Kategorie ochrony przyrody Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody

Kategorie ochrony przyrody Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) służą jako globalny standard przy definiowaniu form ochrony przyrody, które mogą się znacząco różnić w systemach prawnych poszczególnych państw. System powstał w 1978 r. i został uzupełniony w 1994 r^[1].

Obecnie IUCN wyróżnia sześć kategorii (i dwie podkategorie) ponumerowanych cyframi rzymskimi^[2].

Kategoria I

• Ia ścisły rezerwat przyrody (ang. strict nature reserve) – jest to w definicji IUCN obszar chroniony w którym się chroni bioróżnorodność i struktury powierzchniowe, gdzie obecność człowieka i jego wpływy są ściśle kontrolowane i ograniczone. Takie obszary służą badaniom naukowym i monitoringowi środowiska^[3]. Ich głównym zadaniem jest ochrona wyróżniających się ekosystemów, gatunków i struktur geomorfologicznych uformowanych przez przyrodę i zachowanych w stanie naturalnym.

• Ib obszar pierwotny (ang. wilderness area) – zbliżona forma ochrony przyrody do ścisłych rezerwatów przyrody, ale są zazwyczaj większe, zasady wstępu są nieco mniej restrykcyjne^[4], a ich cel istnienia jest mniej powiązany z badaniami naukowymi^[5].

W Polsce nie ma żadnego obszaru chronionego należącego do tej kategorii.

Kategoria II

Park narodowy (ang. national park) – według standardów IUCN jest to duży obszar naturalny, lub zbliżony do naturalnego, gdzie chroni się wielkoskalowe procesy ekologiczne, ekosystemy i gatunki. Dodatkowo są one dostępne dla turystów, badań naukowych, edukacji^[6]. W parkach narodowych często określa się strefy ochrony ścisłej zbliżone charakterem do kategorii Ia. Tę kategorię ma 15 polskich parków narodowych.

Kategoria III

Pomnik przyrody (ang. natural monument) – obejmuje pojedynczy obiekt przyrody, jak formacja skalna, jaskinia, drzewa^[7]. Są zazwyczaj bardzo małe i mają dużą wartość turystyczną.

Kategoria IV

Obszar ochrony gatunkowej/siedliskowej (ang. habitat/species management area) – obszary mające na celu ochronę (lub przywrócenie) określonych siedlisk lub gatunków. Często wymagają środków ochrony czynnej, aby wspomóc założone cele (ale nie jest to wymogiem)^[8]. Zazwyczaj są one fragmentami większych ekosystemów. W Polsce do tej kategorii należą rezerwaty przyrody.

Kategoria V

Obszar chronionego krajobrazu (ang. protected landscape/seascape) – obszar gdzie ludzie żyją w harmonii z przyrodą, często o znaczących wartościach ekologicznych, kulturowych, przyrodniczych i krajobrazowych^[9]. Są to tereny zamieszkane, często wykorzystywane rolniczo, łatwo dostępne dla turystów. W Polsce odpowiadają im parki krajobrazowe, ale także niektóre parki narodowe, jak Wigierski, czy Ojcowski.

Kategoria VI

Obszar czynnej ochrony zasobów przyrodniczych (ang. managed resource protected area) – są to tereny o cennych wartościach przyrodniczych i kulturowych, gdzie dopuszcza się ograniczone wydobycie surowców naturalnych (także jako jeden ze środków ochrony)^[10].

Przypisy