Języki prymitywne

Języki prymitywne – potoczne (nienaukowe[1]) określenie języków używanych przez ludy, o których uważa się, że stoją na niższym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego[2]. Zwykle chodzi o języki kultur nieeuropejskich, pozbawione tradycji piśmienniczych[3] i form kodyfikacji (opracowań gramatycznych i słowników)[4]; często są to języki ludności tubylczej[3]. Języki te bywają określane mianem „dialektów”[a], co implikuje ich niekompletność, niższość względem języków państwowych[4].

W popularnych dyskusjach można spotkać się z przekonaniem, jakoby istniały ludy posługujące się językiem o ograniczonym zasobie słownictwa, „dopełnianym gestami”[9]. Badania językoznawcze nie wskazują jednak na istnienie związku między „złożonością” języka a poziomem cywilizacyjnym jego użytkowników. Nie istnieją cechy, które pozwoliłyby scharakteryzować dany język jako „mowę z epoki kamienia”; nie istnieją też właściwości, które można by było wyodrębnić jako typowe dla języków ludów zbierackich, pasterskich czy też społeczeństw uprzemysłowionych[10]. W istocie wszystkie języki cechują się bogactwem słownictwa i złożonością zasad[11]. Struktury gramatyczne, niejednokrotnie bardzo rozbudowane, są właściwe również dla języków społeczeństw tradycyjnych, które nie przeszły industrializacji i urbanizacji; staje się to jasne wraz z próbami opisywania i uczenia się tych języków[3]. Języki uchodzące za „prymitywne”, jak każde inne języki świata, stanowią pełnoprawny przedmiot badawczy dla lingwistyki[4].

Słownictwo ludów „prymitywnych” nie obejmuje specjalistycznego nazewnictwa, np. terminologii abstrakcyjnej właściwej dla dyscyplin naukowych[12]. Języki postrzegane jako „prymitywne” nie są jednak pozbawione cech otwartości: pozwalają na innowacyjne wykorzystywanie środków językowych, mówienie za ich pomocą o przedmiotach i zjawiskach uprzednio nieznanych danej kulturze[4]. Zawsze istnieje możliwość zapożyczenia terminologii obcej bądź wypracowania jej w oparciu o rodzime materiały derywacyjne[13]. Użytkownik każdego języka może tworzyć nieskończoną liczbę zdań, w innowacyjny sposób wykorzystując środki językowe[4].

Przeświadczenie o istnieniu języków prymitywnych było właściwe dla ustaleń dawnych uczonych – antropologów i językoznawców[11]. Na przykład badacze typologii uznawali, że języki pozbawione fleksji (m.in. język chiński) znajdują się na wcześniejszym etapie rozwoju[14], choć pojawiały się również przeciwne stanowiska, przyjmujące, że np. deklinacja w językach słowiańskich świadczy o ich prymitywności[15]. Pokutowało także przekonanie, jakoby pewne języki były pozbawione fundamentalnej gramatyki[3]. Niektórzy badacze uważali wręcz, że nauka języków niepiśmiennych pozwoli poznać sposób, w jaki komunikowali się przodkowie społeczeństw rozwiniętych[3]. Współcześni naukowcy odrzucają te poglądy, przyjmując, że wszystkie języki są gramatycznie równoważne[13][16].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Określenie „dialekt” funkcjonuje w językoznawstwie jako neutralny termin naukowy; określa jednak nie języki etniczne, lecz warianty / formy egzystencji języka (np. polski język ogólny[5] lub dialekt śląski bądź dialekt wielkopolski w ramach języka polskiego[6]). Niektóre spośród popularnych wyrażeń (jak np. „dialekty afrykańskie”, odnoszone do niepiśmiennych języków afrykańskich) nie są zatem zgodne z nowoczesnym nazewnictwem naukowym[7][8]. Takie postrzeganie części języków świata wynika z przyzwyczajenia do sytuacji językowej w Europie, gdzie ogromną rolę odgrywają języki narodowe (objęte statusem oficjalnym, zadomowione w edukacji czy literaturze)[4].

