Ostrokrzew

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

ostrokrzewowce

Rodzina

ostrokrzewowate

Rodzaj

ostrokrzew

Nazwa systematyczna

Ilex L.
Sp. Pl. 125. 1753

Typ nomenklatoryczny

Ilex aquifolium L.^[3]

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Ostrokrzew (Ilex L.) – rodzaj roślin z rodziny ostrokrzewowatych (Aquifoliaceae Bartl.). Liczy ponad 600 gatunków^[4]. Występują głównie w subtropikalnych strefach obydwu półkul na wszystkich kontynentach, przy czym centra zróżnicowania mają w Ameryce Południowej i Azji Południowo-Wschodniej^[5]. W Chinach występuje ponad 200 gatunków (w tym 170 endemitów), w Europie trzy gatunki^[4] (żaden z nich naturalnie nie rośnie w Polsce^[6]), 15 gatunków jest w Ameryce Północnej, a dwa w Australii^[7]. W naturze rośliny te zasiedlają najczęściej podmokłe lasy, często mokradła. Ich kwiaty zapylane są przez owady^[7]. Liczne gatunki zostały rozpowszechnione jako uprawne. W strefie klimatu umiarkowanego uprawianych jest ponad 50 gatunków i liczne ich kultywary^[7].

Popularnie uprawianym gatunkiem w Polsce jest ostrokrzew kolczasty I. aquifolium i jego mieszaniec z I. rugosa – ostrokrzew Meservy I. ×meserveae^[8], w uprawie jest też ostrokrzew bukszpanowy I. crenata^[6]. Do popularnych roślin ozdobnych w świecie z tego rodzaju należą także: I. verticillata, mieszaniec I. aquifolium z I. perado – I. ×alttaclarensis, I. opaca, I. mucronata, I. purpurea^[4].

Ważne znaczenie użytkowe ma ostrokrzew paragwajski I. paraguariensis, z którego zaparza się napój zwany mate^[5]^[7]. Napary sporządza się także z liści innych gatunków np. I. cassine, I. guayusa, I. kaushue^[4]. Białe i twarde drewno ostrokrzewu kolczastego było wykorzystywane przez dentystów^[7]. Generalnie twarde drzewo ostrokrzewów cenione jest do zastosowań budowlanych i stolarskich^[9].

Morfologia

Pokrój: Krzewy i drzewa osiągające do 25 m wysokości. Zwykle o gładkiej korze^[7].
Liście: Skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe^[10]. Zimozielone, rzadziej sezonowe^[7]. Ogonkowe, rzadziej siedzące, wsparte odpadającymi lub trwałymi, drobnymi przylistkami^[10]. Pojedyncze, całobrzegie, piłkowane lub kolczasto ząbkowane, w ostatnich przypadkach zwykle liście sztywne, skórzaste^[7].
Kwiaty: Drobne, promieniste, rozdzielnopłciowe i zwykle dwupiennie rozmieszczone^[7]. Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub skupione zwykle po kilka, rzadko w większej liczbie w wierzchotkowatych kwiatostanach^[10], o bardzo zróżnicowanej budowie^[9]. Kielich jest trwały, złożony z 4–8 działek^[10]. Ma kształt miseczki lub naparstka, z drobnymi ząbkami^[9]. Płatków korony taka sama liczba. Są one zwykle zrośnięte w dolnej połowie i mają barwę białą lub kremową, rzadziej są zielone, różowe lub czerwone^[10]. Pręciki w liczbie 4–8, zrośnięte u nasady z płatkami. Zalążnia powstaje w wyniku zrośnięcia 2–9 owocolistków, z 1–2 zalążkami w każdym^[7]. Znamię główkowate lub tarczkowate umieszczone jest bezpośrednio nad zalążnią^[9].
Owoce: Kulistawe lub elipsoidalne^[9], mięsiste pestkowce, podobne do jagód, zwykle z 4–6 twardymi pestkami. Dojrzałe owoce są barwy czerwonej, brązowej lub czarnej (wyjątkowo zielonej, białej lub żółtej)^[10]^[9].

Systematyka

Synonimy taksonomiczne^[3]

Agrifolium J. Hill, Aquifolium Mill.

