Język malajski Moluków Północnych

bahasa pasar
Obszar

Moluki Północne (Indonezja)

Liczba mówiących

700 tys. (2001)[1]

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna

bliżej nieustalona, kreolski na bazie malajskiego lub jeden z języków (dialektów) malajskich

Status oficjalny
Ethnologue 3 środek szerszej komunikacji↗
Kody języka
ISO 639-3 max
IETF max
Glottolog nort2828
Ethnologue max
Występowanie
Ilustracja
Lokalizacja prowincji Moluki Północne w Indonezji
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
W Inkubatorze znajduje się testowa wersja Wikipedii w języku malajskim Moluków Północnych

Język malajski Moluków Północnych, także malajski wyspy Ternate – język pochodzenia austronezyjskiego, który służy jako lingua franca w prowincji Moluki Północne w Indonezji. Bywa klasyfikowany jako język kreolski oparty na malajskim albo też jako odmiana (dialekt) języka malajskiego/indonezyjskiego.

Miejscowa nazwa języka to bahasa pasar („język bazarowy”), a w literaturze jest określany jako Melayu Maluku Utara lub Melayu Ternate. Na uwagę zasługuje fakt, że w wielu zakątkach prowincji wchodzi w kontakt z niespokrewnionymi językami. Rodzime języki ternate i tidore, które również mają znaczenie ponadlokalne, użyczyły mu pewnych elementów gramatyki i leksyki. Określany bywa też jako bahasa Ternate („język ternate”), niemniej nazwa ta jest niejednoznaczna, gdyż odnosi się także do języka z grupy zachodniopapuaskiej. E.K.M. Masinambow posiłkował się terminem Melayu Halmahera („malajski Halmahery”), którym określał wspólny język Halmahery (największej z wysp Moluków) i pewnych innych obszarów.

Sporządzono opis jego gramatyki, wraz ze zbiorem tekstów (Ternate Malay: Grammar and Texts, 2012). Autorka publikacji skupiła się na odmianie wyspy Ternate i w takim znaczeniu posłużyła się terminem Ternate Malay[2]. W samej Indonezji bywa mylony z blisko spokrewnionym malajskim miasta Manado[3].

Historia i użycie

Język malajski rozpowszechnił się w regionie wiele stuleci temu, za sprawą rozwiniętego handlu przyprawami korzennymi. Nastąpiło to jeszcze przed przybyciem pierwszych Europejczyków na początku XVI wieku. Z terenów dzisiejszej prowincji Moluki Północne pochodzi najstarszy zachowany rękopis w języku malajskim (list sułtana Ternate Abu Hayata(inne języki) z 1521 r.)[4]. W tekście posłużono się literacką odmianą malajskiego, z pewnymi cechami lokalnymi[5]. Tutaj też Włoch Antonio Pigafetta, uczestnik wyprawy Magellana, sporządził bardzo wczesną listę słownictwa malajskiego (1522)[6][a]. Przypuszcza się, że region północnych Moluków (lub być może wyspy Banda) to źródło większości wschodnich odmian języka malajskiego[7]. Choć malajski musiał być używany na wyspach od stuleci (już w I poł. XVI w. był znany mieszkańcom wyspy Tidore[8][9], a w XVII w. zapewne przyjął się szerzej[10]), to przez dłuższy czas pozostawał językiem drugim[4]. Do gwałtownego rozprzestrzenienia go w roli języka ojczystego (pierwszego) doszło dopiero w XX wieku, wskutek rozwoju ekonomicznego miasta Ternate i innych ośrodków regionalnych oraz migracji ludności o różnym pochodzeniu etnicznym[11]. Pierwszy znany tekst w malajskim Moluków Północnych, poświęcony historii Ternate, ukazał się w 1878 r.[5][12]

Według danych Ethnologue posługuje się nim 700 tys. osób (2001)[1]. Zróżnicowane etnolingwistycznie miasto Ternate pozostaje dużym skupiskiem rodzimych użytkowników tego języka (wiejska ludność wyspy Ternate zachowuje natomiast swój własny język)[13]. Jest powszechnie wykorzystywany do kontaktów swobodnych, nieoficjalnych, współistniejąc z językiem indonezyjskim[14]. Rodowici jego użytkownicy zamieszkują także miejscowość Soa Siu na wyspie Tidore oraz Tobelo na Halmaherze. Jako dodatkowy język jest znany na terenie całej prowincji, również na mniejszych okolicznych wyspach[15]. Występują przy tym pewne różnice regionalne, uzależnione od lokalnego kolorytu językowego (w niektórych miejscach na malajski rzutują wręcz niespokrewnione języki)[16]. Północne Moluki to bowiem region silnie zróżnicowany językowo, a zarazem strefa kontaktów między językami austronezyjskimi i papuaskimi[17]. W charakterze lingua franca przyjęły się też lokalne języki ternate i tidore[18][19][20].

