Gorgonopsy

Gorgonopsy

Gorgonopsia
Seeley, 1895
Inostrancevia – rodzaj gorgonopsa
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	synapsydy
Rząd	terapsydy
Podrząd	gorgonopsy
Rodzina
Gorgonopsidae Lydekker, 1890
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Gorgonopsy (Gorgonopsia) – podrząd wymarłych synapsydów (gadów ssakokształtnych), obejmujący jedną rodzinę – Gorgonopsidae. Żyły w środkowym i późnym permie na terenach dzisiejszej południowej Afryki, Rosji i Chin. Były to zwierzęta drapieżne, średnich i dużych rozmiarów (do 4 m długości) o zróżnicowanym na siekacze, kły i trzonowce uzębieniu. Cechą charakterystyczną były duże kły wystające z pyska.

Nazwa

Nazwa „Gorgonopsia” oznacza „twarze gorgon”. Odnosi się do 3 straszliwych sióstr z mitologii greckiej, z których najbrzydsza (Meduza) samym widokiem zamieniała w kamień. W liczbie pojedynczej Gorgonops to nazwa rodzajowa jednego z przedstawicieli grupy.

Opis

Jak i inne terapsydy, gorgonopsy zaliczano do gadów ssakokształtnych. W świetle dzisiejszej klasyfikacji nie są one właściwymi gadami, za to znacznie bliższe pokrewieństwo łączy je ze ssakami właściwymi. Występują u nich cechy typowe dla ssaków, jak zróżnicowane (heterodontyczne) uzębienie, w pełni wykształcone otwory skroniowe w czaszce, słupowato ustawione kończyny oraz kości ucha. Gorgonopsy należą bowiem do specyficznej grupy terapsydów zwanej teriodontami, obejmującej także ssaki.

Gorgonopsy były największymi mięsożercami późnego permu. Największa z nich Inostrancevia osiągała rozmiary dużego niedźwiedzia. Jej czaszka mierzyła 45 cm długości, a szablaste zęby po 12 cm. Jest to czytelna adaptacja do drapieżnictwa. Nie wiadomo natomiast, czy ciało jej pokrywały łuski, sierść czy też naga skóra.

Ewolucja

Gorgonopsy są teriodontami z rzędu terapsydów, do którego należą też cynodonty i potomkowie, z których wywodzą się ssaki. Ewolucja opisywanej tu grupy miała miejsce w środkowym permie. Gorgonopsy powstały z przypominających „zwykłe” gady terapsydów żyjących właśnie w tej epoce. Wcześni przedstawiciele byli mali, nie przerastali rozmiarami psa. Dopiero wyginięcie dinocefali (Dinocephalia) dominujących w środkowym permie pozwoliło na dalszy rozwój i zajęcie ich miejsca jako dominujących drapieżników w późnym permie. Wtedy też wiele z nich osiągnęło rozmiary psów i krów. Niektóre nawet urosły do wielkości nosorożców, jak wspomniana już Inostracevia, największa z nich wszystkich.

Grupa wyginęła wraz z końcem okresu permskiego.

Systematyka

Gorgonopsy to jedna z trzech linii teriodontów (dwie pozostałe to Therocephalia i cynodonty). Teriodonty bliskie pokrewieństwo łączy z roślinożernymi amonodontami.

W skład grupy Gorgonopsia wchodzi tylko 1 rodzina, która z kolei dzieli się na 3 podrodziny. Duża liczba rodzajów nie została jednak zaliczona do żadnej z nich.

W sumie zalicza się do kladu 25 rodzajów obejmujących 41 gatunków, przy czym najkopmletniejsze informacje dostępne są na temat rodzajów Dinogorgon, Inostrancevia i Rubidgea.

Najszerszy przegląd grupy został stworzony przez Sigogneau-Russella w 1989. Nie zawiera on jednak analizy kladystycznej.

• Rząd Therapsida
• PODRZĄD GORGONOPSIA
  • Rodzina GORGONOPSIDAE
    • Aelurosaurus
    • Aloposaurus
    • Arctognathus
    • Arctops
    • Broomisaurus
    • Cerdorhinus
    • Cyanosaurus
    • Eoarctops
    • Galesuchus
    • Lycaenops
    • Paragalerhinus
    • Scylacognathus
    • Viatkogorgon
    • Podrodzina Gorgonopsinae
      • Gorgonops
      • Sauroctonus
      • Scylacops
    • Podrodzina Rubidgeinae^[1]
      • Aelurognathus (syn. Gorgonorhinus, Leontocephalus, Prorubidgea, Tigricephalus)
      • Clelandina (syn. Dracocephalus, Tigrisaurus)
      • Dinogorgon
      • Leontosaurus
      • Rubidgea (syn. Broomicephalus, Titanogorgon)
      • Ruhuhucerberus
      • Smilesaurus (syn. Pardocephalus)
      • Sycosaurus (syn. Cephalicustriodus, Tetraodon, Tetraodontonius)
    • Podrodzina Inostranceviinae
      • Inostrancevia
      • Pravoslavleria

W kulturze

Zwierzęta te pojawiły się w serialu telewizyjnym. Animację przygotowało studio Framestore CFC. Przedstawiono je w 3. odcinku Zanim przywędrowały dinozaury, a także w 1. i 6. odcinku Primeval. Pojawiły się także w grze wideo Turok.

Zobacz też

• Ewolucja ssaków

Przypisy

Bibliografia

• Bakker, R.T. (1986), The Dinosaur Heresies, Kensington Publishing Corp.
• Cox, B. and Savage, R.J.G. and Gardiner, B. and Harrison, C.; Palmer, D. (1988) The Marshall illustrated encyclopedia of dinosaurs & prehistoric animals, 2nd Edition, Marshall Publishing
• Fenton, C.L.; Fenton, M.A. (1958) The Fossil Book, Doubleday Publishing
• Hore, P.M. (2005), The Dinosaur Age, Issue #18. National Dinosaur Museum
• Sigogneau-Russell, D., 1989, „Theriodontia I – Phthinosuchia, Biarmosuchia, Eotitanosuchia, Gorgonopsia” Part 17 B I, Encyclopedia of Paleoherpetology, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart and New York
• Ward, P.D. (2004), Gorgon, Viking Penguin
• Eva V.I.E.V.I. Gebauer Eva V.I.E.V.I., Phylogeny and Evolution of Gorgonopsia with a Special Reference to the Skull and Skeleton of GPIT/RE/7113 ('Aelurognathus?' parringtoni) [online] [dostęp 2009-01-10]  (ang.).