Herman Boerhaave

Herman Boerhaave

Data i miejsce urodzenia	31 grudnia 1668 Voorhout
Data i miejsce śmierci	23 września 1738 Lejda
Miejsce spoczynku	kościół pw. św. Piotra (Pieterskerk), Lejda
Zawód, zajęcie	lekarz, chemik, botanik
Narodowość	holenderska
Alma Mater	Uniwersytet w Lejdzie Uniwersytet w Harderwijk
Uczelnia	Uniwersytet w Lejdzie
Stanowisko	rektor (1714-1725) profesor botaniki (1709-1729) profesor medycyny (1709-1738) profesor chemii (1718-1729)
Wyznanie	kalwinizm
Rodzice	Jacobus Boerhaave Hagar Daalders
Małżeństwo	Maria Drolenvaux (1710)
Dzieci	Johanna Maria (1712-1791) Magdalena (1713; żyła 3,5 miesiąca) Magdalena Jacoba (1714-1717) syn (1721; żył 2 dni)
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz kolekcję cytatów z Hermana Boerhaave’a w Wikicytatach

Herman Boerhaave (/ˈɦɛrmɑn ˈbuːrˌɦaːvə/, ur. 31 grudnia 1668 w Voorhout, zm. 23 września 1738 w Lejdzie) – holenderski lekarz i humanista o światowej sławie.

Wczesne lata życia

Boerhaave przyszedł na świat jako jedyny syn, obok sześciu córek, w rodzinie kalwińskiego pastora w Voorhout. Gdy miał pięć lat umarła jego matka. Z ponownego, trzeciego już, ożenku ojca pochodziło dwóch braci i kolejne cztery siostry Boerhaave’a^[1]. Od najwcześniejszej młodości ojciec uczył go łaciny i greki. W znajomości tych języków osiągnął taką biegłość, iż w wieku 11 lat potrafił z równą łatwością tłumaczyć teksty holenderskie na łacinę, jak i łacińskie na holenderski. Później Boerhaave opanował także języki angielski, arabski, hebrajski i niemiecki, co pomogło mu w dalszych studiach. Silna więź emocjonalna z ojcem sprzyjała akceptacji przez Boerhaave’a jego planów wykształcenia syna na duchownego. Już w tych wczesnych latach swego życia zdradzał Boerhaave zainteresowanie naukami przyrodniczymi przeprowadzając wraz ze swym bratem Jacobem eksperymenty chemiczne^[2]. W roku 1682 z przyczyn zdrowotnych Boerhaave przeniósł się na stałe do Lejdy^[3].

Edukacja

W wieku 16 lat rozpoczął na Uniwersytecie w Lejdzie studia matematyczne, filozoficzne i teologiczne (ukończone w listopadzie roku 1690 uzyskaniem tytułu magistra^[a]), a następnie, na Uniwersytecie w Hardewijk, medyczne (1693^[b]). W trakcie studiów w Lejdzie stał się znany dzięki prowadzeniu dysput filozoficznych. Za jedną z nich, dotyczącą rozumienia przez Cycerona epikurejskiej koncepcji najwyższego dobra, został nagrodzony przez władze uniwersytetu złotym medalem.

Praca zawodowa i naukowa

Punktem zwrotnym w karierze Boerhaave’a było wysunięcie wobec niego podejrzeń o obronę poglądów filozoficznych Spinozy – w protestanckiej Holandii opinia wyznawcy filozofii Spinozy równoznaczna była z uznaniem za ateistę^[4]. Porzucił on plany zostania duchownym i został lekarzem. Początkowo praktykował jako lekarz ogólny, jednak szybko rozpoczął karierę akademicką. W roku 1701 został wykładowcą medycyny na Uniwersytecie w Lejdzie. Jego wykłady cieszyły się wielką popularnością ściągając studentów z całej Europy, a nawet spoza niej. Dało to asumpt Albertowi von Hallerowi do nazwania Boerhaave’a communis Europae praeceptor (pol. nauczyciel całej Europy). W latach 1709–1738 kierował trzema spośród pięciu katedr Uniwersytetu w Lejdzie: chemii, botaniki i medycyny^[5]. W latach 1714–1725 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu w Lejdzie.