Historycznie był szerzej używany w północnej części wyspy Buru (dzisiejsza prowincja Moluki)[21]. Od XVI wieku region ten (wyspy Buru i Ambelau) znajdował się pod wpływem kultury i polityki Sułtanatu Ternate[22]. Jednakże w latach 80. XX wieku odnotowano, że na Buru wzrasta użycie malajskiego ambońskiego. Doprowadziły do tego częste kontakty z ludnością wyspy Ambon i grupami komunikującymi się w tym języku (dzieci coraz częściej posyłano tam do szkoły, a oprócz tego na Buru zaczęli przybywać nauczyciele i urzędnicy z zewnątrz)[21].

Większość jego użytkowników porozumiewa się także w standardowym j. indonezyjskim[1], który jest stosowany w piśmiennictwie i kontaktach oficjalnych[23]. Miejscowa sytuacja językowa stanowi przykład dyglosji, w której lokalny malajski służy jako odmiana niska, a pokrewny mu standardowy j. indonezyjski pełni funkcję odmiany wysokiej[24]. Istnieje kontinuum bytów językowych – od „czystego” lokalnego malajskiego (tzw. basilektu), przez formy mieszane aż do j. indonezyjskiego (akrolektu)[25]. Pojawił się także wpływ dżakarckiej odmiany języka narodowego, która jest szerzona za pośrednictwem środków masowego przekazu[26]. Dominacja j. malajskiego/indonezyjskiego ma negatywny wpływ na żywotność autochtonicznych języków północnych Moluków[27][28] oraz przyczynia się do przekształcenia ich struktury (ang. metatypy); zjawisko to udokumentowano w przypadku języka taba[29].

Na wyspie Ternate był niegdyś używany język kreolski na bazie portugalskiego[30][31].

Cechy i nazewnictwo

W malajskim wyspy Ternate występuje dość duża grupa słownictwa nieobecnego w zachodnich odmianach języka malajskiego, względnie niewywodzącego się ze rdzeni austronezyjskich. Zawiera zapożyczenia z języków europejskich (portugalskiego i niderlandzkiego), języka indonezyjskiego[32] oraz autochtonicznych języków regionu[31]. Z rodzimego języka ternate zaczerpnął dużą część leksyki[33], w tym wiele kolokwializmów[34], a także niektóre zaimki osobowe: ngana (2. os. lp.), ngoni (2. os. lm.)[35][36]. Część tych zapożyczeń pod względem formy reprezentuje starszy stan miejscowego języka[37]. Na płaszczyźnie składni i semantyki lokalny malajski wykazuje silne wpływy języków zachodniopapuaskich[38]. Znaczący zasób cech zapożyczył z języków ternate i tidore[39].

Do jego cech charakterystycznych należą: użycie formy kita jako nieformalnego zaimka 1. os. lp.[40], szyk possessor-possessum w konstrukcjach dzierżawczych (określnik dzierżawczy przed elementem określanym, wykorzystanie łącznika pe)[41], brak ścisłego rozróżnienia między częściami mowy (wyrazy mogą pełnić różne funkcje semantyczne i składniowe)[42], niezbyt rozbudowana morfologia (konstrukcje kauzatywne z wykorzystaniem czasowników kase – „dawać” i biking – „robić”)[43], formy przeczenia tara i bukang[44]. Na poziomie systemu dźwiękowego zaszły pewne procesy obce językowi indonezyjskiemu (zanik bądź zastąpienie pewnych głosek w wygłosie, różne realizacje głoski szwa, redukcja dyftongów oraz skrócenie częstych form wyrazowych, w tym elementów składni)[45]. W lokalnym malajskim – podobnie jak w rodzimych językach regionu – funkcjonuje system orientacji przestrzennej, który wykorzystuje nie kierunki „lewo” i „prawo”, lecz osie ląd-morze i góra-dół (równolegle do wybrzeża)[46].

Choć został opracowany pod względem gramatycznym, to bliższe jego umiejscowienie pośród odmian malajskiego (i odgraniczenie od języka narodowego) jest kłopotliwe. Odnotowano silny wpływ cech języka indonezyjskiego (ze względu na rolę systemu edukacji i popkultury)[31]. W praktyce możliwe jest mieszanie elementów obu języków (istnieją formy pośrednie między indonezyjskim a lokalnym malajskim). Dobór cech językowych bywa uzależniony od stopnia formalności i tematu rozmowy[47].

