Jaz
 | Zobacz też: Jaz w innych znaczeniach tej nazwy. |
Jaz – budowla hydrotechniczna w poprzek rzeki lub kanału, piętrząca wodę w celu utrzymania stałego poziomu dla celów żeglugowych lub (w ograniczonym zakresie) zabezpieczenia przed powodzią, zaopatrywania w wodę oraz do celów energetycznych. Równolegle do jazu czasami buduje się śluzy umożliwiające żeglugę i przepławki.
Podział
Jazy dzieli się na ziemne, ziemno-betonowe, gumowe.[potrzebny przypis] Ze względu na ich charakter – na stałe i ruchome, tj. wyposażone w odpowiednie zamknięcia. Jazy ruchome umożliwiają regulację ich wysokości dla zarządzania zasobami wodnymi.
Budowa
W jazie można wyróżnić dwie podstawowe części: górną (nadwodną) i dolną (podwodną). Część dolna chroni dno przed rozmyciem, przedłuża drogę filtracji oraz przejmuje obciążenia pionowe. Wyróżnia się tam elementy: ponur, wypad i poszur[1].
Wpływ na środowisko przyrodnicze
Jazy mają negatywny wpływ na ekosystemy rzek[2]. Podobnie jak zapory i inne budowle piętrzące sztucznie utrudniają migrację organizmów wodnych, m.in. ryb i małży. Skutkiem fragmentacji rzek liczebność ryb wędrownych w Europie spadła w latach 1970–2020 o ponad 90%[3] i małży słodkowodnych[4][5]. Jazy wpływają także na wahania poziomu wody w rzece, zaburzając transport osadów.
W Polsce według oficjalnych danych jest 4600 jazów[6], jednak ich faktyczna liczba może być kilkukrotnie wyższa[7].
Galeria
-
Zabytkowy jaz piętrzący na Iławce w Iławie (objęty ochroną konserwatorską w 1978) -
-
-
-
-
-
Jaz na Nysie Kłodzkiej w Kłodzku -
Jaz na Zadrnie w Kamiennej Górze -
Zobacz też
 | Zobacz hasło jaz w Wikisłowniku |
 | Zobacz multimedia związane z tematem: Jaz |
- jaz dwupoziomowy
- jaz zastawkowy
- jaz walcowy
- jaz kozłowo-iglicowy
- śluza
- klauza
- stopień wodny
- próg (hydrotechnika)
Przypisy
- ↑ IV Jazy i upusty. W: Armand Żbikowski: Małe budowle wodne cz. 1 Jazy i zapory. Wyd. I. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnicze, 1961, s. 135.
- ↑ Matthew R.M.R. Fuller Matthew R.M.R., Martin W.M.W. Doyle Martin W.M.W., David L.D.L. Strayer David L.D.L., Causes and consequences of habitat fragmentation in river networks: River fragmentation, „Annals of the New York Academy of Sciences”, 1355 (1), 2015, s. 31–51, DOI: 10.1111/nyas.12853 [dostęp 2021-02-06] (ang.).
- ↑ Deinet, The Living Planet Index (LPI) for migratory freshwater fish – Technical Report, World Fish Migration Foundation, 2020 .
- ↑ ManuelM. Lopes‐Lima ManuelM. i inni, Conservation status of freshwater mussels in Europe: state of the art and future challenges, „Biological Reviews”, 92 (1), 2017, s. 572–607, DOI: 10.1111/brv.12244, ISSN 1469-185X [dostęp 2021-02-06] (ang.).
- ↑ Lokalizację jazów i innych sztucznych barier na europejskich rzekach przedstawia Europejski Atlas Barier.
- ↑ DHI/Pectore-Eco, Identyfikacja presji w regionach wodnych i na obszarach dorzeczy. Część I: Utworzenie krajowej bazy danych o zmianach hydromorfologicznych, Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, 2019 .
- ↑ BarbaraB. Belletti BarbaraB. i inni, More than one million barriers fragment Europe’s rivers, „Nature”, 588 (7838), 2020, s. 436–441, DOI: 10.1038/s41586-020-3005-2, ISSN 0028-0836 [dostęp 2021-02-06] (ang.).
- p
- d
- e
Kontrola autorytatywna (diversion dam):
- Britannica: technology/weir-engineering, technology/weir-fishing
- DSDE: stemmeværk