Homonimy taksonomiczne^[3]

Ilex Mill.

Wykaz gatunków (gatunki zweryfikowane według The Plant List^[11]

Ilex abscondita Steyerm.
Ilex aculeolata Nakai
Ilex acutidenticulata Steyerm.
Ilex affinis Gardner
Ilex aggregata (Ruiz & Pav.) Loes.
Ilex altiplana Steyerm.
Ilex amazonensis Edwin
Ilex ambigua (Michx.) Torr.
Ilex amboroica Loes.
Ilex amelanchier M.A. Curtis ex Chapm.
Ilex ampla I.M. Johnst.
Ilex amplifolia Rusby
Ilex amygdalina Reissek ex Loes.
Ilex andicola Loes.
Ilex angulata Merr. & Chun
Ilex angustissima Reissek
Ilex anodonta Standl. & Steyerm.
Ilex anomala Hook. & Arn.
Ilex anonoides Loesner
Ilex apicidens N.E.Br.
Ilex aquifolium L. – ostrokrzew kolczasty
Ilex aracamuniana Steyerm.
Ilex archeri Edwin
Ilex ardisiifrons Reissek
Ilex argentina Lillo
Ilex arimensis (Loes.) Britton ex R.O.Williams
Ilex arisanensis Yamam.
Ilex asperula Mart.
Ilex asprella (Hook. & Arn.) Champ. ex Benth.
Ilex atabapoensis T.R.Dudley
Ilex atrata W.W. Sm.
Ilex auricula S.Andrews
Ilex austrosinensis C.J. Tseng
Ilex bahiahondica (Loes.) P.A. Gonzalez
Ilex beadlei Ashe
Ilex belizensis Lundell
Ilex berteroi Loes.
Ilex bidens C.Y. Wu
Ilex bioritsensis Hayata
Ilex biserrulata Loes.
Ilex blanchetii Loes.
Ilex boliviana Britton
Ilex brachyphylla (Hand.-Mazz.) S.Y. Hu
Ilex brandegeeana Loes.
Ilex brasiliensis (Spreng.) Loes.
Ilex brevicuspis Reissek
Ilex brevipedicellata Steyerm.
Ilex buergeri Miq.
Ilex buswellii Small
Ilex buxifolia Gardner
Ilex buxoides S.Y. Hu
Ilex cardonae Steyerm.
Ilex caroliniana Trel.
Ilex casiquiarensis Loes.
Ilex cassine L.
Ilex cauliflora H.W. Li
Ilex centrochinensis S.Y. Hu
Ilex cerasifolia Reissek
Ilex chamaebuxus C.Y. Wu
Ilex chamaedryfolia Reissek
Ilex championii Loes.
Ilex chapaensis Merr.
Ilex chartaceifolia C.Y. Wu
Ilex chengbuensis C.J. Qi & Q.Z. Lin
Ilex chengkouensis C.J. Tseng
Ilex cheniana T.R. Dudley
Ilex chinensis Sims
Ilex chingiana Hu & T. Tang
Ilex chiriquensis Standl.
Ilex chuniana S.Y. Hu
Ilex ciliolata Steyerm.
Ilex ciliospinosa Loes.
Ilex cinerea Champ. ex Benth.
Ilex clementis Britton & P.Wilson
Ilex cochinchinensis (Lour.) Loes.
Ilex colchica Pojark.
Ilex colombiana Cuatrec.
Ilex condensata Turcz.
Ilex confertiflora Merr.
Ilex congonhinha Loes.
Ilex conocarpa Reissek
Ilex corallina Franch.
Ilex coriacea (Pursh) Chapm.
Ilex cornuta Lindl. & Paxton
Ilex costaricensis Donn.Sm.
Ilex cowanii Wurdack
Ilex crassifolioides Loes.
Ilex crenata Thunb. – ostrokrzew bukszpanowy
Ilex cubana Loes.
Ilex culmenicola Steyerm.
Ilex cumulicola Small
Ilex cupreonitens C.Y. Wu
Ilex curtissii (Fernald) Small
Ilex cuthbertii Small
Ilex cuzcoana Loes.
Ilex cyrtura Merr.
Ilex dabieshanensis K. Yao & M.B. Deng