Sami użytkownicy zwykle nie podkreślają jego odrębności od języka indonezyjskiego, toteż jest pozbawiony szeroko przyjętej nazwy[48]. Lokalnie bywa określany na różne sposoby: bahasa pasar („język bazarowy”)[49], bahasa Malayu („język malajski”)[50], bahasa Melayu pasar („bazarowy malajski”), bahasa sehari-hari lub bahasa hari-hari („język codzienny”)[23]. Część osób określa go jako bahasa Ternate („język ternate”), ale inni rezerwują tę nazwę dla lokalnego (nieaustronezyjskiego) języka wyspy; jest to dwuznaczny termin[51][52].

W literaturze występują terminy: Melayu Maluku Utara (North Maluku Malay, North Moluccan Malay), Melayu Ternate (Ternate Malay)[1][14][53][54]. Są to zasadniczo określenia obce, rozpowszechnione w tekstach lingwistycznych (ta pierwsza nazwa została wprowadzona w latach 80. XX wieku[23][55]). Bliskoznacznym terminem Melayu Halmahera („malajski Halmahery”) posługiwał się indonezyjski autor E.K.M. Masinambow, opisując wspólny środek komunikacji w rejonie Halmahery[16].

Związki z innymi językami

Wśród samych użytkowników uchodzi za gorszą (niekulturalną i bazarową) postać języka indonezyjskiego[56]. Z perspektywy historycznej reprezentuje jednak inny typ języka malajskiego niż dialekty zachodnie i język narodowy. W odróżnieniu od języka indonezyjskiego, który powstał z literackiej formy malajskiego, malajski Moluków Północnych ma swoje źródło w bazarowej odmianie tegoż języka (Bazaar Malay), która rozwinęła się wiele stuleci temu w wyniku kontaktów handlowych, wyprzedzając powstanie państwa indonezyjskiego[35][57]. Bliższa klasyfikacja wschodnich języków (dialektów) malajskich pozostaje nierozstrzygnięta. Często zakłada się ich kreolski charakter, aczkolwiek użycie tego terminu budzi zastrzeżenia części autorów[58][59]. Ethnologue (wyd. 19) określa tę odmianę jako język kreolski na bazie malajskiego[1], lecz Taylor (1983) posiłkuje się w tym kontekście terminem „dialekt” (i porównuje jej status socjolingwistyczny do sytuacji dialektów języka włoskiego)[23]. Litamahuputty w swoim opisie gramatyki nie porusza bliżej tego zagadnienia[60].

R. B. Allen i R. Hayami-Allen (2002) stoją na stanowisku, że malajski wyspy Ternate jest prekursorem innych języków malajskich ze wschodniej Indonezji, takich jak malajski miasta Manado i malajski papuaski. Świadczy o tym fakt, że zachowują one warstwę pożyczek leksykalnych z języka ternate[61][b]. Najbliższy krewny tego języka, malajski miasta Manado (z prowincji Celebes Północny), ma znacznie większą społeczność użytkowników. Odmiana ta miała się rozprzestrzenić w XVII wieku pod wpływem znaczenia Sułtanatu Ternate w handlu korzennym[11]. Potwierdza to historyczną rolę, jaką odgrywały w regionie sułtanaty Ternate i Tidore[62]. Oba języki utrzymują wiele wspólnych cech i elementów słownictwa, w tym zasób zaimków, sposób tworzenia konstrukcji dzierżawczych[63] oraz szereg zapożyczeń portugalskich i holenderskich[31]. Nie są jednak ze sobą tożsame – odmiana z Manado odróżnia się chociażby formą przeczenia nyanda[64] oraz brakiem systemu orientacji przestrzennej znanego z północnych Moluków[65]. W regionie Nowej Gwinei malajski był początkowo szerzony przez Sułtanat Tidore (od XVIII w.), a później promowany przez misjonarzy chrześcijańskich[66].

Według jednej z propozycji malajski miasta Manado i malajski Moluków Północnych wykazują dalszy związek z malajskim Sri Lanki, któremu – pomimo odległości geograficznej – również przypisano rodowód indonezyjski[67]. Z zapisków historycznych wynika, że przodkowie Malajów lankijskich przybyli z różnych wysp dzisiejszej Indonezji (w tym Jawy, ale też Moluków i Małych Wysp Sundajskich). K.A. Adelaar (1991) – na podstawie analizy wspólnych innowacji – sugeruje, że malajski Sri Lanki to pochodna malajskiego z północnych Moluków (aczkolwiek nie jest to pewne)[68].

