Smutek tropików

Smutek tropików

Tristes Tropiques

Strona tytułowa pierwszego wydania książki
Autor	Claude Lévi-Strauss
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Francja
Język	francuski
Data wydania	1955
Wydawca	Plon
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1960
Wydawca	Państwowy Instytut Wydawniczy
Przekład	Aniela Steinsberg
Cytaty w Wikicytatach

Smutek tropików (fr. Tristes Tropiques) – wydana w 1955 książka francuskiego antropologa Claude’a Lévi-Straussa, będąca swoistym refleksyjnym dziennikiem z podróży po Brazylii, gdzie autor badał plemiona Indian w latach 30. XX w. Książka jest tylko pozornie dziennikiem, gdyż naprawdę przepełniona jest refleksjami łączącymi wiele dyscyplin akademickich, takich jak filozofia, socjologia, historia, teoria literatury, a nawet muzyka i geologia.

W Polsce wydał ją w 1960 Państwowy Instytut Wydawniczy w serii Rodowody Cywilizacji, w przekładzie Anieli Steinsbergowej^[1].

Powstanie dzieła

Levi-Strauss po studiach filozoficznych i prawniczych w Paryżu oraz krótkim okresie pracy w charakterze nauczyciela otrzymał propozycję objęcia katedry socjologii na uniwersytecie w São Paulo. Wraz z nowo poślubioną żoną, Diną, wyjechał tam w 1935 roku i został do 1939. Jednym z motywów skłaniających go do tej podróży była chęć prowadzenia badań antropologicznych wśród Indian, co udało się zrealizować podczas kilku wypraw przeprowadzonych w towarzystwie miejscowych naukowców.

Książkę napisał autor kilka lat po II wojnie światowej i powrocie do Francji z przymusowej emigracji wojennej do USA, zachęcony przez podróżnika i naukowca, Jeana Malauriego, do tworzonej przez niego serii „Collection Terre humaine”. Dzieło lokowało się w nurcie popularnych w tych czasach książek z pogranicza literatury naukowej i podróżniczej. Ówcześni badacze terenowi (m.in. Marcel Griaule, Michel Leiris, Jacques Soustelle, czy Alfred Métraux) po powrocie z wypraw etnograficznych wydawali dwie książki, naukową i literacką.

Sam autor napisał, że książka była Syntezą tego, co zrobiłem do tego momentu. A więc wszystkiego, co sądziłem lub o czym marzyłem^[2].

Problematyka

Pisane wysmakowanym literackim stylem dzieło to rodzaj literacko-filozoficznego dziennika z podróży, w którym autor bardziej opisuje swoje poglądy na świat niż samą podróż^[3].

Autor był jednym z pierwszych badaczy odchodzącej kultury brazylijskich Indian. Jest to dzieło pełne głębokiej refleksji filozoficznej nad losem współczesnego świata. Znajdziemy tu aktualne do dziś analizy relacji Wschodu z Zachodem oparte na obserwacjach poczynionych podczas podróży do Azji^[4].

Nie ma tu naukowego opisu prowadzonych badań etnograficznych, co więcej, duża część książki nie dotyczy etnografii, ani nie odnosi się w ogóle do pobytu w Brazylii. Głównym tematem jest za to analiza myślenia ludzi różnych kultur o rzeczywistości. Autor zdaje się traktować etnografię jako swoisty „kompleks Zachodu”, badanie, w którym przez analizę innych cywilizacji Zachód stawia pytania o samego siebie^[3].

Recepcja

Książka spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem francuskich czytelników. Porównywano ją do dzieł Monteskiusza czy Cervantesa. Ubolewano, że nie można jej przyznać najbardziej prestiżowej francuskiej nagrody literackiej Gouncurtów, bo nie jest powieścią^[2].

Francuski dziennik Le Monde umieścił książkę wśród 100 najlepszych książek XX wieku. Bardzo pozytywną recenzję napisał Georges Bataille^[5], zaś Susan Sontag sklasyfikowała jako jedną z największych dzieł XX wieku^[6].

Części dzieła

Książka składa się z 36 rozdziałów, podzielonych na dziewięć części.

1. Koniec podróży
2. Kartki z podróży
3. Nowy Świat
4. Ziemia i ludzie
5. Kaduweo
6. Bororowie
7. Nambikwarowie
8. Tupi-Kawahibowie
9. Powrót

Części od 1 do 3 to refleksje Lévi-Straussa dotyczące wyjazdu z Europy do Nowego Świata i tropików, porównanie pierwszych wrażeń z tymi z kolejnych wypraw, a także rozważania na temat działalności akademickiej na Uniwersytecie São Paulo.

Część 4 to geograficzna analiza rozwoju osadnictwa w Ameryce Południowej, z odniesieniem do struktury społecznej w Indiach i obecnym Pakistanie.

Części 5–8 to omówienie brazylijskich plemion: Caduveo, Bororó, Nambikwara i Tupi-Kawahib.

Część 9 to zamykające książkę refleksje na temat natury i celu antropologii, wpływu podróży na umysł, roli buddyzmu i islamu w kulturze globalnej, miejsca ludzkości we wszechświecie.

Przypisy