Ilex danielis Killip & Cuatrec.
Ilex daphnogenea Reissek
Ilex dasyclada C.Y. Wu
Ilex dasyphylla Merr.
Ilex davidsei Steyerm.
Ilex decidua Walter
Ilex dehongensis S.K. Chen & Y.X. Feng
Ilex delavayi Franch.
Ilex denticulata Wall. ex Wight
Ilex dianguiensis C.J. Tseng
Ilex dicarpa Y.R. Li
Ilex dioica (Vahl) Griseb.
Ilex diospyroides Reissek
Ilex dipyrena Wall.
Ilex discolor Hemsl.
Ilex diuretica Mart. ex Reissek
Ilex divaricata Mart. ex Reissek
Ilex dolichopoda Merr. & Chun
Ilex dubia (G. Don) Trel.
Ilex dugesii Fernald
Ilex duidae Gleason
Ilex dumosa Reissek
Ilex dunniana H. Lév.
Ilex editicostata Hu & T. Tang
Ilex elliptica Kunth
Ilex elmerrilliana S.Y. Hu
Ilex embelioides Hook.f.
Ilex eoa Alain
Ilex ericoides Loes.
Ilex estriata C.J. Tseng
Ilex euryaeformis Reissek
Ilex euryoides C.J. Tseng
Ilex excelsa (Wall.) Voigt
Ilex fanshawei Edwin
Ilex fargesii Franch.
Ilex fengqingensis C.Y. Wu
Ilex ferruginea Hand.-Mazz.
Ilex ficifolia C.J. Tseng
Ilex ficoidea Hemsl.
Ilex floribunda Reissek ex Maxim.
Ilex formosana Maxim.
Ilex forrestii H.F. Comber
Ilex fortunensis W.J. Hahn
Ilex fragilis Hook.f.
Ilex franchetiana Loes.
Ilex friburgensis Loes.
Ilex fukienensis S.Y. Hu
Ilex gabinetensis Cuatrec.
Ilex gabrielleana Loizeau & see Spichiger, Rodolphe Edouard
Ilex gardneriana Wight
Ilex georgei Comber
Ilex gintungensis H.W. Li
Ilex glabella Steyerm.
Ilex glabra (L.) A. Gray
Ilex glaucophylla Steyerm.
Ilex glazioviana Loesner
Ilex gleasoniana Steyerm.
Ilex glomerata King
Ilex godajam Colebr. ex Hook.f.
Ilex goshiensis Hayata
Ilex goudotii Loes.
Ilex graciliflora Champ. ex Benth.
Ilex gracilis C.J. Tseng
Ilex gransabanensis Steyerm.
Ilex guaiquinimae Steyerm.
Ilex guangnanensis C.J. Tseng & Y.R. Li
Ilex guayusa Loes.
Ilex guianensis (Aubl.) Kuntze
Ilex guizhouensis C.J. Tseng
Ilex gundlachiana Loes.
Ilex haberi (Lundell) W.J. Hahn
Ilex hainanensis Merr.
Ilex hanceana Maxim.
Ilex hayatana Loes.
Ilex hemiepiphytica W.J. Hahn
Ilex herzogii Loes.
Ilex hexandra Bello
Ilex hippocrateoides Kunth
Ilex hirsuta C.J. Tseng ex S.K. Chen & Y.X. Feng
Ilex holstii Steyerm.
Ilex hondurensis Standl.
Ilex hookeri King
Ilex huachamacariana Edwin
Ilex hualgayoca Loizeau & see Spichiger, Rodolphe Edouard
Ilex huana C.J. Tseng ex S.K. Chen & Y.X. Feng
Ilex hylonoma Hu & T. Tang
Ilex hypaneura Loes.
Ilex ignicola Steyerm.
Ilex imbricata Rusby
Ilex insignis Hook.f.
Ilex integerrima Reissek
Ilex integra Thunb.
Ilex intermedia Loes.
Ilex intricata Hook.f.
Ilex inundata Poepp. ex Reissek
Ilex jauaensis Steyerm.
Ilex jelskii Zahlbr.
Ilex jenmanii Loes.
Ilex jiaolingensis C.J. Tseng & H.H. Liu
Ilex jinyunensis Z.M. Tan
Ilex jiuwanshanensis C.J. Tseng
Ilex julianii Edwin
