Realizm kapitalistyczny

Realizm kapitalistyczny – termin używany, zwłaszcza w Niemczech, do opisania sztuki opartej na towarach, od pop-artu w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku po sztukę towarową z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych^[1]. Jest grą słowną nawiązującą do pojęcia „realizmu socjalistycznego”. Termin zastosowany również do opisania ideologiczno-estetycznego aspektu współczesnego kapitalizmu korporacyjnego i konsumpcjonizmu.

W sztuce

Wyrażenie „realizm kapitalistyczny” zostało po raz pierwszy użyte w tytule wystawy sztuki w Düsseldorfie w 1963, Leben mit Pop – eine Demonstration für den kapitalistischen Realismus^[2], na której znalazły się prace Gerharda Richtera, Sigmara Polke, Wolfa Vostella i Konrada Luega^[3][4]. Uczestnicy wystawy zastosowali podobną strategię artystyczną, jak amerykańscy przedstawiciele pop-artu. Skupili się na przedstawieniu rozwijającej się niemieckiej kultury konsumpcyjnej i społeczeństwa nasyconego mediami^[5].

Często ironiczny i z krytycznym wydźwiękiem społecznym i politycznym, ruch realizmu kapitalistycznego jest uważany za bardziej wyraźnie polityczny niż konwencjonalny pop-art^[6][7].

Do głównych twórców tego nurtu w sztuce należeli Gerhard Richter oraz Sigmar Polke^[8]. I choć był krótkotrwały, to wywarł pewien wpływ na niemieckich artystów, m.in. na Martina Kippenbergera^[6] czy Alberta Oehlena^[9]. Wśród bardziej współczesnych artystów, takich jak np. Ai Weiwei czy Christopher Williams, podjęło filozoficzną krytykę kapitalizmu bazując na idei „realizmu kapitalistycznego”^[6].

Michael Schudson

W połowie lat 80. Michael Schudson użył terminu „realizm kapitalistyczny”, aby opisać wiodące praktyki reklamowe^[1]. W rozdziale siódmym swojej książki Advertising: The Uneasy Persuasion porównuje komunikaty i slogany reklamowe do tych, które można znaleźć w sztuce socrealizmu Związku Radzieckiego^[10]. W jego ujęciu realizm reklamy promuje sposób życia oparty na prywatnej konsumpcji, a nie społecznych, publicznych osiągnięciach^[11].

Mark Fisher

Następnie termin pojawił się w 2009 wraz z publikacją książki Marka Fishera Realizm kapitalistyczny. Czy nie ma alternatywy? Autor stwierdził, że termin „realizm kapitalistyczny” najlepiej opisuje obecną globalną sytuację polityczną, w jakiej brakuje widocznych alternatyw dla kapitalizmu, który stał się dominującym systemem po upadku Związku Radzieckiego. Stworzona przez Fishera charakterystyka „realizmu kapitalistycznego” stanowiła krytykę i odpowiedź dla podejścia neoliberalnego i nowych form rządów, które miały stosować logikę działania kapitalizmu i rynku do wszystkich aspektów rządzenia^[12][13].

Opracowana przez Fishera koncepcja ma odnosić się do „powszechnego poczucia, że ​​kapitalizm jest nie tylko jedynym realnym systemem politycznym i gospodarczym, ale także, że obecnie nie można nawet wyobrazić sobie spójnej alternatywy dla niego”^[12].

Fisherowski „Realizm kapitalistyczny” powstał pod wpływem althusserowskiej koncepcji ideologii. Fisher sugeruje, że w kapitalistycznych ramach nie ma miejsca na wymyślanie alternatywnych form struktur społecznych, dodając, że młodsze pokolenia nie są nawet zainteresowane szukaniem alternatyw. Sugeruje on, że kryzys finansowy z 2008 spotęgował tę sytuację. Kryzys zamiast pobudzić chęć poszukiwania alternatyw dla istniejącego modelu, wzmocnił przekonanie o konieczności wprowadzenia modyfikacji w ramach istniejącego już systemu. Krach utwierdził w społeczeństwie konieczność istnienia kapitalizmu, a nie wyrwał go z podstaw^[12]:

Fisher argumentuje, że „realizm kapitalistyczny z powodzeniem wprowadził „ontologię biznesową”, w której jest „po prostu oczywiste, że wszystko w społeczeństwie, w tym opieka zdrowotna i edukacja, powinno być prowadzone jako biznes”^[12].

Po opublikowaniu książki Fishera termin ten został przejęty przez niektórych innych krytyków literackich^[14].

Zobacz też

• krytyka kapitalizmu
• antykapitalizm
• postkapitalizm
• późny kapitalizm

Przypisy