Współcześnie lokalny malajski wypiera tradycyjne języki regionu i umacnia się jego pozycja jako lingua franca[69]. Dzieje się tak wskutek postępującej urbanizacji oraz z powodu wieloetnicznego charakteru prowincji i powszechności mieszanych małżeństw, w których rodzice nie decydują się na przekazanie dzieciom własnych języków etnicznych[70]. Wraz z ekspansją malajskiego osłabiło się użycie języka ternate, zarówno w randze lingua franca, jak i wśród ludności Ternate[71].

Lokalny malajski, zwłaszcza w swoim niskim rejestrze (basilekcie), niekoniecznie jest wzajemnie zrozumiały zarówno z językiem indonezyjskim, jak i innymi odmianami malajskiego. Niemniej większość osób potrafi odpowiednio dostosować swój język, aby możliwe było porozumienie się z osobami z zewnątrz[25].

Jego wzajemna zrozumiałość z malajskim ambońskim (z południowych Moluków) przybiera ograniczony charakter[72][73]. Tym więcej nie jest wzajemnie zrozumiały z malajskim wyspy Bacan (językiem bacan), którego związek z językami malajskimi pozostawał przez dłuższy czas niezauważony[53]. Język ten, używany przez potomków migrantów z Borneo, odróżnia się zarówno swoimi korzeniami historycznymi, jak i aspektami gramatyki (ma bardziej złożoną morfologię)[74][75]. Dziś na wyspach Bacan dominuje malajski wyspy Ternate[76], choć nie jest to odmiana w pełni tożsama, jako że występują pewne różnice w użyciu partykuł i prozodii[16].

Zaimki osobowe

Źródło: Litamahuputty 2012b ↓, s. 142

1. os. lp. kita
saya 		1. os. lmn. kitorang / torang / tong
2. os. lp. ngana 2. os. lmn. ngoni
3. os. lp. dia / de 3. os. lmn. dorang / dong

Konstrukcje dzierżawcze tworzy się poprzez wykorzystanie łącznika punya (dosł. ‘posiadać’; zwykle w skróconych formach: pe, pu, pun)[77]. Przykładowo: ngana pe rambu („twoje włosy”)[78], motor pe warna („kolor motocykla”)[79].

Forma saya (1. os. lp.) ma charakter grzecznościowy[80]. Podobnie ngoni (2. os. lmn.) służy czasem jako formalny zaimek 2. os. lp.[36] Spotyka się również zaimek kamu (2. os. lp./lmn.), pochodzący z języka indonezyjskiego[36].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Uważa się, że materiał był zbierany na wyspie Tidore i w Brunei (Bowden 2005 ↓, s. 135–136) lub na wyspie Ternate (Adelaar 2000 ↓, s. 231).
  2. ↑ Na jednej z list słownictwa poświęconych odmianie z Manado odnotowano 358 wyrazów niemalajskich, z czego niemal połowa to zapożyczenia z języka ternate (Masinambow 1997 ↓, s. 96).

