Niwelacja dialektów

Niwelacja dialektów (ang. dialect levelling, dialect leveling) – proces lingwistyczny polegający na redukcji zróżnicowania w danym języku. Polega na zbliżaniu się różnych gwar i zaniku różnic międzydialektalnych[1], zwłaszcza cech stereotypowych[2]. Jest konsekwencją fundamentalnych zmian we współczesnych społeczeństwach[3]. Następuje przede wszystkim w przypadku intensywnych kontaktów między użytkownikami rozmaitych dialektów, np. wskutek migracji[2].

W drodze procesów niwelacji struktura poszczególnych dialektów może przejmować cechy języka standardowego lub gwar sąsiadujących[4]. Niwelacja bywa wynikiem szerzenia języka standardowego (za pośrednictwem programów edukacyjnych i alfabetyzacji)[5] oraz celowego przestrzegania skodyfikowanych norm językowych[6]. Zanik dialektów na dużą skalę nastąpił np. w przypadku języka polskiego, którego użytkownicy w dużej mierze przeszli na dialekt ogólnopolski, porzucając silnie zróżnicowane gwary tradycyjne[7]. Języki standardowe zaczęły powstawać w XIX w., a do ich rozpropagowania i rozwoju piśmienności doszło jeszcze później[8].

Niekiedy za przyczynę niwelacji dialektalnej uznaje się wpływ mediów i zwiększone możliwości podróży. Czynniki te nie muszą jednak prowadzić do zaniku różnic gwarowych – przykładem jest angielszczyzna brytyjska, którą cechuje mnogość dialektów regionalnych, pomimo szerokiej obecności języka standardowego w telewizji i radiu. Zdarza się, że na terenach miejskich różnice dialektalne są uwydatniane w celu podkreślenia odrębności i tożsamości grupowej[9].

Niwelacja dialektalna może przyczynić się do zaniku dialektów tradycyjnych (wiejskich) i upowszechnienia mniej zrożnicowanych dialektów mainstreamowych (ang. mainstream dialects), obejmujących obszary miejskie[10].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ JavierJ. Gutiérrez-Rexach JavierJ., Enciclopedia de Lingüística Hispánica, Abingdon–New York: Routledge, 2016, s. 371, ISBN 978-1-317-49802-5, OCLC 936379311  (hiszp.).
  2. ↑ a b hasło „dialect leveling”. W: Joey Lee Dillard: Black English: Its History and Usage in the United States. New York: Vintage Books, 1973, s. 300. ISBN 978-0-394-71872-9. OCLC 409738. (ang.).
  3. ↑ HeikkiH. Palva HeikkiH., A general classification for the Arabic dialects spoken in Palestine and Transjordan, [w:] Studia Orientalia, t. 55, Helsinki: Societas Orientalis Fennica, 1984, s. 359–376, ISBN 978-951-95076-8-2, OCLC 12190624 [dostęp 2024-01-19]  (ang.), patrz s. 359.
  4. ↑ FransF. Hinskens FransF., Dialect Levelling: A Two-dimensional Process, „Folia Linguistica”, 32 (1–2), 1998, s. 35–52, DOI: 10.1515/flin.1998.32.1-2.35, ISSN 1614-7308 [dostęp 2023-10-02]  (ang.), patrz s. 36.
  5. ↑ R. AnthonyR.A. Lodge R. AnthonyR.A., A Sociolinguistic History of Parisian French, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2004, s. 205, DOI: 10.1017/CBO9780511486685, ISBN 978-0-521-82179-7, ISBN 978-0-511-18913-5, ISBN 978-0-511-48668-5, OCLC 191952765 [dostęp 2020-04-06]  (ang.).
  6. ↑ TakkeleT. Taddese TakkeleT., Issues in language policy and language choice: A sociolinguistic profile of the major Ethiopian languages, „Journal of Ethiopian Studies”, 18, Haile Selassie I University, Institute of Ethiopian Studies, 1985, s. 80–90, ISSN 0304-2243, OCLC 9973463049, JSTOR: 41965929 [dostęp 2020-04-06]  (ang.), patrz s. 85–86.
  7. ↑ AnnaA. Berlińska AnnaA., Teaching Mother Tongue Polish, [w:] WitoldW. Tulasiewicz, AnthonyA. Adams (red.), Teaching the Mother Tongue in a Multilingual Europe, London–New York: Continuum, 2005, s. 163–173, ISBN 978-0-8264-7027-0, OCLC 232292774  (ang.), patrz s. 166.
  8. ↑ FransF. Hinskens FransF., Jeffrey L.J.L. Kallen Jeffrey L.J.L., JohanJ. Taeldeman JohanJ., Merging and drifting apart. Convergence and divergence of dialects across political borders, „International Journal of the Sociology of Language”, 2000 (145), 2000, s. 1–28, DOI: 10.1515/ijsl.2000.145.1, ISSN 1613-3668 [dostęp 2023-10-02]  (ang.), patrz s. 8.
  9. ↑ VictoriaV. Fromkin VictoriaV. i inni, An Introduction to Language, wyd. 9, South Melbourne, Vic.: Cengage AU, 2017, s. 437, ISBN 978-0-17-038680-7, OCLC 971018723  (ang.).
  10. ↑ GitteG. Kristiansen GitteG., Style-shifting and shifting style: a socio-cognitive approach to lectal variation, [w:] GitteG. Kristiansen, RenéR. Dirven (red.), Cognitive Sociolinguistics: Language Variation, Cultural Models, Social Systems, Berlin: Walter de Gruyter, 2008, s. 45–90, DOI: 10.1515/9783110199154.1.45, ISBN 978-3-11-019915-4, OCLC 319971452  (ang.), patrz s. 83.