Dialekt niestandardowy

Dialekt niestandardowy, dialekt nieliteracki[1] (ang. non-standard dialect)[1][a] – odmiana języka niepełniąca funkcji normy instytucjonalnej, nieuprzywilejowana w procesie standaryzacji językowej[2] i zwykle pozbawiona prestiżu przypisywanego dialektowi standardowemu[3]. Dialekty nieliterackie można wydzielać na podstawie takich czynników jak: lokalizacja geograficzna, powiązanie etniczno-klasowe, obecność stygmatyzowanych cech językowych[4]. Z reguły nie są stosowane w nauczaniu, gdzie preferuje się standardową odmianę języka[5]. Występują przede wszystkim w formie ustnej i są kojarzone z niższym statusem socjoekonomicznym[3].

Dialekty niestandardowe, choć pozbawione formalnej kodyfikacji, wyposażone są w pełnoprawne systemy gramatyki, umożliwiające sprawną komunikację wśród ich użytkowników[6][7]. Z perspektywy lingwistycznej nie są one kodami gorszymi ani mniej cennymi względem standardu[3][8][b], gdyż w jednakowym stopniu rządzą się zasadami językowymi[9]. W niektórych przypadkach są stosowane również w postaci pisanej, choć należy wówczas założyć, że są pozbawione wypracowanych przepisów ortograficznych[10]. Od języków standardowych odróżniają się zasadniczo nie walorami lingwistycznymi (np. wewnętrzną strukturą), lecz przypisywanym im prestiżem społecznym[11][12].

Dialekty niestandardowe są popularnie postrzegane jako „niepoprawne”, „nieczyste” lub „nielogiczne” formy języka[3][13], w odróżnieniu od języka standardowego, który podlega procesom kodyfikacyjnym[14] i jest kojarzony z wykształconymi warstwami społeczeństwa[2]. Niekiedy standard bywa utożsamiany z samym językiem[15]. Sądy te mają charakter post-hoc[3] i znajdują swoje oparcie w statusie społecznym osób posługujących się poszczególnymi odmianami języka[9]. W niektórych wspólnotach komunikatywnych wyrazem tego rozróżnienia jest zjawisko dyglosji, tj. jednoczesne występowanie dwóch odrębnych postaci tego języka. Dialekt niestandardowy służy wówczas jako narzędzie komunikacji codziennej (np. w rozmowach z przyjaciółmi i rodziną), dialekt standardowy jest zaś rezerwowany dla sytuacji bardziej formalnych[16]. Wykształceni przedstawiciele klasy średniej mogą całkowicie preferować język standardowy (np. w południowej Anglii) lub zachować dwudialektalność, w pewnych kontekstach nadal posługując się dialektem nieliterackim (np. w Holandii i Niemczech)[17]. Ponadto istnieje korelacja między językiem a klasą społeczną, szczególnie na terenach miejskich, gdzie dialekt niestandardowy jest kojarzony z klasą robotniczą, standard natomiast uchodzi za właściwy dla klasy średniej[18].

Niektórzy badacze jako „wernakularne” (vernacular) określają odmiany i cechy językowe, którym przypisuje się zauważalny stygmat społeczny. W odniesieniu do form odbiegających od języka standardowego, ale pozbawionych wyraźnego nacechowania społecznego, sugeruje się zaś stosować termin nonmainstream dialect. Autorzy publikacji Dialects at School: Educating Linguistically Diverse Students wychodzą przy tym z założenia, że termin „dialekt niestandardowy” (non-standard dialect) ma w sobie zawarty ładunek wartościujący, niewłaściwy w kontekście naukowym[19][20].

Zobacz też

Zobacz hasło dialekt w Wikisłowniku
  • dialekt
  • gwara
  • gwara miejska
  • gramatyka tradycyjna
  • socjolekt

Uwagi

  1. ↑ W anglojęzycznym piśmiennictwie językoznawczym występują również określenia: „dialekt wernakularny” (vernacular dialect), „dialekt potoczny” (colloquial dialect) (Calteaux 1996 ↓, s. 39) i „dialekt substandardowy” (substandard dialect) (Gregersen 1977 ↓, s. 13).
  2. ↑ Terminy naukowe „niestandardowy” i „substandardowy” ukazują odrębność opisywanych kodów względem standardu, nie zaś ich lingwistyczną niekompletność (Calteaux 1996 ↓, s. 38). Starsze określenie „substandardowy” zostało w znaczącej mierze wyparte przez termin „niestandardowy” (The American Heritage... 2005 ↓, s. 319). Nie ma on charakteru eufemistycznego, lecz odzwierciedla wiedzę empiryczną na temat obiegowych form języka (The American Heritage... 2005 ↓, s. 319).

