Franciszek Persowski

Franciszek Persowski (ur. 1895 w Folwarkach Wielkich, zm. 1980 w Przemyślu) – polski historyk-mediewista, pedagog i krajoznawca. Jego główne prace naukowe dotyczyły Rusi Czerwonej we wczesnym i późnym średniowieczu. Pracował jako nauczyciel gimnazjalny i akademicki, a w latach 1964–1965 kierował z ramienia Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie jej filią w Rzeszowie, zalążkiem obecnego Uniwersytetu Rzeszowskiego^[1]. Był weteranem trzech wojen. W 1979 został wybrany członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Historycznego^[2].

Życiorys

Uczęszczał do niemieckojęzycznego gimnazjum we Lwowie^[3][4] . Jako członek lwowskiego „Sokoła” po wybuchu I wojny światowej został powołany w szeregi Legionu Wschodniego, a po jego rozwiązaniu w 1914 wcielony do armii austriackiej^[4] . Po zakończeniu wojny w 1918 rozpoczął studia na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego, podczas których uczył się także malarstwa w pracowni Teodora Axentowicza^[4] . Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920^[5] , a po powrocie z frontu podjął studia historyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, zakończone w 1925 obroną pracy doktorskiej pt. Kształty osad w ziemi lwowskiej pod kierunkiem Franciszka Bujaka (promocja 2 lipca 1925, egzamin nauczycielski 18 listopada 1927)^[6]. Pracował następnie jako nauczyciel w gimnazjach w Buczaczu, Łańcucie i od 1928 w I Państwowym Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Przemyślu, gdzie osiadł na stałe^{[4] [5] [7]}. Uczestniczył w posiedzeniu założycielskim przemyskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego 24 listopada 1928 (pierwszym prezesem został Jan Smołka)^[8] [9]. W 1934–1939 był prezesem przemyskiego koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych (TNSW)^[10]. Do jego przedwojennych uczniów w przemyskim gimnazjum należał inny późniejszy historyk, Henryk Zins^[11].

W 1939 dostał się do niewoli jako żołnierz kampanii wrześniowej i po internowaniu na Węgrzech przebywał do 1945 w obozie jenieckim III-A w Luckenwalde na południe od Berlina. Po wyzwoleniu powrócił do pracy w I Liceum Ogólnokształcącym im. Słowackiego w Przemyślu, którego był w latach powojennych dyrektorem^[4] . Kontynuował przedwojenne obowiązki zastępcy Jana Smołki jako dyrektora Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu (1945–1948), następnie w latach 1948–1951 do zawieszenia działalności sam był dyrektorem TPN, a od reaktywacji w styczniu 1957 do 30 maja 1976 prezesem TPN^{[12][13][4] [5]} . Założył w 1955 Stację Naukową Polskiego Towarzystwa Historycznego w Przemyślu i pełnił obowiązki jej kierownika^[5] [8] . Uczestniczył w pracach oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie i redakcji Polskiego Słownika Biograficznego. Był także wykładowcą w Liceum Pedagogicznym i Studium Nauczycielskim w Przemyślu^[4] .

W 1963 habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie pracy Studia nad pograniczem polsko-ruskim w X–XI wieku, co pozwoliło mu objąć etat docenta w Katedrze Historii utworzonego wówczas Studium Terenowego Krakowskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, a samej placówce, która wymagała pracownika w stopniu doktora habilitowanego, rozpocząć działanie^[4] . Persowski, który kierował Studium od lutego 1964 do 1965 jako prorektor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, odegrał tym samym rolę jednego z pionierów rozwoju rzeszowskich uczelni. Zabiegał również o utworzenie szkoły wyższej w Przemyślu, gdzie koncentrowała się jego działalność naukowa, edytorska i regionalistyczna. Uczestniczył w pracach rady miasta Przemyśla na przestrzeni kilku kadencji^[4] .

Na dorobek Persowskiego składają się 52 prace naukowe, w tym biogramy dotyczące Polski południowo-wschodniej. W uznaniu zasług pedagogicznych, naukowych i społecznych otrzymał Krzyż Kawalerski i Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi, medal „Zasłużony dla województwa rzeszowskiego i przemyskiego”, odznakę „Zasłużony Działacz Kultury” oraz Wojewódzką Nagrodę Twórczą. Jego nazwisko widnieje w księdze zasłużonych województwa przemyskiego^[4] .

Pamiątki po Franciszku Persowskim w postaci nadbitek artykułów, fotografii, kopii dokumentów oraz memorabiliów z I i II wojny światowej przechowywane są w Muzeum Uniwersytetu Rzeszowskiego^[14] . Jego córka Janina Persowska-Kotuła służyła w harcerstwie przemyskim w stopniu podharcmistrzyni^[15] .

