Idiolekt

Idiolekt (gr. ἴδιος idios „własny, swoisty” + λέξις leksis „mowa”), język osobniczy[1][2] – odmiana mowy właściwa dla danego użytkownika języka w danym okresie jego rozwoju, tzw. „indywidualny dialekt”[3][4]. Różnice idiolektalne dotyczą w mniejszym stopniu systemu gramatycznego, w większym cech leksykalnych i fonetycznych[5][3]. Na idiolekt mogą się składać zarówno środki znane biernie, jak i używane aktywnie[6].

Mowa jednostkowa stanowi odzwierciedlenie wpływów wywartych przez otoczenie w procesie przyswajania języka[7]. Nie jest jednak tworem trwałym, gdyż podlega modyfikacjom w życiu jednostki[3]. Kształtuje się u każdego użytkownika języka, pod wpływem jego przynależności do grupy społecznej, tradycji rodzinnych, wykształcenia, osobistego gustu stylistycznego. Idiolekt może być nieświadomy, ale bywa też efektem celowych zabiegów mówiącego, np. w celu zdystansowania się od otoczenia[8]. Jest trudny do precyzyjnego zdefiniowania, gdyż cechuje się zmiennością i nie musi zawsze występować w tej samej postaci[9].

Język osobniczy odgrywa ważną rolę w dialektologii, która często uznaje idiolekty poszczególnych użytkowników za punkt wyjścia do opisu jakiejś gwary[5]. Język bywa także pojmowany jako zespół idiolektów, nie zaś jako właściwy byt. Szczególnie znaczenie idiolektowi jako przedmiotowi badań przypisywali młodogramatycy[10]. Od analizy własnego idiolektu rozpoczynają badania ojczystego języka zwolennicy gramatyki generatywnej[5]. Badania naukowe dotyczą też idiolektów postaci literackich w aspekcie tłumaczenia na inne języki[11]. Ponadto analiza idiolektów jest centralną metodą językoznawstwa kryminalistycznego. Badania właściwości językowych tekstów pozwalają ograniczyć w pewnych przypadkach krąg podejrzanych, umożliwiając np. określenie autorstwa listów z pogróżkami[12][13].

Mowę właściwą dla danej rodziny określa się mianem familiolektu[14].

Zobacz też

Zobacz hasła idiolekt i język osobniczy w Wikisłowniku

Przypisy

  1. ↑ j, [w:] Słownik słów kluczowych językoznawstwa slawistycznego [online], Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk [dostęp 2018-11-02] .
  2. ↑ idiolekt [online], Dobryslownik.pl [dostęp 2018-11-02] .
  3. ↑ a b c JohnJ. Lyons JohnJ., Language and Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1981, s. 26–27, ISBN 978-0-521-29775-2, OCLC 7565470  (ang.).
  4. ↑ MagdalenaM. Zyga MagdalenaM., Idiolekte in deutschsprachigen literarischen Texten. Das Problem ihrer Übersetzung ins Polnische und Englische, Hamburg: Dr. Kovač Verlag, 2013, s. 15-24 [dostęp 2024-03-12]  (niem.).
  5. ↑ a b c KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 243, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
  6. ↑ JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 186, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758  (słow.).
  7. ↑ MarieM. Krčmová MarieM., Idiolekt , [w:] PetrP. Karlík, MarekM. Nekula, JanaJ. Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [zarchiwizowane z adresu 2021-01-28]  (cz.).
  8. ↑ Har alla svenskar en egen personlig dialekt?, [w:] Institutet för språk och folkminnen [online] [dostęp 2017-12-13]  (szw.).
  9. ↑ SabineS. Ehrhardt SabineS., Authorship attribution analysis, [w:] JacquelineJ. Visconti (red.), Handbook of Communication in the Legal Sphere, Walter de Gruyter, 2018 (Handbooks of Applied Linguistics 14), s. 169–200, DOI: 10.1515/9781614514664-010, ISBN 978-1-61451-466-4  (ang.).
  10. ↑ GabdołłaG. Kalijew GabdołłaG., Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі, Ałmaty: Сөздік-Словарь, 2005, s. 137–138, ISBN 9965-409-88-9  (kaz.).
  11. ↑ Magdalena Zyga: Idiolekte in deutschsprachigen literarischen Texten. Das  Problem ihrer Übersetzung ins Polnische und Englische. Hamburg: Dr. Kovač Verlag, 2013.
  12. ↑ SandraS. Hansen SandraS., Als Sprachwissenschaftler auf Verbrecherjagd. Die forensische Linguistik beim Bundeskriminalamt [online], scienzz-magazin, 15 sierpnia 2006 [dostęp 2019-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-12]  (niem.).
  13. ↑ Gerald R.G.R. McMenamin Gerald R.G.R., DongdooD. Choi DongdooD., Forensic Linguistics: Advances in Forensic Stylistics, London: CRC Press, 2002, DOI: 10.1201/9781420041170, ISBN 978-0-429-24797-2, ISBN 978-1-4200-4117-0  (ang.).
  14. ↑ JustynaJ. Staroń JustynaJ., Afektonimy w najnowszej polszczyźnie, „Roczniki Humanistyczne”, Rocznik 2013, tom 61, numer 6: Językoznawstwo, s. 116 .

Linki zewnętrzne

Encyklopedia internetowa: