Kaliskie

Ten artykuł dotyczy krainy historycznej. Zobacz też: księstwo kaliskie, województwo kaliskie.
Kaliskie, ziemia kaliska, ziemia wieluńska i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Kaliskie – region historyczny[1] i region etnograficzny[2] w środkowej Polsce, na Pojezierzu Wielkopolskim i Nizinie Południowowielkopolskiej, w dorzeczu górnej i środkowej Warty, ze stolicą w Kaliszu[3][4][5]; wschodnia część Wielkopolski.

Ratusz w Kaliszu (2018)
Ratusz w Koninie (2013)

Kaliskie obejmuje obszar dawnego województwa kaliskiego na południe od Gopła oraz ziemię wieluńską. Na północy graniczy z Kujawami, na południu z Dolnym Śląskiem i Górnym Śląskiem, na zachodzie z ziemią poznańską, na wschodzie z ziemią sieradzką i ziemią łęczycką[6][7].

Opactwo Cystersów w Lądzie (2008)

Największym miastem regionu jest Kalisz, inne większe miasta: Konin, Ostrów Wielkopolski, Krotoszyn, Września, Jarocin, Wieluń, Koło, Środa Wielkopolska, Pleszew, Kępno, Ostrzeszów.

Pałac w Antoninie (2008)

Kaliskie zamieszkuje grupa etnograficzna Kaliszacy (Kaliszanie) i Borowiacy Kujawscy.

Ratusz w Sulmierzycach (2003)

Patronką Kaliskiego jest księżna kaliska bł. Jolenta Helena z dynastii Arpadów[8].

Historia

Po II rozbiorze Polski (1793) region znalazł się w Prusach Południowych, po powstaniu wielkopolskim (1806) w Księstwie Warszawskim. Po kongresie wiedeńskim (1815) nastąpił podział departamentu kaliskiego Księstwa Warszawskiego między Królestwo Polskie a Królestwo Prus wzdłuż granicy biegnącej na Prośnie. Wschodnia część z Kaliszem znalazła się w województwie kaliskim (od 1837 guberni kaliskiej) Królestwa Polskiego, zaś część południowo-zachodnia (tzw. Zaprośnie) w rejencji poznańskiej Wielkiego Księstwa Poznańskiego (od 1848 Prowincji Poznańskiej) Królestwa Prus[9].

W XIX w. Kaliskie rozumiano jako region etnograficzny obejmujący obszar Wielkopolski właściwej, który po 1815 pozostał w Królestwie Polskim oraz ziemię łęczycką, ziemię sieradzką, ziemię wieluńską i powiat częstochowski[10][11] (obszar między Gopłem, Prosną i Pilicą sięgający na południu ziemi krakowskiej).

Współcześnie region etnograficzny Kaliskiego określa się jako obszar historycznej ziemi kaliskiej[12], której południowo-wschodnie granice przekraczają linię mazurzenia, oraz ziemię wieluńską.

Z Kaliskiego wywodzą się rody m.in. Lipskich z Lipego herbu Grabie, Łubieńskich z Łubnej herbu Pomian, Niemojowskich z Niemojewa herbu Wieruszowa[13].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Jerzy Topolski: Wielkopolska poprzez wieki. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1973, s. 9.
  2. ↑ Oskar Kolberg: Dzieła wszystkie. Józef Gajek (red.), Marian Sobieski (red.). T. 23: Kaliskie. Kraków–Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1964, s. 2, 31.
  3. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 9. Warszawa: Władysław Walewski, 1888, s. 60.
  4. ↑ Bolesław Szczepański: Wschodnia część Wielkopolski w latach 1815–1918. W: Dzieje Wielkopolski. Witold Jakóbczyk (red.). T. 2: Lata 1793–1918. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1973, s. 852.
  5. ↑ Władysław Rusiński: Życie codzienne w Kaliszu w dobie Oświecenia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1988, s. 10. ISBN 83-210-0695-7.
  6. ↑ TomaszT. Leszkowicz TomaszT., Krainy historyczne w Polsce – 10 faktów, które warto poznać [MAPY] [online], Histmag.org, 18 kwietnia 2016 [dostęp 2024-03-06] .
  7. ↑ Marian Sobański: Kalisz i ziemia kaliska. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1954, s. 7–11.
  8. ↑ Wiktor Biegus, Bł. Jolenta: księżna kaliska patronka Wielkopolski, Rzeszów 1930, s. 6.
  9. ↑ J. Topolski, Wielkopolska poprzez wieki, Poznań 1973, s. 128.
  10. ↑ O. Kolberg, Lud. Jego zwyczaje..., t. 23 Kaliskie, Kraków 1890, s. 2–29.
  11. ↑ J. Burszta, Kultura ludowa Kaliskiego w „Dziełach” Oskara Kolberga, [w:] Rocznik Kaliski 1970, t. 3, s. 10.
  12. ↑ S. Błaszczyk, Kultura ludowa ziemi kaliskiej, [w:] Osiemnaście wieków Kalisza, red. A. Gieysztor, t. 2, Kalisz 1961, s. 387.
  13. ↑ Spis szlachty Królestwa Polskiego, z dodaniem krótkiéj informacyi o dowodach szlachectwa. Warszawa: Drukarnia Stanisława Strąbskiego, 1851, s. 132, 166.

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Kaliskie
  • Kalisz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 685 .
  • Konin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 333 .
  • Wieluń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 363 .
  • p
  • d
  • e
Wielkopolska
Małopolska
Kujawy
Ziemia łęczycko-sieradzka
Mazowsze
Podlasie
Śląsk
Pomorze
Ziemia lubuska
Brandenburgia
Łużyce
Prusy
Ruś Czarna
  • Grodzieńszczyzna
Ruś Czerwona
Galicja
Pozostałe regiony historyczne