Główny Urząd Statystyczny

Główny Urząd Statystyczny
Logo
Logo Głównego Urzędu Statystycznego
Ilustracja
Gmach Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie (1964)
Państwo

 Polska

Data utworzenia

13 lipca 1918

Prezes

Dominik Rozkrut

Wiceprezes

vacat

Budżet

418,98 mln zł (2017)[1]

Zatrudnienie

804,66 etatów (2017)[2]

Adres
al. Niepodległości 208
00-925 Warszawa
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Główny Urząd Statystyczny”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Główny Urząd Statystyczny”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Główny Urząd Statystyczny”
Ziemia52°12′58″N 21°00′23″E/52,216111 21,006389
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Kamienica Kryńskiego przy Al. Jerozolimskich 32 (drugi budynek od lewej), druga siedziba Głównego Urzędu Statystycznego
Siedziba GUS przy al. Niepodległości 208 w Warszawie

Główny Urząd Statystyczny (GUS) – urząd centralny administracji rządowej zajmujący się zbieraniem i udostępnianiem[3] informacji statystycznych na temat większości dziedzin życia publicznego i niektórych stron życia prywatnego. Do przekazywania danych obligują odpowiednie przepisy prawa (ustawa o statystyce publicznej oraz ogłaszany corocznie Program Badań Statystycznych). Dane mogą być udostępniane tylko w formie zagregowanej (opracowanej), która uniemożliwia identyfikację pojedynczych respondentów (tajemnica statystyczna).

Na czele Urzędu stoi Prezes GUS, który podlega bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów. Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru (art. 24 ust. 1 ustawy o statystyce publicznej). Prezesowi GUS podlega również 16 dyrektorów urzędów statystycznych (znajdujących się w miastach wojewódzkich) oraz jednostki obsługi statystyki publicznej utworzone na podstawie art. 27 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej.

Prezes GUS prowadzi kilka centralnych rejestrów m.in. Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON)[4] oraz Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju (TERYT)[5]. Ogłasza wyłącznie komunikaty i informacje dotyczące najważniejszych wskaźników charakteryzujących sytuację społeczno-gospodarczą kraju – GUS nie prowadzi badań opinii publicznej.

Siedziba GUS znajduje się przy al. Niepodległości 208 w Warszawie.

Historia

Główny Urząd Statystyczny utworzony został przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego w 1918[6], z inicjatywy Ludwika Krzywickiego. Od 1919 jego działalność regulowała ustawa z dnia 21 października 1919 r. o organizacji statystyki administracyjnej[7]. Jest to najstarsza polska instytucja, która nigdy nie zmieniła nazwy.

Pierwsza siedziba GUS mieściła w latach 1918–1919 przy ul. Jasnej 10, skąd w styczniu 1920 została przeniesiona do kamienicy Kryńskiego w Al. Jerozolimskich 32[8].

Działalność GUS została zawieszona w czasie II wojny światowej. Urząd został włączony w struktury Wydziału Rolnictwa i Wyżywienia administracji Generalnego Gubernatorstwa, a jego wyposażenie, bibliotekę i archiwum wywieziono z Warszawy do Krakowa (stolicy GG)[8].

GUS wznowił pracę w 1945 przy ul. Marszałkowskiej 95 skąd przeniósł się na ulicę Narbutta 33[8]. W 1949 GUS otrzymał statut[9].

W latach 1948–1951 u zbiegu ulicy Wawelskiej i alei Niepodległości w Warszawie wzniesiono nowy gmach GUS w kształcie trójskrzydłowego wiatraka zaprojektowany przez Romualda Gutta przy współpracy m.in. Zbigniewa Wasiutyńskiego[10].

Spisy miały miejsce m.in. w latach 1921, 1931, 1946, 1950, 1960, 1970, 1978, 1988 i 1996 (spis rolny). W okresie 21 maja – 8 czerwca 2002 Główny Urząd Statystyczny przeprowadził równocześnie dwa spisy: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 oraz Powszechny Spis Rolny 2002. W wyniku spisów w 2002 zweryfikowano w dół liczbę mieszkańców Polski. Kolejny Powszechny Spis Rolny został przeprowadzony w okresie 1 września – 31 października 2010. Natomiast w dniach 1 kwietnia – 30 czerwca 2011 miał miejsce Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań.

W 2011, po kontroli przeprowadzonej w GUS przez KPRM, do CBA skierowany został wniosek o zbadanie nieprawidłowości w gospodarowaniu środkami publicznymi w trakcie spisu rolnego w 2010, którymi miało być dodatkowe opłacanie prac przy spisie[11]. Według rzecznika GUS zakwestionowane działania były zgodne z prawem m.in. dlatego, że prowadzenie działań spisowych jest zadaniem dodatkowym w stosunku do pozostałych działań GUS[12].

19 listopada 2013 r. funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego zatrzymali 18 osób podejrzewanych o korupcję, w tym wiceprezesa GUS, w związku z prowadzonym przez stołeczną prokuraturę apelacyjną śledztwem dotyczącym zamówień na zakup sprzętu i usług teleinformatycznych przez Centrum Projektów Informatycznych b. MSWiA oraz KGP[13].