Ilex juttana Loizeau & see Spichiger, Rodolphe Edouard
Ilex karuaiana Steyerm.
Ilex kaushue S.Y. Hu
Ilex kengii S.Y. Hu
Ilex khasiana Purkay.
Ilex kiangsiensis (S.Y. Hu) C.J. Tseng & B.W. Liu
Ilex kobuskiana S.Y. Hu
Ilex krugiana Loes.
Ilex kunmingensis H.W. Li
Ilex kunthiana Triana
Ilex kusanoi Hayata
Ilex kwangtungensis Merr.
Ilex laevigata (Pursh) A. Gray
Ilex lamprophylla Standl.
Ilex lancilimba Merr.
Ilex lasseri Edwin
Ilex latifolia Thunb.
Ilex latifrons Chun
Ilex laureola Triana
Ilex laurina Kunth
Ilex liana S.Y. Hu
Ilex liangii S.Y. Hu
Ilex liebmannii Standl.
Ilex liesneri Steyerm.
Ilex lihuaensis T.R. Dudley
Ilex linii C.J. Tseng
Ilex litseifolia Hu & T. Tang
Ilex lohfauensis Merr.
Ilex longicaudata Comber
Ilex longipes Chapm. ex Trel.
Ilex longipetiolata Loes.
Ilex longipilosa Steyerm.
Ilex longzhouensis C.J. Tseng
Ilex lonicerifolia Hayata
Ilex loranthoides Mart. ex Reissek
Ilex loretoica Loes.
Ilex ludianensis S.C. Huang
Ilex lundii Warm.
Ilex maasiana Loizeau & see Spichiger, Rodolphe Edouard
Ilex macarenensis Cuatrec.
Ilex macbridiana Edwin
Ilex macfadyenii (Walp.) Rehder
Ilex machilifolia H.W. Li
Ilex maclurei Merr.
Ilex macrocarpa Oliv.
Ilex macropoda Miq.
Ilex macrostigma C.Y. Wu
Ilex magnifructa Edwin
Ilex maguirei Wurdack
Ilex malabarica Bedd.
Ilex mamillata C.Y. Wu ex C.J. Tseng
Ilex mandonii Loes.
Ilex manneiensis S.Y. Hu
Ilex marahuacae Steyerm.
Ilex marginata Edwin
Ilex marlipoensis H.W. Li
Ilex martiniana D.Don
Ilex mathewsii Loes.
Ilex maxima W.J.Hahn
Ilex maximowicziana Loes.
Ilex medogensis Y.R. Li
Ilex melanophylla H.T. Chang
Ilex melanotricha Merr.
Ilex memecylifolia Champ. ex Benth.
Ilex ×meserveae S.Y.Hu – ostrokrzew Meservy
Ilex metabaptista Loes.
Ilex mexicana (Turcz.) Black ex Hemsl.
Ilex micrococca Maxim.
Ilex microdonta Reissek
Ilex microphylla Hook.
Ilex micropyrena C.Y. Wu
Ilex microstricta Loes.
Ilex miguensis S.Y. Hu
Ilex minimifolia Loes.
Ilex mitis (L.) Radlk.
Ilex montana Torr. & A. Gray
Ilex mucronata (L.) M. Powell, Savol. & S. Andrews
Ilex mucugensis Groppo
Ilex myricoides Kunth
Ilex myrtifolia Walter
Ilex nanchuanensis Z.M. Tan
Ilex nanningensis Hand.-Mazz.
Ilex nayana Cuatrec.
Ilex neblinensis Edwin
Ilex nervosa Triana & Planch.
Ilex ningdeensis C.J. Tseng
Ilex nitidissima C.J. Tseng
Ilex nothofagifolia Kingdon-Ward
Ilex nubicola C.Y. Wu
Ilex nuculicava S.Y. Hu
Ilex nummularia Reissek
Ilex obcordata Sw.
Ilex oblonga C.J. Tseng
Ilex obtusata Triana & Planch.
Ilex occulta C.J. Tseng
Ilex odorata Buch.-Ham. ex D.Don
Ilex oligodonta Merr. & Chun
Ilex oligoneura Loes.
Ilex oliveriana Loes.
Ilex omeiensis Hu & T. Tang
Ilex opaca Aiton
Ilex ovalifolia Bonpl. ex Miers
Ilex ovalis (Ruiz & Pav.) Loes.