Przypisy

  1. ↑ a b AdamA. Weinsberg AdamA., O przekładzie angielskiej terminologii językoznawczej, „Poradnik Językowy”, zeszyt 9–10, Warszawa–Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991, s. 633–639, ISSN 0551-5343 , patrz s. 636.
  2. ↑ a b Mesthrie 1994 ↓, s. 182.
  3. ↑ a b c d e Calteaux 1996 ↓, s. 38.
  4. ↑ Ronald L.R.L. Jackson Ronald L.R.L., II, Michael A.M.A. Hogg Michael A.M.A. (red.), Encyclopedia of Identity, t. 1, Thousand Oaks: SAGE Publications, 2010, s. 219, ISBN 978-1-4129-5153-1, OCLC 436031215  (ang.).
  5. ↑ Tegegne 2015 ↓.
  6. ↑ John H.J.H. McWhorter John H.J.H., The word on the street: debunking the myth of "pure" standard English, Cambridge: Perseus Books Group, 2001, ISBN 978-0-7382-0446-8  (ang.).
  7. ↑ DeborahD. Cameron DeborahD., The Teacher’s Guide to Grammar, Oxford: Oxford University Press, 2007, s. 107–108, ISBN 978-0-19-921448-8, OCLC 77012143 [dostęp 2023-10-04]  (ang.).
  8. ↑ IstvánI. Lanstyák IstvánI., Maďarčina na Slovensku – štúdia z variačnej sociolingvistiky / Hungarian in Slovakia – A Study in Variational Sociolinguistics, „Sociologický Časopis / Czech Sociological Review”, 38 (4), 2002, s. 409–427, ISSN 0038-0288, OCLC 9975512635, JSTOR: 41131826  (słow.), patrz s. 418.
  9. ↑ a b Tegegne 2015 ↓, s. 266.
  10. ↑ Stephen PitS.P. Corder Stephen PitS.P., Introducing applied linguistics, Harmondsworth: Penguin Education, 1973, s. 208, ISBN 0-14-081051-X, OCLC 263936160  (ang.).
  11. ↑ Mesthrie 1994 ↓, s. 182–183.
  12. ↑ Calteaux 1996 ↓, s. 38–39.
  13. ↑ NatalieN. Schilling-Estes NatalieN., Dialect variation, [w:] Ralph W.R.W. Fasold, JeffJ. Connor-Linton (red.), An introduction to language and linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 311–341, ISBN 978-0-521-84768-1, OCLC 62532880  (ang.).
  14. ↑ Tegegne 2015 ↓, s. 265.
  15. ↑ JamesJ. Milroy JamesJ., The ideology of the standard language, [w:] CarmenC. Llamas, LouiseL. Mullany, PeterP. Stockwell (red.), The Routledge Companion to Sociolinguistics, London–New York: Routledge, 2007, s. 133–139, DOI: 10.4324/9780203441497, ISBN 0-203-44149-4, OCLC 76969042  (ang.), patrz s. 136.
  16. ↑ Cheshire i in. 1989 ↓, s. 4.
  17. ↑ Cheshire i in. 1989 ↓, s. 4–5.
  18. ↑ Cheshire i in. 1989 ↓, s. 5.
  19. ↑ JeffreyJ. Reaser JeffreyJ. i inni, Dialects at School: Educating Linguistically Diverse Students, New York–Abingdon: Routledge, 2017, s. 8–9, ISBN 978-1-138-77744-6, ISBN 978-1-138-77745-3, ISBN 978-1-315-77262-2, ISBN 978-1-317-67898-4  (ang.).
  20. ↑ WaltW. Wolfram WaltW., DonnaD. Christian DonnaD., Dialects and education: issues and answers, Englewood Cliffs: Prentice Hall Regents, marzec 1989, s. 3, OCLC 18961039  (ang.).

Bibliografia

  • The American Heritage Guide to Contemporary Usage and Style, Boston: Houghton Mifflin Harcourt, 2005, ISBN 978-0-618-60499-9, OCLC 858902831  (ang.).
  • KarenK. Calteaux KarenK., Standard and non-standard African language varieties in the urban areas of South Africa: main report for the STANON Research Programme, Pretoria: HSRC Publishers, 1996, ISBN 978-0-7969-1754-6, OCLC 39361105  (ang.).
  • JennyJ. Cheshire JennyJ. i inni, Dialect and Education in Europe: A General Perspective, [w:] JennyJ. Cheshire i inni red., Dialect and Education: Some European Perspectives, Clevedon: Multilingual Matters, 1989 (Multilingual Matters 53), s. 1–12, ISBN 978-1-85359-035-1, OCLC 44961289  (ang.).
  • Edgar A.E.A. Gregersen Edgar A.E.A., Language in Africa: An Introductory Survey, New York: Gordon & Breach, 1977, ISBN 978-0-677-04380-7, OCLC 3256139  (ang.).
  • RajendR. Mesthrie RajendR., Standardisation and variation in South African English, „Stellenbosch Papers in Linguistics Plus”, 26, 1994, s. 181–201, DOI: 10.5842/26-0-128  (ang.).
  • WondimuW. Tegegne WondimuW., The Use of Dialects in Education and Its Impacts on Students’ Learning and Achievements, „Education Journal”, 4 (5), 2015, s. 263–269, DOI: 10.11648/j.edu.20150405.22  (ang.).
Encyklopedia internetowa (pojęcie techniczne):