Orogeneza alpejska
| Ten artykuł od 2021-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Orogeneza alpejska lub fałdowania alpejskie – ostatni okres globalnych fałdowań górotwórczych, w czasie którego doszło do powstania górotworu alpejskiego.
Orogenezę alpejską pośrednio wywołał rozpad superkontynentu Gondwany. Po oderwaniu się płyt afrykańskiej, arabskiej i indoaustralijskiej podryfowały one na północ i zderzyły się z płytą eurazjatycką, powodując intensywne fałdowanie. Większość gór powstałych w trakcie tej orogenezy – alpidów – rozciąga się wzdłuż krawędzi tych płyt.
Orogeneza alpejska zaczęła się w triasie, a największe nasilenie nastąpiło w trzeciorzędzie. Trwała przez cały paleogen, na który przypadła główna faza fałdowań, i trwa nadal.
W jej ramach wyróżnia się 3 etapy:
- wczesnoalpejski (trias–kreda)
- środkowoalpejski (paleogen)
- późnoalpejski (neogen)
A także bardziej szczegółowe fazy orogeniczne:
- eokimeryjska (koniec triasu)
- neokimeryjska (koniec jury)
- laramijska (koniec kredy)
- walahijsko-wołowska (pliocen–plejstocen)
- rodańska (miocen–pliocen) – została wyniesiona wtedy południowa Europa
- attycka (miocen–pliocen) – zostały wyniesione Hellenidy
- styryjska (późny miocen) – wyniesione Karpaty oraz Alpy
- sawska (paleogen–neogen)
- helwecka (oligocen)
- pirenejska (eocen)
Skutki orogenezy alpejskiej
W toku orogenezy alpejskiej zostały wypiętrzone w szczególności łańcuchy górskie łańcucha alpejsko-himalajskiego:
- Europa:
- Pireneje
- Góry Betyckie
- Apeniny
- Alpy
- Karpaty
- Bałkan
- Góry Dynarskie
- Hellenidy (m.in. Pindos)
- Góry Krymskie
- Azja:
- Kaukaz
- Góry Pontyjskie
- Elburs
- Kopet-dag
- Taurus
- Zagros
- Mekran
- Kunlun
- Hindukusz
- Karakorum
- Pamir
- Himalaje
- Góry Arakańskie
- Afryka:
- Atlas
a także
- Andy w Ameryce Południowej
- Kordyliery w Ameryce Północnej
- Góry Koriackie i Góry Środkowe w Azji.
W czasie orogenezy alpejskiej sąsiadujące ze strefą fałdowań górskie masywy hercyńskie często uległy odmłodzeniu bądź, przeciwnie, zniszczeniu i zapadnięciu.
Zobacz też
- PWN: 3868160
- Britannica: science/Alpine-orogeny
- ЕСУ: 43920
- SNL: den_alpine_fjellkjedefolding, Alpine_fjellkjedefolding