Przypisy

  1. ↑ a b c d e M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Malay, North Moluccan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-08-14]  (ang.).
  2. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 3. Therefore the term Ternate Malay is used here to refer explicitly to the Malay variety that is spoken in Ternate.
  3. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 12.
  4. ↑ a b Bowden 2005 ↓, s. 135–136.
  5. ↑ a b Paauw 2009 ↓, s. 48.
  6. ↑ Adelaar 2000 ↓, s. 231.
  7. ↑ Paauw 2009 ↓, s. 307, 237–238.
  8. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: North Moluccan Malay. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-13)]. (ang.).
  9. ↑ Warnk 2010 ↓, s. 112.
  10. ↑ Bowden 2002 ↓, s. 120.
  11. ↑ a b Bowden 2005 ↓, s. 136.
  12. ↑ Voorhoeve 1983 ↓, s. 1, 7.
  13. ↑ Litamahuputty 2012a ↓, s. 333–335.
  14. ↑ a b James T. Collins: Dialek Melayu Maluku. W: Ensiklopedia sejarah dan kebudayaan Melayu. T. 1: A–E. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan, Malaysia, 1994, s. 655. ISBN 978-983-62-4246-4. OCLC 34186039. [dostęp 2021-10-17]. Cytat: Di Ternate dan Tidore serta seluruh Maluku Utara, selain bahasa Indonesia yang umum diketahui dan dimanfaatkan sebagai bahasa formal, dialek Melayu Ternate – yang juga dikenal sebagai dialek Melayu Maluku Utara – digunakan sebagai bahasa perhubungan dalam keadaan yang akrab dan tidak rasmi. (malajski).
  15. ↑ Bowden 2005 ↓, s. 134.
  16. ↑ a b c Litamahuputty 2012b ↓, s. 3.
  17. ↑ R. Z. Leirissa, G. A. Ohorella, Djuariah Latuconsina: Sejarah Kebudayaan Maluku. Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1999, s. 54. ISBN 978-979-9335-07-4. OCLC 43569359. [dostęp 2022-09-01]. (indonez.).
  18. ↑ Dirk Teljeur: The symbolic system of the Giman of South Halmahera. Dordrecht–Providence: Foris Publications, 1990, s. 17, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 142. DOI: 10.1515/9783111672380. ISBN 978-3-11-167238-0. OCLC 1110710205. [dostęp 2022-02-24]. (ang.).
  19. ↑ Bellwood 1998 ↓, s. 133.
  20. ↑ Dirk Teljeur: Masalah praktis dalam penelitian antropologi budaya di pulau Halmahera bagian selatan di Maluku Utara, Indonesia. W: E. K. M. Masinambow (red.): Halmahera dan Raja Ampat: konsep dan strategi penelitian. Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1980, s. 79–83. OCLC 7407482. [dostęp 2022-07-16]. (indonez.).
  21. ↑ a b Grimes 2000 ↓, s. 93.
  22. ↑ Collins 2018 ↓, s. 25.
  23. ↑ a b c d Taylor 1983 ↓, s. 14.
  24. ↑ Bowden 2005 ↓, s. 137.
  25. ↑ a b Bowden 2012 ↓, s. 315.
  26. ↑ Litamahuputty 2012a ↓, s. 336.
  27. ↑ Bowden 2012 ↓.
  28. ↑ MahdiM. Ahmad MahdiM. i inni, Pemertahanan bahasa Ternate pada masyarakat multilingual, „International Seminar Prasasti III: Current Research in Linguistics”, s. 466–473  (indonez.).
  29. ↑ Bowden 2002 ↓, s. 114–115.
  30. ↑ Wurm 2007 ↓, s. 542.
  31. ↑ a b c d Paauw 2009 ↓, s. 50.
  32. ↑ Adelaar i in. 1996 ↓, s. 683.
  33. ↑ Noerwidi 2017 ↓, s. 196.
  34. ↑ Visser 1994 ↓, s. 149.
  35. ↑ a b Bowden 2005 ↓, s. 136–137.
  36. ↑ a b c Taylor 1983 ↓, s. 20.
  37. ↑ RikaR. Hayami-Allen RikaR., A Descriptive Study of the Language of Ternate, the Northern Moluccas, Indonesia, University of Pittsburgh, 2001, s. 32, OCLC 903635866 [dostęp 2023-11-04]  (ang.).
  38. ↑ Taylor 2001 ↓, s. vii.
  39. ↑ Staden 1998 ↓, s. 693. In this paper we will only look at the influences of 'foreign' languages on Tidore, although the reverse also holds: North Moluccan Malay vernacular has also incorporated many features from Tidore and Ternate.
  40. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 142–143.
  41. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 141–142, 52.
  42. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 42–51.
  43. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 107.
  44. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 222.
  45. ↑ Voorhoeve 1983 ↓, s. 2–4.