Ilex pallida Standl.
Ilex paltorioides Reissek
Ilex paraguariensis A.St.-Hil. – ostrokrzew paragwajski
Ilex paruensis Steyerm.
Ilex parvifructa Edwin
Ilex paujiensis Steyerm.
Ilex pedunculosa Miq.
Ilex peiradena S.Y. Hu
Ilex pentagona S.K. Chen, Y.X. Feng & C.F. Liang
Ilex perado Aiton
Ilex perlata C. Chen & S.C. Huang
Ilex pernervata Cuatrec.
Ilex pernyi Franch.
Ilex perryana S.Y. Hu
Ilex petiolaris Benth.
Ilex phillyreaefolia Reissek
Ilex pingheensis C.J. Tseng
Ilex pingnanensis S.Y. Hu
Ilex polita Steyerm.
Ilex polyneura (Hand.-Mazz.) S.Y. Hu
Ilex polypyrena C.J. Tseng & B.W. Liu
Ilex pringlei Standl.
Ilex prostrata Groppo
Ilex psammophila Reissek
Ilex pseudo-odorata Loes.
Ilex pseudobuxus Reissek
Ilex pseudoebenacea Loes.
Ilex pseudomachilifolia C.Y. Wu
Ilex pseudotheezans Loes.
Ilex pseudovaccinium Reissek ex Maxim.
Ilex ptariana Steyerm.
Ilex ptarima Steyerm.
Ilex pubescens Hook. & Arn.
Ilex pubigera (C.Y. Wu) S.K. Chen & Y.X. Feng
Ilex pubilimba Merr. & Chun
Ilex punctatilimba C.Y. Wu
Ilex pyrifolia C.J. Tseng
Ilex qianlingshanensis C.J. Tseng
Ilex qingyuanensis C.Z. Zheng
Ilex quercetorum I.M.Johnst.
Ilex quitensis (Willd. ex Schult.) Loes.
Ilex rarasanensis Sasaki
Ilex reticulata C.J. Tseng
Ilex retusa Klotzsch ex Reissek
Ilex retusifolia S.Y. Hu
Ilex riedlaei Loes.
Ilex rimbachii Standl.
Ilex robusta C.J. Tseng
Ilex robustinervosa C.J. Tseng ex S.K. Chen & Y.X. Feng
Ilex rockii S.Y. Hu
Ilex rotunda Thunb.
Ilex rubra S. Watson
Ilex rugulosa Huber
Ilex rupicola Kunth
Ilex salicina Hand.-Mazz.
Ilex sapiiformis Reissek
Ilex sapotifolia Reissek
Ilex savannarum Wurdack
Ilex saxicola C.J. Tseng & H.H. Liu
Ilex schwackeana Loes.
Ilex scopulorum Kunth
Ilex serrata Thunb.
Ilex sessiliflora Triana & Planch.
Ilex sessilifructa Edwin
Ilex shennongjiaensis T.R. Dudley & S.C. Sun
Ilex shimeica K.F. Kwok
Ilex sideroxyloides (Sw.) Griseb.
Ilex sikkimensis Kurz
Ilex sinica (Loes.) S.Y. Hu
Ilex sintenisii (Urb.) Britton
Ilex sipapoana Edwin
Ilex skutchii Edwin ex T.R.Dudley & W.J.Hahn
Ilex socorroensis Brandegee
Ilex soderstromii Edwin
Ilex solida Edwin
Ilex spinigera (Loes.) Loes.
Ilex spinulosa Cuatrec.
Ilex spruceana Reissek
Ilex stellata W.J. Hahn
Ilex sterrophylla Merr. & Chun
Ilex stewardii S.Y. Hu
Ilex steyermarkii Edwin
Ilex strigillosa T.R. Dudley
Ilex suaveolens (H. Lév.) Loes.
Ilex subcordata Reissek
Ilex subcoriacea Z.M. Tan
Ilex subcrenata S.Y. Hu
Ilex suber Loes.
Ilex subficoidea S.Y. Hu
Ilex sublongecaudata C.J. Tseng
Ilex subodorata S.Y. Hu
Ilex subrotundifolia Steyerm.
Ilex subrugosa Loes.
Ilex sugerokii Maxim.
Ilex suichangensis C.Z. Zheng
Ilex summa Steyerm.
Ilex suprema Cuatrec.
Ilex suzukii S.Y. Hu
