Jan Walc

Jan Walc

Jan Biuletyn, Jan Woreczko, Lew Laicki, Zbigniew Rożnowski

Jan Walc w 1979 roku
Imię i nazwisko urodzenia	Jan Zbigniew Walc
Data i miejsce urodzenia	22 września 1948 Warszawa
Data i miejsce śmierci	10 lutego 1993 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Ewangelicki w Warszawie
Zawód, zajęcie	krytyk literacki, publicysta, historyk literatury
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Jan Zbigniew Walc, ps. „Jan Biuletyn”, „Jan Woreczko”, „Lew Laicki”, „Zbigniew Rożnowski”^[1], „Jan Przywilej”, „Jerzy Niewiadomski”, „Cyprian Kamil Biuletyn”, „X. Ignacy Biuletyn”, „Zoil”, „J.W.”^[2] (ur. 22 września 1948 w Warszawie, zm. 10 lutego 1993 tamże) – polski historyk literatury i krytyk literacki, dr literaturoznawstwa. Dziennikarz i publicysta „Krytyki”, „Biuletynu Informacyjnego”, „Kultury Niezależnej”', „Pulsu”, „Przeglądu Wiadomości Agencyjnych”, „Zapisu”, „Polityki”, „Kultury”, „Literatury na świecie”, „Współczesności”, „Głosu”, „Życia Warszawy” i „Wokandy”. Autor reportaży, recenzji, felietonów, oraz esejów politycznych i literackich. Autor książek poświęconych twórczości Tadeusza Konwickiego oraz Adama Mickiewicza. Działacz KOR i opozycji demokratycznej w PRL. Członek kierownictwa i drukarz Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOWA.

Życiorys

Jan Walc był synem Jana Stanisława i Róży Marii z domu Nowotnej.

W 1966 r. ukończył Liceum im. Tadeusza Reytana w Warszawie^[3] i rozpoczął studia na Wydziale Pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego, by po roku przenieść się na polonistykę. W tym czasie zaangażował się w działania Studenckiego Teatru „Sigma”. W czasie studiów był czynnym uczestnikiem Wydarzeń Marcowych – w 1968 roku był aresztowany na 3 miesiące jako członek Międzywydziałowego Komitetu Strajkowego na Uniwersytecie Warszawskim.

Po zwolnieniu z więzienia w czerwcu 1968 roku, został początkowo zawieszony w prawach studenta, jednak w październiku 1969 roku uzyskał pozwolenie na wznowienie studiów na Wydziale Polonistyki UW.

Od 1968 roku znajdował się pod nieustanną inwigilacją Służby Bezpieczeństwa. Na skutek interwencji SB – mimo egzaminu zdanego z bardzo dobrymi wynikami – nie przyjęto go na studium doktoranckie, a po roku pracy (wrzesień 1971 – czerwiec 1972) zwolniono z pracy w liceum im. Stefana Batorego w Warszawie. W tym samym roku debiutował jako krytyk literacki w dwutygodniku Współczesność.

Twórczość krytyczno-literacką rozwijał drukując szkice i recenzje w warszawskiej „Kulturze”, „Literaturze”, „Literaturze na świecie” oraz w „Polityce”. Wkrótce stał się stałym publicystą tych czasopism. Na zlecenie Instytutu Badań Literackich opracowywał zagadnienia przekładu, w latach 1972–1973 w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej wykładał historię, teorię i metodykę nauczania literatury polskiej. W tym samym okresie dla Państwowego Wydawnictwa Naukowego przygotowywał hasła do przewodnika encyklopedycznego Literatura polska.

W latach 1972–1975 pisał pracę doktorską pod kierunkiem prof. Aliny Brodzkiej w IBL PAN pt. Tadeusza Konwickiego przedstawianie świata, którą obronił w 1977 roku.

W latach 1975–1976 wykładał historię literatury polskiej i powszechnej w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. Od 1976 roku współpracował z Komitetem Obrony Robotników (później Komitet Samoobrony Społecznej „KOR”), brał udział w pomocy prześladowanym uczestnikom protestów w Radomiu i Ursusie.

Od tego momentu został objęty zakazem druku, początkowo publikował w drugim obiegu pod pseudonimem (Jan Biuletyn, Jan Woreczko, Lew Laicki), a od 1978 roku po publikacji artykułu „Pamięci Jana Woreczki” już pod własnym nazwiskiem. Był członkiem redakcji „Biuletynu Informacyjnego” (1976–1981), „Głosu” (1977–1979), „Krytyki” (1978–1982) i „Pulsu”, współpracował również z redakcją „Zapisu”. Od 1978 roku pracował jako drukarz w Niezależnej Oficynie Wydawniczej NOWA.