  46. ↑ Gary Holton: A unified system of spatial orientation in the Austronesian and non-Austronesian languages of Halmahera. W: Antoinette Schapper (red.): Contact and substrate in the languages of Wallacea. Cz. 1. 2017, s. 157–189, seria: NUSA: Linguistic studies of languages in and around Indonesia 62. DOI: 10.15026/89846. OCLC 1017738888. (ang.).
  47. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 4.
  48. ↑ Paauw 2009 ↓, s. 49.
  49. ↑ Danu Damarjati: Saruma Payungi Perbedaan di Bacan. Detik News, 2019-03-26. [dostęp 2021-10-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-17)]. (indonez.).
  50. ↑ John Bowden: Taba: Description of a South Halmahera Language. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2001, s. 23, seria: Pacific Linguistics 521. DOI: 10.15144/PL-521. ISBN 978-0-85883-517-7. OCLC 50166340. (ang.).
  51. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 3–4. Some people in Ternate refer to it as bahasa Ternate ‘Ternate language’, but this term may lead to misunderstanding because for others bahasa Ternate refers to the local language of Ternate. [...] It is a non-Austronesian language and together with Northeast Halmaheran, Sahu, and West Makian, forms the North Moluccan sub-group of the West Papuan Phylum.
  52. ↑ Viveka Velupillai: Pidgins, Creoles and Mixed Languages: An Introduction. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 2015, s. 236, seria: Creole Language Library 48. DOI: 10.1075/cll.48. ISBN 978-90-272-6884-6. OCLC 900333013. [dostęp 2022-07-16]. Cytat: [...] Moluccan Malay (Bahasa Ternate) [...] Ternate (the indigenous language of the island [...]. (ang.).
  53. ↑ a b Steinhauer 1991 ↓, s. 179.
  54. ↑ Bowden 2005 ↓.
  55. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 10.
  56. ↑ Paul Michael Taylor: The Folk Biology of the Tobelo People: A Study in Folk Classification. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1990, s. 13, seria: Smithsonian Contributions to Anthropology 34. DOI: 10.5479/si.00810223.34.1. ISBN 978-0-8357-4325-9. OCLC 490529608. [dostęp 2022-08-07]. (ang.).
  57. ↑ Prentice 1994 ↓, s. 411.
  58. ↑ Kluge 2017 ↓, s. 2–10.
  59. ↑ Steinhauer 1991 ↓, s. 178.
  60. ↑ Kluge 2017 ↓, s. 5.
  61. ↑ Allen i Hayami-Allen 2002 ↓, s. 21.
  62. ↑ Adat istiadat daerah Maluku. Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Proyek Penerbitan Buku Bacaan dan Sastra Indonesia dan Daerah, 1978, s. 14. OCLC 8570881. [dostęp 2022-09-19]. (indonez.).
  63. ↑ Litamahuputty 2007 ↓, s. 165.
  64. ↑ Litamahuputty 2007 ↓, s. 164.
  65. ↑ Allen i Hayami-Allen 2002 ↓, s. 31.
  66. ↑ Warnk 2010 ↓, s. 117, 124.
  67. ↑ Prentice 1994 ↓, s. 411–412.
  68. ↑ K. Alexander Adelaar: Some notes on the origin of Sri Lanka Malay. W: H. Steinhauer (red.): Papers in Austronesian Linguistics No. 1. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1991, s. 23–37, seria: Pacific Linguistics A-81. DOI: 10.15144/PL-A81.23. ISBN 0-85883-402-2. OCLC 27112178. (ang.).
  69. ↑ Bowden 2012 ↓, s. 314.
  70. ↑ Bowden 2012 ↓, s. 314, 329.
  71. ↑ Farida Maricar, Ety Duwila. Vitalitas bahasa Ternate di Pulau Ternate. „Jurnal Etnohistori: Jurnal Ilmiah Kebudayaan dan Kesejarahan”. 4 (2), s. 136–151, 2017. [dostęp 2022-12-19]. (indonez.). 
  72. ↑ M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Malay, Ambonese, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-09-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-13]  (ang.).
  73. ↑ Barbara F. Grimes, Richard Saunders Pittman, Joseph Evans Grimes: Ethnologue: Languages of the World. Wyd. 13. Dallas, Texas: Summer Institute of Linguistics, 1996, s. 642. ISBN 978-1-55671-026-1. OCLC 36787271. (ang.).
  74. ↑ Collins 2018 ↓, s. 16.
  75. ↑ Collins 1996 ↓, s. 78.
  76. ↑ Collins 2018 ↓, s. 18.
  77. ↑ Voorhoeve 1983 ↓, s. 4.
  78. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 47.
  79. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 95.
  80. ↑ Litamahuputty 2012b ↓, s. 142.