Prace

• FranciszekF. Persowski FranciszekF., Osady na prawie ruskiem, polskiem, niemieckiem i wołoskiem w ziemi lwowskiej. Studjum z dziejów osadnictwa, Lwów: Kasa im. Rektora J. Mianowskiego, 1927 .
• FranciszekF. Persowski FranciszekF., Księga sądowa wsi Markowej w powiecie przeworskim, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 1, 1931, 43—52 .
• FranciszekF. Persowski FranciszekF., Osadnictwo w dorzeczu średniego biegu Sanu. Próba rekonstrukcji krajobrazu z XV wieku, [w:] Studja z historii społecznej i gospodarczej poświęcone prof. dr. Franciszkowi Bujakowi, Lwów 1931, s. 83–99 .
• FranciszekF. Persowski FranciszekF., Lachowie, Lendizi, Lendzaninoi w na­zewnictwie X wieku, „Rocznik Przemyski”, 10, 1958, s. 9–23 .
• FranciszekF. Persowski FranciszekF., Studia nad pograniczem polsko-ruskim w X–XI wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1962 .
• FranciszekF. Persowski FranciszekF., Uwagi o metodach i zakresie badań osadniczych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 12 (2), 1964, s. 221–234 .
• AntoniA. Kunysz AntoniA., FranciszekF. Persowski FranciszekF., Przemyśl w starożytności i średniowieczu. Od czasów najdawniejszych do roku 1340, Przemyśl: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, 1966 .
• FranciszekF. Persowski FranciszekF., Kartki z dziejów szkolnictwa w Galicji w I połowie XIX w. (głównie z terenu województwa rzeszowskiego), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie – Nauki Pedagogiczne”, 4, 1967 .
• FranciszekF. Persowski FranciszekF., Przemyśl pod rządami austriackimi 1772—1918, [w:] FranciszekF. Persowski, AntoniA. Kunysz, JulianJ. Olszak (red.), Tysiąc lat Przemyśla. Zarys historyczny, t. 2, Warszawa: PWN, 1974 .
• FranciszekF. Persowski FranciszekF., Pod trzema orłami. Wspomnienia pospolite, Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, sygn. 15330/II .

Przypisy

Bibliografia

• JoannaJ. Bury JoannaJ., Janina Persowska-Kotuła, phm., [w:] JoannaJ. Bury, Harcerki przemyskie, Przemyśl: Towarzystwo Przyjaciół Przemyśla i Regionu, 1994, s. 139–140 .
• K.F., Miejsce na ziemi, „Nasz Przemyśl”, 2004, s. 19 .
• EwaE. Grin-Piszczek EwaE., 90-lecie przemyskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego [online], 14 listopada 2018 .
• StanisławS. Hoszowski StanisławS., Kronika seminarjum historji społecznej i gospodarczej Uniw. J. K. we Lwowie za pierwszych dziesięć lat jego istnienia 1921–1931, [w:] Studja z historii społecznej i gospodarczej poświęcone prof. dr. Franciszkowi Bujakowi, Lwów 1931, s. 565–595 .
• J.H., Nabytki Muzeum Uniwersytetu Rzeszowskiego, „Gazeta Uniwersytecka Pracowników i Studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego”, 21, 2003, s. 9, ISSN 1642-6797 .
• ElżbietaE. Józefowicz-Wisińska ElżbietaE., Księga pamiątkowa poświęcona Henrykowi Zinsowi, „Wiadomości Uniwersyteckie (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej)”, 91, 2002, s. 17, ISSN 1233-216X .
• JulianJ. Olszak JulianJ., Franciszek Persowski (23 VIII 1895–30 XI 1980), „Rocznik Przemyski”, 22–23, 1983, s. 493–499 .
• TomaszT. Pudłocki TomaszT., Iskra światła czy kopcąca pochodnia? Inteligencja w Przemyślu w latach 1867–1939, Kraków: Historia Iagellonica, 2009, ISBN 978-83-88737-34-3 .
• DorotaD. Szpara DorotaD., Wychowanie dziecka w polskiej literaturze pamiętnikarskiej okresu zaborów, Akademia Ignatianum w Krakowie, 2022 (rozprawa doktorska) .
• GabrielG. Szuster GabrielG., Wincenty Danek (1907–1976). Biografia nauczyciela, Kraków: Avalon, 2017, ISBN 978-83-7730-210-1 .
• VitalijV. Telvak VitalijV., Персовський Францішек, [w:] Енциклопедія історії України, t. 8, Kijów: Naukowa Dumka(inne języki), 2011 .

Linki zewnętrzne

Zdjęcie Franciszka Persowskiego (po 1976?) (Archiwum Państwowe w Przemyślu, sygn. 56/877/0/0/748: Fotokronika województwa przemyskiego. Przemyśl. W dniach 27-29 VIII [brak roku] odbył się w Przemyślu I Powszechny Zjazd Archiwistów Polskich. Fragment okolicznościowej wystawy - portrety Mariana Strońskiego oraz Franciszka Persowskiego. Autor: Jacek Szwic)