Równolegle na spotkaniach Towarzystwa Kursów Naukowych prowadził wykłady z polskiej literatury powojennej. Jako pracownik Biura Interwencyjnego KSS „KOR” brał udział w rejestrowaniu przypadków łamania praw człowieka i niesieniu pomocy ofiarom bezprawia. W styczniu 1980 roku został członkiem Komisji Helsińskiej „KOR” dokumentującej łamanie praw człowieka w Polsce, jest współautorem „Raportu Madryckiego” omawiającego stan przestrzegania praw człowieka w PRL, w oparciu o konkretne, zarejestrowane przez Biuro Interwencji przypadki łamania prawa.

Publikował w prasie związkowej „Solidarność”, „Niezależność”. We wrześniu 1981 roku został zatrudniony jako adiunkt w Pracowni Literatury Współczesnej IBL PAN. Po ogłoszeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku internowany początkowo w więzieniu w Białołęce, później w Jaworzu. Po zwolnieniu ze względu na stan zdrowia nadal współpracował z podziemnym ruchem wydawniczym, został członkiem kolegium redakcyjnego Nowej i współzałożycielem Fundacji NOWA.

Współredagował „Niezależność”, „Kulturę Niezależną” (1984–1991), „Przegląd Wydarzeń Agencyjnych” (1982–1986) oraz „Krytykę”.

Stypendium naukowe Harvard University umożliwiło mu w 1986 roku wyjazd do USA, gdzie przygotowywał pracę o twórczości Adama Mickiewicza, w latach 1986–1987 miał gościnne wykłady z literatury polskiej na uniwersytetach w Sztokholmie i w Bonn. W tym czasie z przyczyn politycznych zwolniono go z pracy w IBL PAN, gdzie mógł wrócić dopiero w 1989 roku. W 1990 roku prowadził gościnnie zajęcia na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

W latach 90. współpracował z „Tygodnikiem Kulturalnym”, potem z „Wokandą”' (1990–1991) oraz z „Życiem Warszawy” (1991–1993), gdzie drukował cotygodniowe felietony polityczne.

Prowadził również program telewizyjny „Czytane inaczej” w II programie telewizji polskiej.

Publikacje

Poważniejsze prace i zbiory:

• Wybierane – zbiór artykułów drukowanych w drugim obiegu z lat 1973–1989, Warszawa 1989
• Ja już wygrałem – Jan Walc rozmawia z senatorem płockim Andrzejem Celińskim, Warszawa 1991
• Architekt Arki – studium o A. Mickiewiczu, Warszawa 1991
• Wielka choroba – zbiór esejów literackich, Warszawa 1992 : [Wielka Improwizacja z III części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Quo vadis, Judime Stefan Żeromski: Ludzie bezdomni]. O sposobach użycia nieużytej kultury [polityka kulturalna w Polsce w l. 1944-1989]. Mefisto z kwiatem glicynii (Notatki diaboliczne) Jarosław Iwaszkiewicz. „Być świnią w maju” Konstanty Ildefons Gałczyński. „Gdy ziemia nie jest już snem i snić do końca nie można” Tadeusz Borowski. Cena obecności [Roman Bratny]. Płaszcz żołnierza polskiego Władysław Broniewski. Trudny rachunek Maria Dąbrowska. Fotografia Atlantydy Leopold Tyrmand: Zły. Konserwatywne uwagi o postępowcu Sławomir Mrożek: Portret. Dwa razy o „Małej Apokalipsie” Tadeusza Konwickiego. Vae divis Jacek Bocheński: Boski Juliusz. Wielki, bo wam z oczu zszedł Stefan Żeromski: Uciekła mi przepióreczka
• Ja tu tylko sprzątam – zbiór artykułów z lat 1989–1993, Warszawa 1995
• Tadeusza Konwickiego przedstawianie świata – praca doktorska obroniona w 1977, Warszawa 2010.

Nagrody

• Nagroda Fundacji Polcul^[4] – 1984
• Nagroda im. Andrzeja Kijowskiego – Warszawa, 1990^[5].

Odznaczenia

23 września 2006 roku prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył pośmiertnie Jana Walca Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, za działalność na rzecz przemian demokratycznych w kraju”^[6].

Życie prywatne i Joanna Trzeciak-Walc

Joanna Trzeciak-Walc (1948–2022)^[7], żona Walca, była również zaangażowana w działalność niezależną, przepisywała i redagowała niezależne wydawnictwa i książki. W latach 1985–1991 była pracowniczką Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku. Była założycielką i redaktorką lokalnego dwutygodnika „Gazety Podkowiańskiej”, nagrodzonej przez Pełnomocnika Rządu ds. Demokracji Lokalnej. W latach 1991–1993 pracowała w dziale kultury „Gazety Wyborczej”, była pomysłodawczynią i należała do organizatorów dodatku „Gazeta o Książkach”. Od 1998 roku pracowała w Biurze Kultury Urzędu m.st. Warszawy. Od 2006 roku działała w samorządzie Podkowy Leśnej. Zmarła 5 stycznia 2022^[8]. Pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera T-1-3)^[9].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Jan Walc. Strona autorska. [dostęp 2016-06-26].
• Paweł Sowiński: Jan Walc – w okopach kultury niezależnej. Muzeum Historii Polski, 30 września 2013. [dostęp 2016-06-26].