W roku 1728 Boerhaave został członkiem Francuskiej Akademii Nauk, a w 1730 – członkiem Royal Society.

Wkład w naukę i medycynę

Boerhaave’a cechowało eklektyczne podejście do nauki: łączył on na przykład starą koncepcję humoralną z nowoczesnym podejściem mechanistycznym. Jest on autorem mechanistyczno-chemicznej koncepcji funkcjonowania organizmu. Boerhaave postrzegał ludzkie ciało jako zespolone w jedną zintegrowaną i zrównoważoną całość systemy fizyczne, pomiędzy którymi następuje zrównoważony przepływ płynów i równowaga ciśnień. Rolą struktur anatomicznych miało być w pierwszym rzędzie rozprowadzanie płynów ustrojowych. Właściwe ich przepływy oznaczały zdrowie, podczas gdy niedrożność dróg przepływu (np. niedokrwienie) bądź zastój (np. przekrwienie) miały prowadzić do stanów chorobowych^[6][7]. Nowatorstwo jego podejścia polegało na oparciu teorii medycznej na naukach przyrodniczych zamiast na filozofii. Stanowiące wykład jego poglądów dzieło Instututiones medicae uważane jest często za pierwszy podręcznik fizjologii^[8].

Boerhaave uważany jest za pioniera szkoły klinicznej oraz za jednego z ojców szpitali klinicznych i nowoczesnego nauczania medycyny. Polegało ono między innymi na nauce studentów przy łóżku chorego, a nie jedynie na salach wykładowych – przy Uniwersytecie w Lejdzie stworzył pierwszy kliniczny oddział szpitalny^[9]. Zwracał uwagę na związek między objawami, a zmianami patologicznymi z czego miała wynikać konieczność udziału studentów w sekcjach zwłok, jako najlepsza metoda obserwowania korelacji między zaobserwowanymi zmianami a objawami choroby^[5]. Wprowadził też do nauki i praktyki medycyny posiedzenia kliniczno-patologiczne.

Jego uczniami byli m.in. Gerard van Swieten i Albrecht von Haller.

Dzieła

• Institutiones medicae (1708)
• Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis (1709)
• De chemia suos errores expurgante (1718)
• Libellus de materie medica et remediorum formulis quae serviunt Aphorismis de cognoscendis et curandis morbis (1719)
• Index alter plantarum quae in horto academico Lugduno-Batavo aluntur (1720)
• Institutiones et experimenta Chemiae (1724; notatki z wykładów wydane bez wiedzy i zgody Boerhaave’a)
• Elementa chemiae (1732)

Upamiętnienia

• Nazwiskiem Boerhaave’a nazwano opisany przez niego po raz pierwszy zespół chorobowy (zespół Boerhaavego)
• Muzeum historii nauki i medycyny w Lejdzie nosi imię Boerhaave’a
• Podobiznę Boerhaave’a umieszczono na banknotach 20-guldenowych z roku 1955
• Nazwa planetoidy (8175) Boerhaave upamiętnia nazwisko Boerhaave’a

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Brzeziński, i in.: Historia medycyny. Warszawa: PZWL, 1988. ISBN 83-200-1244-9. (pol.).
• John Burton: Account of the life and writings of Boerhaave. Londyn: Henry Lintot, 1743. (ang.).
• Nicola Gugliucci (red.): Eponimy w gastroenterologii. Wyd. 1. Warszawa: ITEM Publishing, 2014. ISBN 978-83-63654-36-8. (pol.).
• RinaR. Knoeff RinaR., Herman Boerhaave (1668-1738): Calvinist chemist and physician, t. 3, EDITA, 2002 (History of science and scholarship in the Netherlands), ISSN 1569-3481  (ang.).
• Roy Porter (red.): The Cambridge Illustrated History of Medicine. Wyd. reprint. Cambridge University Press, 1996, seria: Cambridge Illustrated Histories. ISBN 0-521-44211-7. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Strona Muzeum Boerhaave’a w Lejdzie
• Zdigitalizowana wersja najważniejszego dzieła Boerhaave’a Institutiones medicae