Bibliografia

  • K. AlexanderK.A. Adelaar K. AlexanderK.A. i inni, Malay: its history, role and spread, [w:] Stephen A.S.A. Wurm, PeterP. Mühlhäusler, Darrell T.D.T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics. Documentation 13), s. 673–693, DOI: 10.1515/9783110819724.2.673, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454  (ang.).
  • K. AlexanderK.A. Adelaar K. AlexanderK.A., Malay: a short history, „Oriente Moderno”, 19 (80) (2), 2000, s. 225–242, DOI: 10.1163/22138617-08002002, ISSN 0030-5472, OCLC 7991883864, JSTOR: 25817713 [dostęp 2021-08-09]  (ang.).
  • Robert B.R.B. Allen Robert B.R.B., RikaR. Hayami-Allen RikaR., Orientation in the Spice Islands, [w:] MarlysM. Macken (red.), Papers from the Tenth Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistics Society, 2000, Tempe, Arizona: Arizona State University, Program for Southeast Asian Studies, Monograph Series Press, 2002, s. 21–38, ISBN 978-1-881044-29-1, OCLC 50506465  (ang.).
  • PeterP. Bellwood PeterP., The archaeology of Papuan and Austronesian prehistory in the Northern Moluccas, Eastern Indonesia, [w:] RogerR. Blench, MatthewM. Spriggs (red.), Archaeology and Language II: Correlating archaeological and linguistic hypotheses, London–New York: Routledge, 1998, s. 128–140, DOI: 10.4324/9780203202913, ISBN 978-0-415-11761-6, OCLC 252876928  (ang.).
  • JohnJ. Bowden JohnJ., Language Contact and Metatypic Restructuring in the Directional System of North Maluku Malay, „Concentric: Studies in Linguistics”, 31 (2), 2005, s. 133–158, DOI: 10.6241/concentric.ling.200512_31(2).0006, OCLC 1291812763 [dostęp 2021-08-06]  (ang.).
  • JohnJ. Bowden JohnJ., Local languages, local Malay, and Bahasa Indonesia: A case study from North Maluku, „Wacana”, 14 (2), 2012, s. 313–332, DOI: 10.17510/24076899-01402006, ISSN 1411-2272 [dostęp 2020-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-27]  (ang.).
  • JohnJ. Bowden JohnJ., The Impact of Malay on Taba: a type of incipient language death or incipient death of a language type?, [w:] DavidD. Bradley, MayaM. Bradley (red.), Language Endangerment and Language Maintenance: An Active Approach, London–New York: RoutledgeCurzon, 2002, s. 114–143, DOI: 10.4324/9781315028811, ISBN 0-7007-1456-1, ISBN 978-1-315-02881-1, ISBN 978-1-136-85271-8, OCLC 50663047  (ang.).
  • James T.J.T. Collins James T.J.T., Borneo and Maluku: the evidence from the language of Bacan, [w:] Peter W.P.W. Martin, GloriaG. Poedjosoedarmo, ConradC. Ozóg (red.), Language Use and Language Change in Brunei Darussalam, Athens: Ohio University Centre for International Studies, 1996 (Monographs in International Studies, Southeast Asia Series 100), s. 73–88, ISBN 0-89680-193-4, OCLC 35033718  (ang.).
  • James T.J.T. Collins James T.J.T., Penelitian Bahasa di Maluku, Ambon: Kantor Bahasa Provinsi Maluku, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, 2018, ISBN 978-602-52601-2-4, OCLC 1099540304 [dostęp 2022-07-27]  (indonez.).
  • Charles E.Ch.E. Grimes Charles E.Ch.E., Defining speech communities on Buru Island: a look at both linguistic and non-linguistic factors, [w:] Charles E.Ch.E. Grimes (red.), Spices from the East: Papers in Languages of Eastern Indonesia, Canberra: Pacific Linguistics. Research School of Pacific and Asian Studies. The Australian National University, 2000 (Pacific Linguistics 503), s. 73–103, DOI: 10.15144/PL-503.73, ISBN 978-0-85883-460-6, OCLC 46827844  (ang.).
  • AngelaA. Kluge AngelaA., A grammar of Papuan Malay, Berlin: Language Science Press, 2017 (Studies in Diversity Linguistics 11), DOI: 10.5281/zenodo.376415, ISBN 978-3-944675-86-2, OCLC 1030818290 [dostęp 2022-08-19]  (ang.).
  • BettyB. Litamahuputty BettyB., Poco-poco: sing, swing, and sweat!, [w:] ShinS. Chong, KarimK. Harun, YabitY. Alas (red.), Essays in Honour of Professor James T. Collins: Reflections in Southeast Asian seas, Pontianak: STAIN Pontianak Press, 2007, s. 155–178, ISBN 978-979-24-8444-1, OCLC 156994792 [dostęp 2022-08-20]  (ang.).