Przypisy

  1. ↑ Stanislav 1937 ↓, s. 86.
  2. ↑ Lyons 1981 ↓, s. 27–28.
  3. ↑ a b c d e ViktorV. Krupa ViktorV., SlavomírS. Ondrejovič SlavomírS., Jazykové mýty a ich poslanie, „Človek a spoločnosť”, 1/2004 [dostęp 2019-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-10]  (słow.).
  4. ↑ a b c d e f Nau 2016 ↓, s. 27.
  5. ↑ Berlińska 2005 ↓, s. 166.
  6. ↑ StanisławS. Urbańczyk StanisławS. (red.), Encyklopedia języka polskiego, wyd. 2, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1994, s. 67, ISBN 83-04-04251-7, OCLC 31217816 .
  7. ↑ DickD. Leith DickD., A Social History of English, wyd. 2, London: Routledge, 1997, s. 7, DOI: 10.4324/9780203992869, ISBN 0-203-99286-5, ISBN 0-415-16456-7, ISBN 0-415-09797-5, ISBN 978-1-134-71145-1, OCLC 252966315, Cytat: Our description of a vernacular language may remind us of the characteristics usually associated with dialects, in that these are not normally written; neither are they used in the ‘higher’ domains of the centralised state. In fact, the term dialect has been used, confusingly to refer to languages of this type: people have written of ‘the myriad dialects of Africa’.  (ang.).
  8. ↑ Luisanna FoddeL.F. Melis Luisanna FoddeL.F., Race, Ethnicity and Dialects: Language Policy and Ethnic Minorities in the United States, Milano: FrancoAngeli, 2002 (Collana Università 37), s. 35, ISBN 978-88-464-3912-3, OCLC 249564246, Cytat: [...] as well as the other common usage of the term which links dialects to forms of language spoken in isolated parts of the world, deprived of any written expression.  (ang.).
  9. ↑ Lyons 1981 ↓, s. 27.
  10. ↑ Lyons 1981 ↓, s. 28.
  11. ↑ a b JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 7, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758  (słow.).
  12. ↑ KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 277, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
  13. ↑ a b Edgar A.E.A. Gregersen Edgar A.E.A., Language in Africa: An Introductory Survey, New York: Gordon & Breach, 1977, s. 11–12, ISBN 978-0-677-04380-7, OCLC 3256139  (ang.).
  14. ↑ ViktorV. Krupa ViktorV., Jazyk, neznámy nástroj, Bratislava: Slovenský spisovateľ, a.s., 1991 (Edícia Studia litteraria 33), s. 31–32, ISBN 978-80-220-0153-3, OCLC 26723395  (słow.).
  15. ↑ Chevalier ↓, s. 23.
  16. ↑ Krupa 1969 ↓, s. 197. Cytat: To súvisí s faktom, že všetky jazyky sú si po gramatickej stránke rovnocenné, nejestvujú formálne primitívne jazyky.

Bibliografia

  • AnnaA. Berlińska AnnaA., Teaching Mother Tongue Polish, [w:] WitoldW. Tulasiewicz, AnthonyA. Adams (red.), Teaching the Mother Tongue in a Multilingual Europe, London–New York: Continuum, 2005 (Continuum studies in language and education), s. 163–173, ISBN 978-0-8264-7027-0, OCLC 232292774  (ang.).
  • Jean-ClaudeJ.C. Chevalier Jean-ClaudeJ.C., Francúzski lingvisti a krajiny strednej a východnej Európy v rokoch 1918–1931, „Slovanské štúdie”, 1/1995, Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, s. 19–31  (słow.).
  • ViktorV. Krupa ViktorV., Etnolingvistika a jej vzťah k vede o človeku, „Slovenský národopis”, 17, Veda, 1969, s. 192–204  (słow.).
  • JohnJ. Lyons JohnJ., Language and Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1981, s. 27–33, ISBN 978-0-521-29775-2, OCLC 7565470  (ang.).
  • NicoleN. Nau NicoleN., Odkrywamy różnorodność językową, [w:] NicoleN. Nau i inni red., Języki w niebezpieczeństwie: księga wiedzy, RadosławR. Wójtowicz, wyd. 1, Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2016, s. 27–48, DOI: 10.14746/9788394719845, ISBN 978-83-947198-4-5, OCLC 1150696484 .
  • JánJ. Stanislav JánJ., Spisovný jazyk slovenský, [w:] MilošM. Weingart (red.), Slovanské spisovné jazyky v době přítomné, Praha: Melantrich, 1937, s. 61–106, OCLC 1067468336  (słow.).