Monacyt

Kryształ monacytu; pochodzenie: Rostadheia, Iveland, Norwegia

Właściwości chemiczne i fizyczne

Skład chemiczny

fosforan ceru, lantanu, neodymu, toru, itru i prazeodymu ((Ce, La, Nd, Th, Y, Pr)PO₄)

Twardość w skali Mohsa

5–5,5

Przełam

muszlowy

Łupliwość

doskonała, wyraźna

Pokrój kryształu

ziarnisty, tabliczkowy-spłaszczony, słupkowy lub klinowaty

Układ krystalograficzny

jednoskośny

Właściwości mechaniczne

kruchy

Gęstość minerału

4,6–5,5 g/cm³

Właściwości optyczne

Barwa

czerwona, czerwonobrunatna, brunatna, pomarańczowa, żółta, czasem zielonkawa

Rysa

biała, szarobiała

Połysk

tłusty, diamentowy

Inne

przezroczysty

Multimedia w Wikimedia Commons

Monacyt – minerał, mieszana sól kwasu fosforowego, ceru i kilku lantanowców. Należy do minerałów rzadkich.

Nazwa pochodzi od gr. monazeis = jedyny lub monaxo = być samotnym; nawiązując do rzadkości występowania.

Właściwości

Wzór chemiczny: (Ce, La, Nd, Th, Y, Pr)[PO₄] – fosforan ceru, lantanu, neodymu, toru, itru i prazeodymu. Zawartość toru w monacycie sięga do 33% (cheralit), a uranu do 6%.
- Zwykle zawiera:
  - 21-32% Ce₂O₃
  - 28-35% (La, Nd)₂O₃ oraz
  - 6-11% ThO₂
  - drobne ilości – Ca, Mg, Mn, Fe, Zr, Be, Sn, Pb

Występuje w postaci drobnych ziarn (wrostków w innych minerałach), skupień ziarnistych oraz luźnych ziarn (w aluwiach). Często wykazuje znaczne zawartości innych pierwiastków. Niekiedy tworzy bardzo duże (do 40 kg) i doskonale wykształcone kryształy o pokroju tabliczkowym-spłaszczonym, słupkowym lub klinowatym. Może zawierać uran oraz wszystkie pierwiastki ziem rzadkich; jego częstym składnikiem bywa wapń.

Bywa silnie promieniotwórczy, tym bardziej im większa zawartość uranu lub toru. Jest kruchy, przezroczysty, jest izostrukturalny z krokoitem.

Występowanie

Najczęściej występuje w skałach magmowych, przede wszystkim kwaśnych, głównie pegmatytach. Duże, narosłe kryształy bywają spotykane w druzach i szczelinach skalnych. W postaci drobnych wrostków powszechnie występuje w granitoidach, sjenitach i granodiorytach. Rzadziej w skałach metamorficznych (stanowi ich główny składnik zawierający tor). Gromadzi się również w piaskach monacytowych z powodu odporności na wietrzenie.

Miejsca występowania:

Na świecie: Madagaskar – Antisirabe, Ampangabe, Rosja – Ural, Tasmania – Mount Bishoff. Eksploatowany z piasków monacytowych w Brazylii – Minas Gerais, Indiach – Travancore i Madras, Ameryce Północnej – Wirginia, Karolina Północna, Kolorado.

W Polsce: obecność stwierdzono w pegmatytach w rejonie Szklarskiej Poręby.

Zastosowanie

Stanowi ważne źródło uzyskiwania ceru i innych pierwiastków ziem rzadkich oraz toru. Ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. Duże ważące nawet kilka kilogramów kryształy spotykane są w pegmatytach granitowych. Pięknie wykształcone okazy znajdowane są na Madagaskarze, USA i w Norwegii.

Bibliografia

Ta sekcja od 2021-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.