GUS jest krytykowany za opóźnienia w publikacji raportów, ograniczanie dostępu do danych źródłowych oraz wątpliwą przydatność części z publikowanych raportów[14].

W 2017 r. GUS wybrał w konkursie nowe logo[15].

Prezesi

Kierownictwo

  • Dominik Rozkrut – Prezes od 8 czerwca 2016
  • Anna Borowska – Dyrektor Generalny

Budżet, zatrudnienie i wynagrodzenia

Wydatki i dochody Głównego Urzędu Statystycznego oraz jego jednostek podległych są realizowane w części 58 budżetu państwa[22].

W 2017 wydatki GUS i jednostek podległych wyniosły 418,98 mln zł, a dochody 3,03 mln zł[1]. Przeciętne zatrudnienie w całym resorcie statystyki w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło 5726 osób (w tym 804,66 etatów w samym GUS), a średnie miesięczne wynagrodzenie brutto 4417,60 zł[2].

W ustawie budżetowej na 2018 wydatki resortu zaplanowano w wysokości 427,47 mln zł, a dochody 2,52 mln zł[23].

Zobacz też

Zobacz hasło GUS w Wikisłowniku

Przypisy

  1. a b Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2017 r. (druk nr 2559). Tom I. sejm.gov.pl, 29 maja 2018. s. 1/11, 2/92. [dostęp 2018-09-17].
  2. a b Informacja o wynikach kontroli wykonania budżetu państwa w 2017 r. w części 58 Główny Urząd Statystyczny. [w:] Najwyższa Izba Kontroli [on-line]. nik.gov.pl, maj 2018. s. 20. [dostęp 2019-09-17].
  3. Bank Danych Lokalnych elektroniczna przeglądarka informacji statystycznych.
  4. Wyszukiwarka podmiotów gospodarki narodowej przy pomocy REGON lub NIP.
  5. Przeglądarka rejestru TERYT.
  6. Reskrypt Rady Regencyjnej o utworzeniu i organizacji głównego Urzędu Statystycznego (M.P. Nr 100 z 19 lipca 1918 r.).
  7. Dz.U. z 1919 r. nr 85, poz. 464.
  8. a b c Siedziby GUS. [w:] Główny Urząd Statystyczny [on-line]. stat.gov.pl. [dostęp 2014-12-07].
  9. M.P. z 1949 r. nr 85, poz. 1039.
  10. Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 36. ISBN 83-60350-00-0.
  11. Izabela Kacprzak, Piotr Nisztor: Podwójna kasa za spis powszechny. Rzeczpospolita, 2011.
  12. Oświadczenie rzecznika prasowego Prezesa GUS. GUS, 2011.
  13. Wiceprezes GUS zatrzymany przez CBA. Przeszukano mieszkanie wiceministra MSW. Wyborcza.pl. [dostęp 2015-01-08].
  14. Czy GUS jest jeszcze Polakom potrzebny. Polityka, 2013.
  15. GUS z nowym logo za 22 tys. zł. 2017-09-01. [dostęp 2017-09-03].
  16. Prezes GUS Józef Oleński zdymisjonowany. Kara za zbyt wysokie zarobki?. Polskie Radio, 2011.
  17. Nowy prezes GUS powołany.
  18. GUS – Główny Urząd Statystyczny.
  19. Główny Urząd Statystyczny / Aktualności / Komunikat o zmianie na stanowisku Prezesa GUS. stat.gov.pl. [dostęp 2020-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-15)]. (pol.).
  20. 9 września 2017 r. zmarła dr Halina Dmochowska, Wiceprezes GUS w latach 2002–2016. stat.gov.pl. [dostęp 2017-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-13)].
  21. Biuletyn Informacji Publicznej GUS. [dostęp 2016-06-08].
  22. Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 30 czerwca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów (Dz.U. z 2016 r. poz. 1026).
  23. Ustawa budżetowa na rok 2018 z dnia 11 stycznia 2018 r.. [w:] Dz.U. poz. 291 [on-line]. isap.sejm.gov.pl, 1 lutego 2018. s. 23, 64. [dostęp 2018-09-17].

Linki zewnętrzne

  • Strona internetowa
  • Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (tekst jednolity) w serwisie ISAP
  • Historia Polski w liczbach. Statystyka Polski, dawniej i dzisiaj, t. 4, Centralna Biblioteka Statystyczna, 2017 [dostęp 2023-03-26] .
Kontrola autorytatywna (Służba statystyczna):
  • ISNI: 0000000121813922
  • VIAF: 148848491
  • LCCN: n80037005
  • GND: 1009056-3
  • BnF: 119878848
  • SUDOC: 027944999
  • NLA: 35426840
  • NKC: ko2003181081
  • CiNii: DA01160261
  • J9U: 987007491621905171
  • WorldCat: lccn-n80037005