  • BettyB. Litamahuputty BettyB., A description of Ternate Malay, „Wacana”, 14 (2), 2012a, s. 333–369, DOI: 10.17510/wjhi.v14i2.66 [dostęp 2022-07-16]  (ang.).
  • Bathseba Helena JohannaB.H.J. Litamahuputty Bathseba Helena JohannaB.H.J., Ternate Malay: Grammar and Texts, Utrecht: LOT, 2012b (LOT Dissertation Series 306), ISBN 978-94-6093-088-1, OCLC 1113499129 [dostęp 2022-08-06]  (ang.).
  • E.K.M.E.K.M. Masinambow E.K.M.E.K.M., Bahasa Ternate dalam Konteks Bahasa-bahasa Austronesia dan Non-Austronesia, [w:] G.A.G.A. Ohorella (red.), Ternate sebagai Bandar di Jalur Sutra: Kumpulan Makalah Diskusi, Jakarta: Proyek Inventarisasi dan Dokumentasi Sejarah Nasional, Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1997, s. 91–101, OCLC 40480403 [dostęp 2023-12-05]  (indonez.).
  • SofwanS. Noerwidi SofwanS., Proses migrasi-kolonisasi manusia pada masa prasejarah di Maluku Utara, [w:] HarryH. Widianto (red.), Jejak Austronesia Di Indonesia, Yogyakarta: Gadjah Mada University Press, 2017, s. 194–223, ISBN 978-602-386-158-3, OCLC 974014027  (indonez.).
  • Scott H.S.H. Paauw Scott H.S.H., The Malay contact varieties of eastern Indonesia: A typological comparison, The State University of New York at Buffalo, 2009, OCLC 6002898562 [dostęp 2022-12-24]  (ang.).
  • JackJ. Prentice JackJ., Manado Malay: Product and agent of language change, [w:] TomT. Dutton, Darrell T.D.T. Tryon (red.), Language Contact and Change in the Austronesian World, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 1994 (Trends in Linguistics. Studies and Monographs 77), s. 411–442, DOI: 10.1515/9783110883091.411, ISBN 978-3-11-088309-1, OCLC 853258768  (ang.).
  • Miriam vanM. Staden Miriam vanM., Where does Malay end and Tidore begin?, [w:] JelleJ. Miedema, CeciliaC. Odé, Rien A.C.R.A.C. Dam (red.), Perspectives on the Bird‘s Head of Irian Jaya, Indonesia; Proceedings of the Conference, Leiden, 13–17 October 1997, Amsterdam–Atlanta: Rodopi, 1998, s. 691–716, DOI: 10.1163/9789004652644_035, ISBN 978-9-042-00644-7, ISBN 978-9-004-65264-4, OCLC 41025250  (ang.).
  • H.H. Steinhauer H.H., Malay in east Indonesia: the case of Larantuka (Flores), [w:] H.H. Steinhauer (red.), Papers in Austronesian Linguistics No. 1, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1991 (Pacific Linguistics A-81), s. 177–195, DOI: 10.15144/PL-A81.177, ISBN 0-85883-402-2, OCLC 646958819 [dostęp 2022-01-29]  (ang.).
  • Paul MichaelP.M. Taylor Paul MichaelP.M., Introduction, [w:] F.S.A. deF.S.A. Clercq, Ternate: The Residency and its Sultanate, Washington, D.C.: Smithsonian Institution Libraries, 2001, i–xviii, OCLC 1107039774 [dostęp 2022-12-24]  (ang.).
  • Paul MichaelP.M. Taylor Paul MichaelP.M., North Moluccan Malay: Notes on a “Substandard” Dialect of Indonesian, [w:] James T.J.T. Collins (red.), Studies in Malay Dialects II, Jakarta: Badan Penyelenggara Seri NUSA, 1983 (NUSA Monograph Series 17), s. 14–27 [dostęp 2022-12-24]  (ang.).
  • Leontine E.L.E. Visser Leontine E.L.E., Paradoxes of power, [w:] E.K.M.E.K.M. Masinambow (red.), Maluku dan Irian Jaya, Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1994 (Buletin LEKNAS III.1), s. 147–171, OCLC 624384764  (ang.).
  • Clemens L.C.L. Voorhoeve Clemens L.C.L., Some Observations on North-Moluccan Malay, [w:] James T.J.T. Collins (red.), Studies in Malay Dialects II, Jakarta: Badan Penyelenggara Seri NUSA, 1983 (NUSA Monograph Series 17), s. 1–13 [dostęp 2022-12-24]  (ang.).
  • HolgerH. Warnk HolgerH., The coming of Islam and Moluccan-Malay culture to New Guinea c.1500–1920, „Indonesia and the Malay World”, 38 (110), 2010, s. 109–134, DOI: 10.1080/13639811003665454, ISSN 1363-9811, OCLC 4839504188  (ang.).
  • Stephen A.S.A. Wurm Stephen A.S.A., Australasia and the Pacific, [w:] ChristopherCh. Moseley (red.), Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 425–577, DOI: 10.4324/9780203645659, ISBN 978-0-203-64565-9, OCLC 47983733  (ang.).