Ilex synpyrena C.J. Tseng
Ilex syzygiophylla C.J. Tseng ex S.K. Chen & Y.X. Feng
Ilex szechwanensis Loes.
Ilex tadiandamolensis Kesh.Murthy, Yogan. & Vasud.Nair
Ilex taiwanensis (S.Y. Hu) H.L. Li
Ilex tamii T.R. Dudley
Ilex tarapotina Loes.
Ilex tateana Steyerm.
Ilex taubertiana Loes.
Ilex tectonica W.J.Hahn
Ilex tenuis C.J. Tseng
Ilex tepuiana Steyerm. ex Edwin
Ilex teratopis Loes.
Ilex tetramera (Rehder) H.Y. Zou
Ilex theezans Mart.
Ilex thyrsiflora Klotzsch ex Reissek
Ilex tiricae Edwin
Ilex tonii Lundell
Ilex trachyphylla Loes.
Ilex trichocarpa H.W. Li
Ilex trichoclada Loes.
Ilex trichothyrsa Loes.
Ilex triflora Blume
Ilex truxillensis Turcz.
Ilex tsangii S.Y. Hu
Ilex tsiangiana C.J. Tseng
Ilex tsoi Merr. & Chun
Ilex tugitakayamensis Sasaki
Ilex tutcheri Merr.
Ilex uaramae Edwin
Ilex uleana Loes.
Ilex umbellata Klotzsch ex Reissek
Ilex umbellulata (Wall.) Loes.
Ilex uniflora Benth.
Ilex uraiensis Mori & Yamamoto
Ilex urbaniana Loes. ex Urb.
Ilex vacciniifolia Klotzsch ex Reissek
Ilex valenzuelana Alain
Ilex velutina Mart. ex Reissek
Ilex venezuelensis Steyerm.
Ilex venosa C.Y. Wu
Ilex venulosa Hook.f.
Ilex verisimilis C.J. Tseng ex S.K. Chen & Y.X. Feng
Ilex verticillata (L.) A. Gray
Ilex vesparum Steyerm.
Ilex victorinii Alain
Ilex villosula Loes.
Ilex virgata Loes.
Ilex viridis Champ. ex Benth.
Ilex vismiifolia Reissek
Ilex vitiensis A.Gray
Ilex vomitoria Aiton
Ilex vulcanicola Standl.
Ilex walkeri Wight & Gardner ex Thwaites
Ilex walsinghamii R.A.Howard
Ilex wangiana S.Y. Hu
Ilex wardii Merr.
Ilex wattii Loes.
Ilex weberlingii Loizeau & see Spichiger, Rodolphe Edouard
Ilex wenchowensis S.Y. Hu
Ilex wightiana Wall. ex Wight
Ilex williamsii Standl.
Ilex wilsonii Loes.
Ilex wuana T.R. Dudley
Ilex wugongshanensis C.J. Tseng
Ilex wurdackiana Steyerm.
Ilex xiaojinensis Y.Q. Wang & P.Y. Chen
Ilex xizangensis Y.R. Li
Ilex yangchunensis C.J. Tseng
Ilex yuana S.Y. Hu
Ilex yunnanensis Franch.
Ilex yurumanguinis Cuatrec.
Ilex yutajensis Wurdack
Ilex zhejiangensis C.J. Tseng

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 461-462, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 610. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. London: MacMillan, 2002, s. 179. ISBN 0-333-73003-8.
↑ Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 354-355. ISBN 83-01-12099-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 361. ISBN 83-7079-779-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Shu-kun Chen, Haiying Ma, Yuxing Feng, Gabrielle Barriera, Pierre-André Loizeau: Aquifoliaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-08-31].
↑ Ilex. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-02-04].