Istnieje wiele regularnych podobieństw dźwiękowych między językiem węgierskim a pozostałymi językami uralskimi. Na przykład: węgierskie a w niektórych miejscach odpowiada chantyjskiemu o; węgierskie h odpowiada chantyjskiemu x, a węgierskie z umiejscowione na końcu słowa odpowiada chantyjskiemu t. Podobieństwa te można dostrzec, porównując np.: węgierskie ház („dom”) z chantyjskim xot („dom”), lub węgierskie száz („sto”) z chantyjskim sot („sto”).
Język węgierski oraz język chantyjski są ze sobą ściśle spokrewnione, jako należące do jednej podrodziny językowej (języki ugryjskie). Odległość między językiem węgierskim a językiem fińskim jest większa, niemniej między tymi językami również można zauważyć podobieństwa. Są one najoczywistsze przy porównywaniu wszystkich języków uralskich razem, wówczas bowiem poszczególne osobliwości językowe są uśredniane. W tym artykule znajdą się jednak porównania tylko między językiem węgierskim a językiem fińskim i estońskim (dwoma językami fińskimi).
Na początku słowa
Jedną z ważniejszych osobliwości języka węgierskiego jest lenicja spółgłosek zwartych *p *k.
- Węgierskie /f/ odpowiada fińskiemu i estońskiemu /p/:
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
fa | puu | puu | drzewo |
falat | pala | pala | kęs, kawałek |
fél | pelätä | pelgama | bać się |
fészek | pesä | pesa | gniazdo |
felhő | pilvi | pilv | chmura |
fon | punoa | punuma | pleść |
fő | pää | peä | głowa |
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
könny | kyynel | küünistama | łza |
kéz | käsi | käsi | dłoń, ręka |
kő | kivi | kivi | kamień |
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
hal | kala | kala | ryba |
ház | kota | koda | dom (w węgierskim), chata (w fińskim i estońskim) |
húgy | kusi | kusi | mocz |
- Węgierskie /t/ umiejscowione na początku słowa odpowiada fińskiemu i estońskiemu /t/:
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
tél | talvi | talv | zima |
tud | tuntea | tundma | wiedzieć, umieć |
tavasz | touko | | wiosna |
W środku słowa
- Węgierskie /p/ i /k/ odpowiadają fińskim i estońskim podwójnym spółgłoskom /pp/ /kk/:
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
após | appi | | teść |
epe | sappi | sapp | żółć |
lapos | lappea | lapp | płaski |
lök | lykätä : lykkää- | lükkama | pchnąć |
- Węgierskie /t/ odpowiada fińskiej i estońskiej zbitce /tk/:
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
köt | kytkeä | kütke | wiązać |
tat (dialektalne) | | tõtkes | lin |
- Węgierskie /d/ odpowiada fińskiemu i estońskiemu /nt/
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
ad | antaa | | dać |
ideg | jänne : jäntee- | | nerw (w węg.), ścięgno (w fińskim) |
odú | ontelo | | wgłębienie |
tud | tuntea | tundma | wiedzieć, umieć |
- Węgierskie /v/ odpowiada fińskiemu i estońskiemu /p/:
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
kevés | kepeä | kebja | mało (w węgierskim), łatwy (w fińskim) |
sovány | hupe-ne- | huba | chudy (w węgierskim) |
- Węgierskie /z/ odpowiada fińskiemu i estońskiemu /t/:
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
ház | kota | koda | dom (w węgierskim), chata (w fińskim i estońskim) |
kéz | käsi : käden : käte- | käsi : käe : käte- | dłoń, ręka |
fazék | pata | pada | garnek |
méz | mesi : meden : mete- | mesi: mee : mete- | miód |
- Brak spółgłoski przed węgierskim iloczasem odpowiada fińskiemu i estońskiemu /k/:
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
íny | ien : ikene- | ige | dziąsło (w węgierskim i estońskim) |
jó | joki | jõgi | rzeka (w węgierskim tylko w nazwach rzek) |
máj | maksa | maks | wątroba |
néz | nähdä : näke- | nägema | widzieć |
ősz | syksy | sügis | jesień |
W węgierskim można znaleźć dwa różne odpowiedniki dla fińskiego i estońskiego /s/. Pierwszym jest węgierskie /s/:
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
száz | sata | sata | sto |
szív | sydän | süda | serce |
szem | silmä | silm | oko |
száj | suu | suu | twarz |
fészek | pesä | pesa | gniazdo |
Drugim jest brak spółgłoski:
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
eszik : ev- | syödä | sööma | jeść |
epe | sappi | sapp | żółć |
ín | suoni | soon | ścięgno, żyła (w fińskim i estońskim) |
öl | syli | süli | łono |
Te dwa odrębne odpowiedniki reprezentują dwa rodzaje tej samej spółgłoski w zależności od pochodzenia. /s/ derywowane od /s/ wywodzi się z prauralskiego *ś, podczas gdy brak spółgłoski derywowany od /s/ wywodzi się z prauralskiego *s. Oba podobieństwa są widoczne równolegle w słowie "jesień", z prauralskiego *sükśi.
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
ár | ora | ora | szydło (w węgierskim i estońskim), cierń (w fińskim) |
alatt | alla | all | pod |
él | elää | elama | żyć |
hal | kuolla | koolema | umrzeć |
lé : lev- | liemi | leem | ciecz (w węgierskim), rosół (w fińskim) |
nyal | nuolla | | lizać |
nyíl | nuoli | nool | strzała |
váll | olka | õla | ramię |
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
mi | mikä : mi- | mis | co |
megy : men- | mennä | minema | iść |
meny | miniä | minia | synowa |
mony (dialektalne) | muna | muna | jajko |
négy | neljä | neli | cztery |
név | nimi | nimi | nazwa |
- Podobieństwo może być odnalezione także między węgierskim /g/ a fińskimi i estońskimi iloczasami. Z pomocą pozostałych języków uralskich, można te głoski zrekonstruować jako *ŋ:
Węgierski | Fiński | Estoński | znaczenie |
jég | jää | jää | lód |
fog | pii | pii | ząb |
fogoly | pyy | püü | kuropatwa |
ég | sää | | niebo (w węgierskim), pogoda (w fińskim) |
egér | hiiri | hiir | mysz |
vég | viimeinen | viimane | koniec (w węgierskim), ostatni (w fińskim i estońskim) |
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- Fińsko-węgierskie etymologie