Moses Mendelssohn

Moses (Mojżesz) Mendelssohn

Data i miejsce urodzenia

6 września 1729
Dessau

Data i miejsce śmierci

4 stycznia 1786
Berlin

Zawód, zajęcie

filozof, pisarz, tłumacz, krytyk literacki

Multimedia w Wikimedia Commons

Moses (Mojżesz) Mendelssohn (ur. 6 września 1729 w Dessau, zm. 4 stycznia 1786 w Berlinie)^[1] – filozof żydowski i niemiecki, pisarz, tłumacz, krytyk literacki, pierwszy propagator zrównania praw Żydów z ludnością nieżydowską w krajach niemieckich, przyjaciel Gottholda Ephraima Lessinga.

Biografia

Jego ojcem był Mendel Heymann (1683–1766), ubogi sofer, stąd nazwisko Mendelsson (syn Mendla). Naukę rozpoczął w wieku trzech lat u naczelnego rabina Dessau, Dawida Hirscha Fränkla; jako sześciolatek znał już język hebrajski. Gdy Fränkel objął w 1743 r. stanowisko naczelnego rabina Berlina, udał się tam za nim także Mendelsson^[2]. W Berlinie studiuje Talmud, pogłębia znajomość języków niemieckiego, łaciny i francuskiego i oddaje się lekturze pism oświeceniowych, w tym m.in. Johna Locke’a, Gottfrieda Wilhelma Leibniza i Rousseau.

Od 1754 pracuje jako księgowy w fabryce jedwabiu Bernharda Isaaka. Po śmierci właściciela (1768) stanie się jej udziałowcem. W latach 50. poznaje też Gottholda Ephraima Lessinga oraz Friedricha Nicolaia, z którymi połączy go nie tylko przyjaźń, ale i wspólne publikacje, pośród których najbardziej znane są Listy o literaturze najnowszej (Briefe, die Neueste Litteratur betreffend). W latach 60. XVIII w. nawiązuje kontakty z Johannem Wilhelmem Ludwigiem Gleimem.

W 1771 roku Pruska Akademia Nauk odrzuca jego kandydaturę na członka tej instytucji w związku ze sprzeciwem Fryderyka II. Miało to mieć związek z nieprzychylną recenzją poezji monarchy, dokonanej przez Mendelssohna w 1760 roku. Filozof krytykował wtedy niechęć króla do ojczystego języka i publikację w języku francuskim^[3].

W 1774 roku protestuje przeciwko ustanowieniu kantonów szwajcarskich, które to miały zabraniać Żydom z terenu Szwajcarii posiadania dzieci. W 1784 został członkiem honorowym tajnego Towarzystwa Przyjaciół Oświecenia (Gesellschaft der Freunde der Aufklärung).

Mendelssohn zmarł 4 stycznia 1786 w Berlinie, gdzie pochowano go na Cmentarzu Żydowskim.

Znaczenie

Mendelssohna uznaje się za prekursora i jednego z najważniejszych przedstawicieli ruchu oświecenia żydowskiego w Europie (haskali). Dla jednych był trzecim Mojżeszem w historii (po Mojżeszu biblijnym i Mojżeszu Majmonidesie), od którego miała się otworzyć nowa epoka w historii Żydów. Inni widzieli w nim tego, który doprowadził do asymilacji Żydów i stracenia przez nich tożsamości, a także zatracenia tradycyjnych wartości judaizmu. Wbrew wielu ortodoksyjnym Żydom w latach 70. XVIII w. pracował nad przekładem na niemiecki starotestamentowych psalmów, a także świętej księgi Żydów – Tory; za jego życia ukazały się trzy wydania tego dzieła.

Mendelssohn był ponadto tłumaczem z języka francuskiego, autorem rozpraw filozoficznych, w tym słynnego Fedona z 1767 r. (Phädon oder über die Unsterblichkeit der Seele), a także cenionym krytykiem literackim.

Przyjmuje się, że wspomniany powyżej Lessing literacko uwiecznił swego przyjaciela, czyniąc go jednym z pierwowzorów tytułowego bohatera słynnego poematu dramatycznego Natan mędrzec (1779).

Tłumaczką jego dzieł była Bertha Badt-Strauss^[4].

Był dziadkiem Feliksa Mendelssohna-Bartholdy’ego.

Zobacz też

Zobacz kolekcję cytatów z Mojżesza Mendelssohna w Wikicytatach

Rodzina Mendelssohnów

Przypisy

↑ Spitzer 1886 ↓, s. 5–6, 39.
↑ Spitzer 1886 ↓, s. 6, 10.
↑ Spitzer 1886 ↓, s. 22, 28.
↑ Bertha Badt-Strauss [online], Jewish Women's Archive [dostęp 2021-09-19] (ang.).