzieci: synów pierworodnego Adama (1881-1885) oraz Jana (zginął jako lotnik podczas wojny polsko-ukraińskiej)[5] i najmłodszą córkę Elizę, późniejszą żonę poety Edwarda Leszczyńskiego. Eliza była kilkakrotnie portretowana przez Wyspiańskiego (najbardziej znany jest jej portret podwójny z 1905) i innych artystów (np. W. Wojtkiewicza); do portretów pozowały także pozostałe córki Pareńskiego.
Kraków ul. Wielopole 4
Posiadał willę Eliza w Tenczynku nazwaną imieniem jego żony.
Po wezwaniu telegraficznym 17 czerwca 1913 rano wyruszył koleją do chorego do Zawiercia[1]. Za stacją w Szczakowej zorientował się, że zmierza niewłaściwym pociągiem, tj. nie do Granicy, lecz w stronę Mysłowic w Prusach[1]. Nie chcąc tracić czasu wyskoczył z jadącego wagonu i odniósł śmiertelne obrażenia[1]. Został znaleziony jeszcze żywy przez budnika kolejowego na nasypie kolejowym około 1 km od stacji[1]. Przyczyną zgonu było złamanie podstawy czaszki[1] lub złamanie kręgosłupa[6]. Jak relacjonowano, wcześniej profesor kilkakrotnie wyskakiwał z pociągu w podobnych przypadkach pomyłki trasy kolejowej[6].
Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera O)[7][8][6].
Uwagi
- ↑ W ogóle, zgodnie z informacją w Polskim Słowniku Biograficznym, był zwolennikiem przepisywania leków złożonych i twórcą wielu kunsztownych recept.
- ↑ Zofia wyszła za mąż za Tadeusza Boya-Żeleńskiego, a Maria za Jana Raczyńskiego, profesora pediatrii; drugim jej mężem był Jan Grek, lekarz internista.
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k Tragiczny zgon znakomitego lekarza. „Nowości Illustrowane”. Nr 25, s. 15-16, 21 czerwca 1913.
- ↑ Uczczenie pamięci prof. Stanisława Pareńskiego Czas 1913 nr 278 z 19 czerwca s. 2.
- ↑ Nekrologia. Ś.p. Eliza Pareńska Czas 1918 nr 97 z 28 lutego s. 3.
- ↑ Tak na tablicy na grobie rodzinnym.
- ↑ Tragiczny zgon polskich lotników Nowości Illustrowane 1919 nr 9 s. 9 s. 11 – zdjęcie.
- ↑ a b c Pogrzeb ś. p. prof. Pareńskiego. „Nowości Illustrowane”. Nr 26, s. 7, 28 czerwca 1913.
- ↑ Karolina Grodziska-Ożóg: Cmentarz Rakowicki w Krakowie (1803-1939). Wyd. II. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1987, s. 131. ISBN 83-08-01428-3.
- ↑ Pogrzeb ś.p. Stanisława Pareńskiego czas 1913 nr 279 z 20 czerwca s. 1–2.
Bibliografia
- Polski Słownik Biograficzny (tom XXV, 1980)
- Marek Sołtysik, „Okoliczności śmierci pozostaną niewyjaśnione”, Palestra 5-6/2008.
Linki zewnętrzne
- Publikacje Stanisława Pareńskiego w bibliotece Polona
