São Mateus do Sul

São Mateus do Sul

Flaga
Państwo	Brazylia
Stan	Parana
Data założenia	1908
Powierzchnia	1 342,633[1] km²
Wysokość	835 m n.p.m.
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	47 000[2] 35 os./km²
Nr kierunkowy	42
Położenie na mapie Parana São Mateus do Sul
Położenie na mapie Brazylii São Mateus do Sul
25°52′26″S 50°22′58″W/-25,873889 -50,382778
Strona internetowa

São Mateus do Sul – miasto i gmina w Brazylii, w stanie Parana. Znajduje się w mezoregionie Sudeste Paranaense, graniczy ze stanem Santa Catarina. Większość z 47 tys. mieszkańców gminy (2021 r.) jest potomkami polskich XIX-wiecznych osadników (70%)^[3]. Spośród ogółu mieszkańców 62% zamieszkuje tereny miejskie, a pozostali wiejskie (2010)^[2]. Miasto nieoficjalnie jest nazywane „Polską Stolicą Parany” (Capital Polonesa do Paraná) albo „Stolicą Yerba Mate” (Capital da Erva-Mate).

Geografia

Gmina położona jest na południu stanu, 140 kilometrów od stolicy Kurytyby i 230 km od głównego portu morskiego w stanie i jednego z największych w Brazylii Paranagua. Występują na jej terenie liczne obfitujące w wodę rzeki (żeglowna Iguaçu, Potinga tworząca zachodnią granicę gminy i Rio Negro stanowiąca na południu granicę międzystanową). Klimat jest umiarkowanie ciepły wilgotny (opady 1552 mm rocznie), temperatury latem są umiarkowane, w zimie występują mrozy (średnia wysokość 835 m n.p.m.). Średnia roczna temperatura wynosi 18,0 °C. Klasyfikacja klimatu Köppena-Geigera to Cfb. Ponad 50% powierzchni obejmuje pierwotny las atlantycki. Na tym obszarze występują typowe zwierzęta fauny południowoamerykańskiej (puma, wilk grzywiasty, mrówkojad).

Historia

Przed odkryciem przez europejskich kolonizatorów, region był zamieszkany przez ludność z grupy Kaingang. Pierwsza udokumentowana informacja na temat obecności Europejczyków na terenie przyszłej gminy São Mateus do Sul pochodzi z 1769 r., kiedy porucznik Bruno da Costa Filgueiras wraz z 25 ludźmi w drodze do Tibagi odwiedził ten region^[4]. Pierwsza stała osada powstała jednak dopiero w 1877 r. Początkowo kolonia nosiła nazwę Porto Santa Maria, później została nazwana Maria Augusta na cześć żony naczelnego inżyniera José Carvalho Sobrinho, jednego z administratorów nowej kolonii. Ostatecznie otrzymała nazwę São Mateus. Pierwszym Polakiem w São Mateus do Sul był Kazimierz Witkowski w 1884 (jedna z ulic nosi jego nazwisko R. Casemiro Witkowski)^[3]. W 1890 roku polscy osadnicy w liczbie 2000 rodzin pod wodzą Edmunda Saporskiego, osiedlili się w koloniach Iguaçu, Canoas, Cachoeira, Taquaral, Água Branca i Rio Claro do Sul (w położnej na zachód gminie Mallet). Już podczas rewolucji federalistycznej (1893-1895), która miała miejsce w południowych stanach Brazylii, kilkuset miejscowych Polaków włączyło się do walki zbrojnej, głównie po stronie federalistów (z południowych stanów) pod wodzą m.in. Antoniego Bodziaka. Początkowo gospodarka kolonii opierała się na rolnictwie i przemyśle drzewnym. Wraz z pojawieniem się żeglugi parowej na rzece Iguaçu, São Mateus stał się portem i centrum handlowym w regionie a gminą w 1908 r. Jedną z pierwszych osób, która podjęła inicjatywę produkcji paliwa z łupków w latach 30. XX w., był Roberto Oscar Agniewicz (Angewitz). Rządowa rafineria Petrobrás otwarta w latach 50. w tym mieście, uhonorowała go pośmiertnie pomnikiem za wkład w rozwój brazylijskiego sektora naftowego^[5]. W 1924 r. w gminie było sześć polskich szkół^[6]. Od 1943 r. na mocy dekretu stanowego gmina została przemianowana na São Mateus do Sul. W 1960 probostwo tutejszej parafii objął pochodzący z Krakowa ks. Bronisław Bauer (były więzień Groß-Rosen, Mittelbau-Dora i Bergen-Belsen), który miał duży wpływ na miejscową społeczność, nie tylko w sferze ożywienia religijnego. Od 1996 r. miejsce jego pamięci i gminne muzeum regionalne mieści się w Casa Padre Bauer^[7]. Od listopada 2021 r. drugim urzędowym językiem jest język polski^[8].

Gospodarka

Gmina wyróżnia się uprzemysłowieniem szczególnie ze względu na wydobycie paliw z łupków bitumicznych w zakładzie Petrobras, w którym w 2011 r. dziennie przerabiano 7800 ton łupków wytwarzając z nich 480 ton oleju opałowego, 120 ton gazu opałowego, 45 ton gazu skroplonego, 90 ton benzyny i 75 ton siarki^[9]. Złoża łupków bitumicznych w São Mateus do Sul należą do największych na świecie (występują w dwóch warstwach: górna o grubości 6,4 m i zawartości ropy 6,4% oraz dolna o grubości 3,2 m i zawartości ropy 9,1%)^[9]. Rozwinięte są również inne branże przemysłu, w tym np. produkcja płytek ceramicznych firmy Incepa (w sumie około 100 branż). Ponadto przetwórstwo rolne, w tym uprawianej tu yerba mate (gmina jest jednym z największych brazylijskich producentów). Produkcja rolna obejmuje także ziemniaki, kukurydzę, fasolę, soję i tytoń. Hoduje się również świnie, bydło i drób. Gmina jest zamożna, zajmuje 19 miejsce wśród 399 gmin pod względem wielkości zapłaconego podatku od towarów i usług. Około 40% przychodów pochodzi z rolnictwa a 60% z przemysłu^[10].

Kultura

W mieście i okolicy znajduje się stara drewniana zabudowa mieszkalna pierwszych osadników, kościoły, kaplice i krzyże przydrożne. Wyróżnia się konsekrowany w 1900 r. zabytkowy kościół św. Józefa (Igreja de São José) w Água Branca, o surowej drewnianej bryle, ale z bogato zdobionym wnętrzem^[11]. Jednym z obiektów historycznych jest Monumento Vapor Pery, czyli odresturowany w 1997 r. parowiec „Vapor Pery” (75 koni mechanicznych), który został zwodowany w 1912 r. i był używany do przewozu osób i ładunków na rzece Iguaçu. W sierpniu w gminie odbywa się miesięczna coroczna impreza pod polską nazwą „Tradycje Polskie”, podczas której odbywają się wystawy fotograficzne, parady, występy folklorystyczne i prezentowana jest lokalna kuchnia będąca w większości polska (pierogi, barszcz czerwony, bigos), a w części powstała już na miejscu jak „zapiekanka São Mateu”, na którą ciasto ma zielony kolor dzięki dodatkowi miejscowej yerba mate^[12]. Szeroką rozpoznawalność zyskał zespół folklorystyczny „Karolinka” powstały 22 lutego 1992 r., w którym występuje kilkudziesięciu młodych ludzi^[13]. W regionie jest też wielu artystów i rękodzielników zainspirowanych polską kulturą jak „Jô Malowana” (pseudonim), która mimo braku polskich korzeni wzoruje się w swojej pracy na Zalipiu^[14].

Demografia

Liczba mieszkańców

Źródło: do 2010 r. spis powszechny, a 2021 r. szacunek^[15]

Zobacz też

• Antoni Bodziak

Przypisy

Linki zewnętrzne

• São Mateus do Sul – Polska stolica Parany, 03.09.2021